روزه خواری علاوه بر همه معایبی که دارد و عملی حرام در دین مبین اسلام محسوب می شود، در بعد اجتماعی به نوعی عدم احترام به حقوق دیگران است. زیرا کسی که به صورت آشکار روزه می‌خورد، هنوز به حقوق شهروندی و احترام به حقوق دیگران در سطح جامعه واقف نیست و این حقوق را زیر پا می‌گذارد، چنین فردی علاوه بر بی حرمتی به احکام و قوانین اسلامی، به صورت علنی و آشکار بیان می‌کند که رعایت حقوق دیگران چندان برایش اهمیتی ندارد.
بسم الله الرحمن الرحیم
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (بقره/183)
اغلب بشر و برخی مؤمنان ضعیف الإیمان خواسته یا ناخواسته و تحت تأثیر عواملی چند، به دنبال توجیهاتی برای فرار از مسؤولیت های الهی خویش هستند. مثلاً برای هرچیزی که به نفس آنان خوش نباشد، به دنبال دلایل و مستندهای قرآنی می باشند و میگویند" آیا در قرآن آمده است؟" لیکن آنها به دنبال پاسخ نیستند چون که خود میدانند که خیلی از مسائل و احکام مسلّم دینی وجود دارد و هر روزه با آنان مؤمنان سر و کار دارند که به وضوح و مبین در کلام شریف خداوند (قرآن کریم) نیامده بلکه در سنت و سیره پیامبر عظیم الشأن اسلام محمد بن عبدالله صلی الله و علیه وآله و اوصیاء ایشان سلام الله علیهم اجمعین آمده است. به طور مثال در هیچ جای قرآن عظیم نیامده که نمازهای یومیه چند رکعت و چگونه اقامه می گردد.
اما درباره روزه آیات احکامی خاص وارد شده که این بهانه را از کسانی که به دنبال فرار از آن نیز هستند را گرفته و به جز افرادی که دارای عذر شرعی، جسمانی و ... دارند، نمی توانند از زیر بار مسؤولیت آن شانه خالی کنند و یا به دنبال توجیه اعمال ناشایست خود باشند.
پس تا دیر نشده این دسته از افراد تکلیف خودشان را با حق الله (روزه یک ماه در سال) را روشن نمایند و فکر فرار را از سرشان خارج سازند؛ چرا « أَ وَ لا یَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ »
آیا نمدانند که خداوند آن چه را مخفی کنند و آن چه را آشکار نمایند، می داند؟ چرا در منظر عموم حرمت ماه خداوند را می شکنند؟ آیا با خدا سرِ جنگ دارند؟ یا فکر می کنند نظام اسلامی روزه را از پیش خود درآورده است؟چرا راه گریز از این تکلیف الاهی را با استدلالهای سخیف و سطحی توجیه میکنند؟ آیا وقت آن نرسیده که دلها با یاد خداوند خشوع و خضوع پیدا کند؟ «أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ»
ضلالت و گمراهی تا کی؟به فکر افتادم از منظر اسلام تکلیف این دسته افراد را از دیدگاه حقوق اسلام مورد بررسی قرار دهم امید است مورد عنایت واقع گردد: روزه گرفتن به غیر از آن که از واجباتی است که مورد اشاره و تصریح قرآن قرار گرفته، در احادیث اهل بیت عصمت و طهارت نیز به عنوان پایه اسلام از آن یاد شده است.
روزه ماه رمضان یکی از پنج پایه اسلام
امام باقر(ع) می فرماید: «اسلام بر پنج پایه استوار است: ولایت، نماز، زکات، روزه و حج»
روزه ماه مبارک رمضان تا بدان پایه از ارزش و اهمیت در میان واجبات و طاعات خداوند قرار دارد که امام باقر(ع) از روزه به عنوان یکی از پنج پایه اسلام یاد میکنند.
شان و اهمیت روزه ماه مبارک و خود ماه رمضان در احادیث از دامنه گسترده ای برخوردار است تا آن جا که بر طبق احادیث، ماه شعبان به عنوان مقدمه و زمینه ای برای آمادگی یافتن برای روزه ماه مبارک رمضان یاد شده است.
