ماه رمضان ماه عبادت مسلمانان است و در روایات بر عبادت در این ماه تأکید شده است. اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان از جایگاه بسیار والایی برخوردار است. برخی از این اعمال در تمام روزهای ماه رمضان مشترک‌اند و برای برخی از روزهای خاص نیز اعمالی جداگانه نقل شده است.
فضیلت ها و اعمال ماه رمضان
اهمّیت / فضیلت:
۱ - در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان شیخ صدوق رحمه الله به سند معتبر روایت کرده از حضرت امام رضا علیه السّلام از پدران بزرگوار خود از حضرت امیر المؤمنین علیه و على أولاده السّلام که فرمود: خطبه اى خواند براى ما روزى حضرت رسول خدا صلوات الله علیه پس فرمود: أیّ‌ها النّاس به درستى که رو کرده است به سوى شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش ماهى است که نزد خدا بهترین ماه‌ها است و روزهایش بهترین روز‌ها است و شب هایش بهترین شب‌ها است و ساعت هایش بهترین ساعت‌ها است و آن ماهى است که خواندهاند شما را در آن به سوى ضیافت خدا و گردیدهاید در آن از اهل کرامت خدا نفس هاى شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل هاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است پس سؤال کنید از پروردگار خود ....
۲ - در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان مولاى ما حضرت صادق علیه السّلام وصیّت نموده و فرموده: هر گاه روزه دارى، مىباید که گوش و چشم و مو و پوست و جمیع اعضاى تو روزه دارد یعنى از محرّمات بلکه از مکروهات و فرمود: باید که روزِ روزه تو مانند روز افطار تو نباشد.
۳ - در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضانامام صادق علیه السّلام فرمودند: روزه تن‌ها همین نخوردن و نیاشامیدن نیست بلکه باید در روزِ روزه، زبان خود را از دروغ نگاه دارید و دیده هاى خود را از حرام بپوشانید و با یکدیگر نزاع مکنید و حسد مبرید و غیبت مکنید و مجادله مکنید و سوگند دروغ مخورید بلکه سوگند راست نیز و دشنام مدهید و فحش مگوئید و ستم مکنید و بىخردى مکنید و دلتنگ مشوید و غافل مشوید از یاد خدا و از نماز و خاموش باشید از آنچه نباید گفت و صبر کنید و راستگو باشید و دورى کنید از اهل شر و اجتناب کنید از گفتار بد و دروغ و افتراء و خصومت کردن با مردم و گمان بد بردن و غیبت کردن و سخنچینى کردن و خود را مشرف به آخرت دانید و منتظر فرج و ظهور قائم آل محمد علیه السلام باشید و آرزومند ثوابهاى آخرت باشید و توشه اعمال صالحه براى سفر آخرت بردارید و بر شما باد به ....
۴ - در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود که: چه بسیار روزهدارى که او را از روزه بهرهاى نیست به غیر از تشنگى و گرسنگى و چه بسیار عبادت کنندهاى که او را بهرهاى نیست از عبادت به غیر تعب. اى خوشا خواب زیرکان که بهتر از بیدارى و عبادت احمقان است و خوشا افطار کردن زیرکان که بهتر از روزه داشتن بىخردان است.
۵ - در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان روایت شده از جابر بن یزید از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام که: حضرت رسول صلّى الله علیه و آله به جابر بن عبد الله فرمود:: اى جابر این ماه رمضان است هر که روز آن را روزه بدارد و پارهاى از شبش را به عبادت بایستد و از حرام شکم و فرج خود را بازدارد و زبان خود را نگاه دارد، از گناهان خود مثل بیرون رفتن او از ماه بیرون رود. جابر گفت: یا رسول الله این حدیث که فرمود: ى چه نیکو است. فرمود:: اى جابر؛ و چقدر سخت است این شرط هائى که نمودم. ۶ - فَعَنِ الصَّادِقِ علیه السلام: أَنَّهُ مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَهَ (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
اهمّیت گرسنگی: در حدیث معراج است که خداوند فرمود:: یا احمد صلّی الله علیه و آله و سلّم آیا می‌دانی که میراث روزه چیست؟ عرض کرد: نه. فرمود: میراث روزه، کم خوراکی و کم گویی است. سپس فرمود:: سکوت، مورث حکمت می‌شود و حکمت، مورث معرفت و معرفت، مورث یقین است. و، چون بنده به مرتبه‌ی یقین برسد، باکی ندارد که چگونه بر او می‌گذرد؛ به سختی یا به آسانی برای او تفاوتی ندارد و این مقام صاحبان ((رضا)) است ... (المراقبات. ص. ۲۰۲).
گرسنگی در رمضان
در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به فواید گرسنگی می‌پردازیم:
۱ - صفای دل: سیری؛ بخار را در دِماغ (مغز) زیاد می‌کند و حالت شبیه مستی عارض می‌شود و دل به سبب آن از جریان تفکّر و سرعت باز می‌ماند و باعث کوری قلب می‌شود. گرسنگی؛ سبب صفای قلب و رقّت آن می‌شود و دل را برای تفکّر که راه معرفت است آماده می‌سازد و برای آن نوری محسوس ظاهر می‌گردد. رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود که: کسی که شکم را گرسنه بدارد فکر و تعقّل او عظمت یابد.
۲ - از بین بردن و انکسار تند روی و شادی زیاد ... نفس که خوار و زبون شد، در برابر پروردگارش آرام و خاشع می‌شود.
۳ - شکستن شدّت شهوات و قوایی که موجب گناهان کبیره‌ی مُهلکه هستند.
۴ - کم کردن خواب: خواب، ضایع کننده‌ی عمر است که سرمایه‌ی تجارت آخرت آدمی است.
۵ - دوام بیداری: بیداری، بذر هر خیر وکمک برای تهجّد و شب زنده داری است که باعث رسیدن به مقام محمود می‌شود: ((وَ مِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّد بِهِ نَافِلَهً لَکَ عَسَی أن یبعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَحمُوداً (سوره اسراء. آیه ۷۹)
۶ - سلامتی جسم و نفس: آسان شدن انجام عبادات و کمی احتیاج به تخلیه و در نتیجه عادت نفس به کم خوردن و خواهش نفس برای غذا کم می‌شود و نهایتاً موجب کاهش ابتلاء به امراض مختلفه می‌گردد، زیرا معده، خانه‌ی امراض و پرهیز و کم خوردن، سرآمد همه‌ی دارو‌ها است.
۷ - قناعت و انفاق: کمک به دیگران و اطعام مساکین و صله‌ی رحم و رفتن به زیارت اماکن متبرّکه (المراقبات. ص. ۲۰۴ و ۲۰۵).
سفره افطار
چرا خداوند گرسنگی را برای پذیرایی میهمان خود اختیار کرده است؟
برای آن که نعمتی بهتر و بالاتر از نعمت معرفت و قرب و لقاء خداوند نیست و گرسنگی از نزدیک‌ترین و اصلی‌ترین وسائل و راه‌های رسیدن به آن است.... روزه تکلیف نیست، بلکه تشریف و دعوت است (المراقبات. ص. ۲۰۵).
روزه فقط امساک از خوردن و آشامیدن نیست و، چون روزه گرفتی باید گوش و چشم و زبان تو هم روزه باشند و در بعضی اخبار آمده است که حتّی پوست و مو هم باید روزه باشند (المراقبات. ص. ۲۰۶). امام صادق علیه السّلام فرمودند: چون روزه بگیری بایستی گوش و چشم و مو و پوست تو نیز روزه بگیرند و غیر از این اعضاء نیز باز عدّه‌ی دیگری شماره فرمود: (المراقبات. ص. ۱۲۵).
در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به مراتب روزه می‌پردازیم:
۱ - روزه عوام: ترک خوردنی و آشامیدنی و زنان است به طوری که فق‌ها واجبات و محرّمات آن را مقرّر داشته اند.
۲ - روزه‌ی خواص: علاوه بر ترک آنچه گفته شد، حفظ جوارح از مخالفت‌های خداوند متعال است.
۳ - روزه‌ی خواصّ الخواص: ترک هر چیزی که انسان را از یاد و ذکر خداوند متعال باز دارد، خواه حلال باشد و خواه حرام (المراقبات. ص. ۲۰۸).