امام علی(ع): خدا را خدا را در نظر بگیرید درباره ماه رمضان
همچنین امام علی (ع) می فرماید: «خدا را خدا را در نظر بگیرید در باره ماه رمضان، که روزه آن سپرى از آتش است.» ماه مبارک رمضان و روزه آن تا آن جا مسئله ای جدی و بااهمیت است که برای شخص مکلفی که بدون عذر موجه و تعمداً به روزه‌خواری بپردازد کفاره در نظر گرفته شده و این نشان از اهمیت و جایگاه روزه دارد.
با توجه به حرمت ماه مبارک رمضان و ارزش فی نفسه روزه، متاسفانه با صحنه هایی عجیب و رو به گسترش در جامعه مواجه می‌شویم و آن روزه خواری و رعایت نکردن حرمت ماه مبارک رمضان و روزه داران این ماه است.
روزه خواری در ملاء عام گناهی بزرگتر
از جنبه اخلاقی و شرعی روزه نگرفتن در ماه مبارک رمضان یک گناه کبیره است، اما خوردن و آشامیدن بی ضرورت در ملاء عام بی احترامی و حرمت شکنی این ماه عزیز بوده و گناهی فراتر از یک روزه خواری ساده است.
با عنایت به این موضوع روزه گرفتن در دین امری است که ثواب آن مستقیماً منسوب به خداوند است تا آن جا که رسول خدا فرمود: «خداى تبارک و تعالى فرموده است: روزه براى من است و من پاداش آن را می دهم، و روزهدار دو شادى دارد، یکى آن گاه که افطار می‌کند و دیگر آن گاه که به لقای پروردگار عز و جل نایل مىشود، و به آن خدایى که جان محمد در قبضه قدرت اوست، هر آینه بوى دهان شخص روزهدار، نزد خدا از بوى مشک خوشتر است.
روزه خواری به معنای کم خردی است
در نتیجه، روزه خواری و حرمت شکنی ماه مبارک می‌تواند معنایی بسیار زشت و قبیح داشته باشد تا آن جا که با اندکی دقت در احادیث می‌توان دانست که حتی روزه خواری به معنای بی عقلی و کم خردی معنا شده است.
با توجه به احادیث ذکر شده می توان دریافت که کسانی که بدون عذر موجه روزه نمی گیرند از دیدگاه دین به نقصان و کمبود خرد مبتلا هستند.
شاید برخی نگرفتن روزه را نوعی کیاست و زیرکی بدانند، اما طبق فرمایش صریح پیامبر(ص) افرادی که آخرت را به دنیای خود می فروشند افرادی بی عقل و کم خرد هستند.
فضای ماه مبارک را با روزه خواری نشکنید
اما نکته قابل توجه آن است که مسئولان باید با فرهنگ سازی قوی و قبل از دست رفتن زمان اجازه ندهند که فضای شهر در ماه مبارک رمضان با روزه خواری ها آلوده شود.
آموزش و همگانی کردن فرهنگ احترام به ماه مبارک رمضان در رسانه های جمعی باید هرچه سریع تر شدت بگیرد؛ چرا که نمی توان واقعیت کریه و زشت روزه خواری در جامعه را کتمان کرد.
بهترین و مناسب ترین راهکار برای ریشه‌کن کردن این ناهنجاری اجتماعی را می‌توان بستر سازی فرهنگی دانست؛ محترم دانستن ماه مبارک رمضان و رعایت حرمت روزه داران باید به وسیله مدارس و رسانه ها در کودکان و نوجوانان نهادینه شود تا در بزرگسالی جامعه شاهد رفتارهایی که از جهت غفلت و بی توجهی سبب حرمت شکنی ماه مبارک رمضان می شود، نباشد.
تکلیف حقوقی روزه خواری در اسلام
در قانون مجازات اسلامی به طور دقیق به مجازات روزه‌خواری در ملأ عام اشاره نشده اما در این قانون آمده است که تظاهر به هر عمل حرامی در انظار عمومی، جرم است.
روزه خواری علاوه بر همه معایبی که دارد و عملی حرام در دین مبین اسلام محسوب می شود، در بعد اجتماعی به نوعی عدم احترام به حقوق دیگران است.