در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به آداب و اعمال مشترک می‌پردازیم:
قِسم اوّل: اعمالى که در هر شب و روز این ماه بجا آورده می‌شود:
۱ - دعا بعد از هر نماز: سیّد بن طاوس روایت کرده از حضرت امام جعفر صادق و امام موسى کاظم علیهما السّلام که فرمودند:: می‌گویى در ماه رمضان از اوّل تا به آخِر آن بعد از هر فریضه (نماز): اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ ....
۲ - دعا بعد از هر نماز: عقب نمازهاى فریضه مىخوانى: یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ یَا غَفُورُ یَا رَحِیمُ أَنْتَ الرَّبُّ الْعَظِیمُ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ ....
۳ - دعا بعد از هر نماز: حضرت رسول صلّى الله علیه و آله فرمود:: هر که این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبى بخواند حق تعالى گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد و دعا این است: اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ ....
۴ - تأکید بر دعا، تسبیح استغفار و تکبیر: روایت شده که جناب امام زین العابدین علیه السّلام، چون ماه رمضان داخل مىشدتکلّم نمىکرد مگر به دعاء و تسبیح و استغفار و تکبیر و باید به عبادت و نافلههاى شب و روز اهتمام بسیار نمود (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
قِسم دوم: اعمالى که در شب هاى ماه رمضان باید بجا آورد:
افطار: مستحب است که بعد از نماز شام (نماز مغرب) افطار کند مگر آن که ضعف بر او غلبه کرده باشد یا جمعى منتظر او باشند.
۲ - غذای پاک و حلال: با چیز پاکیزه از حرام و شبهات افطار کند و بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد و به خرما و آب و به رُطَب و به لَبَن (شیر) و به حلوا و به نبات و به آب گرم به هر کدام که افطار کند نیز خوب است.
۳ - دعا در وقت افطار: اللَّهُمَّ لَکَ صُمْتُ وَ عَلَى رِزْقِکَ أَفْطَرْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ؛ تا خدا به او ثواب هر کسى را که در این روز روزه داشته عطا کند.
سفره افطار
۴ - دعای امیرالمؤمنین علیه السّلام: روایت شده که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام هرگاه مىخواست افطار کند مى فرمود:: بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ [فَتَقَبَّلْهُ]مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ.
۵ - لقمه‌ی اوّل: در لقمه‌ی اوّل بگوید: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی؛ تا خدا او را بیامرزد.
۶ - سوره قدر: در وقت افطار سوره قدر را بخواند.
۷ - صدقه و افطار دادن: در وقت افطار تصدّق کند و افطار دهد روزه داران را اگر چه به چند دانه خرما یا شربتى آب باشد. از حضرت رسول صلّى الله علیه و آله مروى است که: کسى که روزه دارى را افطار دهد، براى او مثل اجر آن روزه دار خواهد بود بدون آن که از اجر او چیزى کم شود و براى او خواهد بود مثل آن عمل نیکویى که آن افطار کننده به قوه آن طعام بجا آورد.
۸ - دعای هر شب: أ- هر که این دعا را در هر شب ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سال او آمرزیده شود: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِی تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُهَا غَیْرُکَ یَا رَحْمَانُ یَا عَلَّامُ. ب- از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده است که: در هر شب ماه رمضان مىخوانى: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ .... ج- در هر شب از شب هاى ماه رمضان بخواند: أَعُوذُ بِجَلَالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ ....
۹ - دعای افتتاح: دعائی بسیار شریف با مضامین عالی است. در هر شب از ماه رمضان بخواند: اللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِکَ. (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
افطار و سحر: مهم‌ترین چیزی که بعد از ((بسم الله الرّحمن الرّحیم)) در افطار و سحر، قبل از شروع به غذا خوردن باید خوانده شود، ((سوره مبارکه قدر)) است (المراقبات. ص. ۲۱۵)
قِسم سوم: در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به اعمالی که در سحرهاى ماه رمضان باید بجا آورد می‌پردازیم:
۱ - سحری خوردن: سحر را اگر چه به یک دانه خرماى زبون یا شربت آب باشد ترک نکند و بهترین سحر‌ها سویق یعنى قاوت و خرما است و وارد شده که: حق تعالى و ملائکه صلوات مىفرستند بر آن‌ها که استغفار مىکنند در سحر‌ها و سحور مىخورند.
۲ - سوره قدر: سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ را در وقت سحور بخواند. هر که این سوره مبارکه را در وقت افطار کردن و سحور بخواند در ما بین این دو وقت ثواب کسى داشته باشد که در راه خدا در خون خود بغلطد.
۳ - دعای سحر: دعاى عظیم الشأنى را که از حضرت امام رضا علیه السّلام نقل شده بخواند که فرمود: هاند: این دعایى است که حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام در سحرهاى ماه رمضان مىخواندند: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ بَهَائِکَ بِأَبْهَاهُ وَ کُلُّ بَهَائِکَ بَهِیٌّ ... یَا اللَّهُ؛ پس هر حاجت که دارى از خدا بطلب که البتّه برآورده است.
۴ - دعای ابو حمزه ثمالی: روایت شده از ابو حمزه ثمالى که: حضرت امام زین العابدین علیه السّلام در ماه رمضان بیشتر از شب را نماز مىکرد و، چون سحر مىشد این دعا مىخواند: إِلَهِی لَا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ وَ لَا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ ... (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان). سحری خوردن: ۱ - شرعاً مستحب است که سحری بخورد. ۲ - بعد از بسم الله الرّحمن الرّحیم، مقدّم داشتن سوره قدر بر سایر اذکار و دعاها. ۳ - قصد او در سحری خوردن، مستحب بودن آن نزد خدا و نیرو گرفتن برای انجام عبادات در طول روز باشد (المراقبات. ص. ۲۷۴)
قِسم چهارم: در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به اعمالی که در روزهاى ماه رمضان باید بجا آورد می‌پردازیم:
دعاهای هر روز ماه رمضان:
دعا در رمضان
۱ - از ابن عبّاس روایت کردهاند که حضرت رسول صلّى الله علیه و آله فضیلت بسیار از براى روزه هر روز ماه مبارک رمضان بیان فرمود: و از براى هر روز دعاى مخصوصى با فضیلت و ثواب بسیار از براى آن دعا ذکر کرده اند.
۲ - هر روز این دعا را بخواند: اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ وَ هَذَا شَهْرُ الصِّیَامِ ....
۳ - هر که این دعا را در هر روز ماه رمضان بخواند حق تعالى گناهان چهل ساله او را بیامرزد: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی هَذَا الْعَامِ وَ فِی کُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِیَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُهَا غَیْرُکَ یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَام (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب اوّل:
۱ - هلال ماه: طلب هلال ماه کند و بعضى استهلال این ماه را واجب دانستهاند.
۲ - دعای رؤیت هلال ماه مبارک رمضان: الف.:، چون رؤیت هلال کرد، اشاره به هلال نکند بلکه رو به قبله کند و دست‌ها را به آسمان بلند کند و هلال را خطاب کند و بگوید: رَبِّی وَ رَبُّکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ السَّلَامَةِ .... ب.: روایت شده که: حضرت رسول صلّى الله علیه و آله، چون هلال ماه رمضان را رؤیت مىکرد، روى شریف را به جانب قبله مىفرمود: و مى فرمود:: اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ السَّلَامَةِ وَ الْإِسْلَامِ وَ الْعَافِیَةِ .... ج.: از حضرت صادق علیه السّلام منقول است که:، چون رؤیت هلال نمودى بگو: اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا صِیَامَهُ ....
۳ - دعای صحیفه سجّادیه: دعاى چهل و سوم صحیفه کامله سجّادیه را در وقت رؤیت هلال بخواند : سیّد بن طاوس رحمه الله روایت کرده که: روزى حضرت امام زین العابدین علیه السّلام در راهى مىگذشت که نظر کرد به هلال ماه رمضان پس آن حضرت ایستاد و فرمود:: أَیُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِیعُ الدَّائِبُ السَّرِیعُ الْمُتَرَدِّدُ فِی مَنَازِلِ التَّقْدِیرِ ....
۴ - مجامعت با حلال خود کند؛ و این از خصوصیات این ماه است و إلاّ در ماه هاى دیگر جِماع در شب اوّل مکروه است.
۵ - غسل: شب اوّل ماه غسل کند. روایت شده که: هر که در شب اوّل ماه رمضان غسل کند تا ماه رمضان آینده خارش بدن به او نرسد.