کسی که به صورت آشکار روزه می‌خورد، هنوز به حقوق شهروندی و احترام به حقوق دیگران در سطح جامعه واقف نیست و این حقوق را زیر پا می‌گذارد.
چنین فردی علاوه بر بی حرمتی به احکام و قوانین اسلامی، به صورت علنی و آشکار بیان می‌کند که رعایت حقوق دیگران چندان برایش اهمیتی ندارد.
روزه‌خواری عملی حرام است
طبق نظر مراجع تقلید، مسلمانان مکلف باید در ماه رمضان روزه بگیرند اما برخی افراد به دلایل مختلفی مانند مسافرت و بیماری از این حکم مستثنی می‌شوند و در این صورت آنان عمل حرامی انجام نداده‌اند. پس چرا روزه‌خواری عملی حرام است؟
دلیل حرمت این عمل یک قاعده فقهی است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «کسی که حسن و کار خیری انجام دهد و آن را از غیر خدا پنهان دارد، عملش70 برابر میشود نسبت به کسی که عمل حسنه‌ای را آشکار می‌سازد و کسی که مرتکب گناهی میشود، اگر آن را فاش و آشکار نماید، مورد غضب خدا واقع میشود اما اگر آن را پنهان داشت، آمرزیده خواهد شد»
بنابراین دلیل حرمت روزه‌خواری و تظاهر به آن، حرمت‌شکنی احکام الهی است.
روزه خواری در قانون
در قانون مجازات اسلامی به صراحت در رابطه با جرم روزه‌خواری صحبت نشده است، اما در این قانون آمده است که تظاهر به هر عمل حرامی در انظار عمومی، جرم است و دادگاه‌ها نیز براساس این ماده قانونی، حکم افراد مرتکب را صادر میکنند.
بنا به نظر حقوقدانان عناصر مادی تشکیل دهنده این جرم عبارتند از: انجام عمل حرام، انجام علنی و در انظار عمومی و معابر، تظاهر به انجام عمل حرام و عمل حرام.
تظاهر به روزه خواری به چه معناست؟
بین یک عمل حرام و تظاهر به عمل حرام تفاوت وجود دارد. زمانی که یک فردی بر اثر بیماری توان گرفتن روزه را نداشته باشد عمل حرامی انجام نداده است اما اگر همین فرد در معبر و در انظار عمومی اقدام به خوردن و آشامیدن کند، عمل او تظاهر به روزه‌خواری است و این تظاهر به معنای آن است که عملی با قصد آشکار کردن صورت بگیرد.
ارتکاب عمل به صورت علنی و در انظار عمومی به معنای آن نیست که کسی شاهد عمل بوده باشد بلکه قابلیت عمل برای این که در معرض دید دیگران قرار بگیرد، کافی است.
به همین خاطر تظاهر به روزه‌خواری در یک خیابان بدون رفت و آمد هم جرم است. شاید بتوان شکسته نشدن قبح عمل را حکمت این حکم دانست.
از نقطه نظر قوانین جزایی نیز(ماده 214 مکرر قانون مجازات عمومی سابق و قوانین جزایی دیگر) مقصود از ارتکاب عمل به طور علنی، ارتکاب آن در ملأ و منظر عموم است؛ اعم از این که محل ارتکاب از اماکن عمومی یا اماکنی باشد که معد برای پذیرفتن عموم و مورد استفاده و مراجعه جمعی یا عموم مردم است از قبیل بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، سالن‌های نمایش، سینماها، بوستان‌ها، کارخانه‌ها، موزه‌ها، پایانه‌های مسافربری، فروشگاه‌ها، اماکن فرهنگی، اماکن ورزشی، کتابخانه‌های عمومی، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، وسایل نقلیه عمومی( اتوبوس،تاکسی، مترو و...)، مؤسسات و سازمان‌های دولتی و عمومی و ....
تظاهر به روزه خواری جرم مشهود است
تظاهر به روزه خواری از جرایم مشهود بوده و برابر ماده 21 قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری امکان دستگیری متهم و حفظ دلایل جرم برای ضابطین قضایی پیش بینی شده است.
مشهود بودن جرم برای برخورد ضابطان قضایی کافی است و برای رسیدگی به این جرم، مستندات و گزارش ماموران ضابطان در کنار اظهارات متهم مورد بررسی قرار می‌گیرند. براساس اصول حقوقی باید احراز این جرم با دلیل و مدرک اثبات شود.
بر این اساس اگر فردی در حیاط خانه خود روزه‌خواری کند هرچند همسایه او را ببیند جرم نیست، اما اگر خارج از خانه به عمد و به قصد تظاهر مرتکب این عمل شود جرم است و به ضابطان این اجازه داده شده است که با توجه به ظاهر عمل ارتکابی قضاوت کند و در حالی که تشخیص عمدی بودن و عنصر روانی جرم نادیده گرفته شده است.
لزوم اثبات عمدی بودن تظاهر به روزه خواری
تظاهر به معنای نشان دادن به عمد و با قصد قبلی است. زمانی که از تظاهر به عملی حرام صحبت میشود مستلزم اثبات عمدی بودن عمل مرتکب است.
شاید فرد بیماری در شرایط خاصی قرار دارد و باید راس ساعت دارو مصرف کند و برحسب عادت سهواً و ناخودآگاه در معابر عمومی قرص خود را بخورد، یا به اجبار و اکراه، به دلیل ضعف و بد حالی مجبور به خوردن نوشیدنی می شود، در این حالت دیگر مشمول مجازات‌های قانونی نیست.
اما اگر به هر دلیلی یک فرد توان روزه‌داری نداشته باشد مانند بیماری یا مسافر بودن حق ندارد در انظار عمومی و معابر به عمل روزه‌خواری بپردازد و باید خوردن و آشامیدن پنهانی انجام شود.
هر چند احتمال ارتکاب این عمل بر اثر ناخودآگاه و غیرعمدی بودن زیاد است و اثبات این جرم فقط به حسب ظاهر، بسیار سخت است.
آیا استعمال دخانیات روزه‌خواری است؟
استعمال دخانیات طبق فتوای اکثریت علما بنا به احتیاط واجب روزه را باطل می‌کند.
نظر مقام معظم رهبری در این باره چنین است: « بنا بر احتیاط واجب جایز نیست در حال روزه سیگار کشیده شود.
به همین دلیل سیگار کشیدن عمل حرام بوده و اگر فردی در کوچه و خیابان قبل از اذان مغرب، انواع دخانیات استعمال کند، جرم مشهود محسوب و مطابق با قانون، مأمورین موظف‌اند با وی برخورد کنند.
هر چند که بر اساس تبصره یک ماده13 « قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات »، نیز مصرف دخانیات در اماکن عمومی یا وسایل نقلیه عمومی جرم بوده و مجازاتی معادل پنجاه تا صد هزار ریال جزای نقدی دارد.
آیا روزه خواری در خودرو جرم است؟
انجام فعل حرام در معابر و انظار عمومی جرم تلقی می شود. حتی اگر خودرو حریم خصوصی تلقی شود باز هم تظاهر به روزه‌خواری (خوردن، آشامیدن، استعمال دخانیات و...) در خودرو شامل این حکم میشود چرا که قانونگذار با آوردن عبارت «در انظار عمومی و معابر» در حقیقت خودرو را تحت شمول این حکم درآورده است.
در این‌گونه موارد ضابطان قضایی می‌توانند با مرتکبین این جرم برخورد کنند.
روزه خواری فرد غیرمسلمان ایرانی
روزه‌خواری و در اصل خوردن روزه برای کسی که بر او روزه گرفتن واجب باشد، حرام است. کسی که بر او این عمل واجب نیست جرم روزه خواری هم برای او مطرح نیست.
اما فرد غیر مسلمان نمی تواند در ملاءعام تظاهر به روزه خواری کند. با صراحت ماده 3 قانون مجازات اسلامی که بیان می‌کند « قوانین جزایی درباره‌ی کلیه کسانی که در قلمرو حاکمیت زمینی، دریایی و هوایی جمهوری اسلامی ایران مرتکب جرم شوند اعمال میشود» ماده 638 قانون مجازات اسلامی مشمول افراد غیر مسلمان هم می شود و این افراد مجاز به روزه‌خواری در ملاءعام نیستند.
مجازات روزه خواری علنی
براساس قانون مجازات اسلامی، هر کس علناً در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید به حبس از 10 روز تا 2 ماه یا تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