۶ - غسل در نهر: ششم در نهر جارى غسل کند و سى کف آب بر سر بریزد تا با طهارت معنوى باشد تا ماه رمضان آینده.
۷ - زیارت: قبر امام حسین علیه السّلام را زیارت کند. تا گناهانش ریخته شود و ثواب حُجّاج و معتمرین (عمره گزاران) آن سال را دریابد.
۸ - دعا: بعد از نماز مغرب دست‌ها را بلند کند و این دعاى وارده از حضرت جواد علیه السّلام را بخواند:اللَّهُمَّ یَا مَنْ یَمْلِکُ التَّدْبِیرَ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ....
۹ - دعای شب اوّل: در این شب این دعاى مأثور از حضرت صادق علیه السلام را بخواند: اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ هَذَا شَهْرُ ....
۱۰ - دعای صحیفه سجّادیه: دعاى چهل و چهارم صحیفه کامله سجّادیه را بخواند: اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ ....
۱۱ - دعای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم: الف.: روایت است که حضرت رسول صلّى الله علیه و آله، چون ماه رمضان داخل مىشد این دعا را مىخواندند: اللَّهُمَّ إِنَّهُ قَدْ دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ جَعَلْتَهُ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ اللَّهُمَّ فَبَارِکْ لَنَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعِنَّا عَلَى صِیَامِهِ وَ صَلَوَاتِهِ وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا. ب.: نیز روایت است که حضرت رسول صلّى الله علیه و آله در شب اوّل ماه رمضان این دعا را مىخواندند: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا بِکَ أَیُّهَا الشَّهْرُ الْمُبَارَکُ ....
۱۲ - دعای جوشن کبیر: مستحب است دعاى جوشن کبیر در اوّل ماه رمضان را بخواند.
۱۳ - قرائت قرآن: سزاوار است، چون ماه رمضان شروع شود، قرآن را بیشتر و بهتر تلاوت نماید. روایت شده که: حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام در وقت تلاوت قرآن قبل از قرائت این دعا را مىخواندند: اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا کِتَابُکَ الْمُنْزَلُ مِنْ عِنْدِکَ عَلَى رَسُولِکَ ... و بعد از قرائت قرآن این دعا را مىخواندند: اللَّهُمَّ إِنِّی قَدْ قَرَأْتُ مَا قَضَیْتَ مِنْ کِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَهُ عَلَى نَبِیِّکَ الصَّادِقِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ... (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به اعمال روز اوّل می‌پردازیم:
۱ - غسل: در آب جارى غسل کردن و ریختن سى کف آب بر سر، که باعث ایمنى از جمیع درد‌ها و بیماری‌ها در تمام سالاست.
۲ - گلاب: کفى از گلاب بر رو بزند تا از خوارى و پریشانى نجات یابد و قدرى هم بر سر خود بزند تا در آن سال از سرسام [برسام]ایمن شود.
گلاب
۳ - نماز و صدقه: دو رکعت نماز اوّل ماه و تصدّق را انجام دهد.
۴ - دعا: بعد از طلوع فجر این دعا را بخواند: اللَّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا صِیَامَهُ وَ أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ ....
۵ - دعای صحیفه سجّادیه: دعاى چهل و چهارم صحیفه کامله سجّادیه را اگر در شب نخوانده است، بخواند (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
روز ششم: سال دویست و یک هجری قمری، مردم با حضرت امام رضا علیه السّلام بیعت کردند. نماز: روایت شده که براى شکرانه این نعمت، دو رکعت نماز در این روز بگزارند. در هر رکعت بعد از حمد بیست و پنج مرتبه توحید بخوانند
روز دهم: وفات حضرت خدیجه کبری علی‌ها السّلام می‌باشد. پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم خطاب به همسر بزرگوارشان حضرت خدیجه علی‌ها السّلام فرمودند:: یا خَدِیجَهُ اَنتِ خَیرُ اُمَّهَاتِ المُؤمِنِینَ وَ اَفضَلَهُنَّ؛ای خدیجه؛ تو بهترین مادران مؤمنین و با فضیلت‌ترین آن‌ها هستی.
شب سیزدهم: اوّل لیالى بیض است: ۱ - غسل. ۲ - نماز: چهار رکعت نماز، در هر رکعت حمد و بیست و پنج مرتبه توحید بخواند (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
شب پانزدهم: از لیالى متبرّکه است. ۱ - غسل. ۲ - زیارت: امام حسین علیه السّلام را زیارت کند (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
روز پانزدهم: ولادت با سعادت و با برکت حضرت امام حسن مجتبى علیه السّلام است.
شب هفدهم: شب بسیار مبارکى است و در آن شب لشکر حضرت رسول صلّى الله علیه و آله با لشکر کفّار قریش در بدر ملاقات کردند و در روزش جنگ بدر واقع شد و حق تعالى لشکر آن حضرت را بر مشرکین ظفر داد و آن اعظم فتوحات اسلام بود. لهذا علما فرمود: هاند که: در آن روز مستحب است صدقه و شکر خدا بسیار نمودن و غسل و عبادت در شبش نیز فضیلت عظیم دارد (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به اهمّیت، ارزش و فضیلت شب قدر می‌پردازیم:
شب قدر همان شبى است که در تمام سال شبى به خوبى و فضیلت آن نمىرسد و عمل در آن بهتر است از عمل در هزار ماه و در آن شب تقدیر امور سال مىشود و ملائکه و روح که اعظم ملائکه است در آن شب به اذن پروردگار به زمین نازل مىشوند و به خدمت امام زمان علیه السّلام مشرّف مىشوند و آنچه براى هر کس مقدّر شده است بر امام علیه السّلام عرض مىکنند (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
آنچه از اخبار به دست می‌آید این است که شب قدر؛ یکی از شب‌های نیمه شعبان، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است و افضل آن‌ها شب بیست و سوم است که ((لیله جُهَنی)) باشد؛ و به احتمال زیاد شب بیست و هفتم نیز از شب‌های قدر باشد و قوی‌ترین آن‌ها از نظر قول و روایت که بهتر از هزار ماه است، شب بیست و سوم می‌باشد و هر کس که بخواهد شب قدر را احیاء بدارد، بایستی اعمال شب قدر را در این پنج شب انجام دهد (المراقبات. ص. ۲۹۲). معرفت شب قدر: ۱ - برای رسیدن به معرفت شب قدر، خواندن سوره دخان در هر شب تا شب ((جُهَنی)) یعنی شب بیست و سوم روایت شده است. ۲ - همچنین هزار مرتبه خواندن سوره قدر به جای آن تا شب بیست و سوم هم روایت شده است (المراقبات. ص. ۲۷۷)
اعمال شب هاى قدر بر دو نوع است: ۱ - آن که در هر سه شب باید انجام داد. ۲ - آن که مخصوص به هر شبى است.
اعمال مشترکه در هر سه شب:
۱ - غسل: علاّمه مجلسى رحمه الله فرمود: ه که: بهتر است غسل این شب‌ها را مقارن غروب آفتاب انجام دهد و نماز شام (مغرب) را با غسل بگزارد.
۲ - نماز: دو رکعت نماز است در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ بگوید. در روایت نبوى صلّى الله علیه و آله است که از جاى خود برنخیزد تا حق تعالى او را و پدر و مادرش را بیامرزد.
۳ - دستور قرآن به رو: قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَى وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ پس هر حاجت که دارد بخواهد.
۴ - دستور قرآن به سر: قرآن را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید: اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ فَلَا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ؛ پس ده مرتبه بگوید: بِکَ یَا اللَّهُ و ده مرتبه بِمُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِعَلِیٍ و ده مرتبه بِفَاطِمَهَ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ و ده مرتبه بِالْحُسَیْنِ و ده مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍ و ده مرتبه بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ و ده مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُوسَى و ده مرتبه بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍ و ده مرتبه بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍ و ده مرتبه بِالْحُجَّهِ؛ پس هر حاجت که دارى طلب کن.
۵ - زیارت: امام حسین علیه السّلام را زیارت کند. در خبر است که:، چون شب قدر مىشود منادى از آسمان هفتم از بطنان عرش ندا مىکند که حق تعالى هر که را که به زیارت قبر حسین علیه السّلام آمده آمرزید.
۶ - احیاء: این شب‌ها را احیاء بدارد. همانا روایت شده: هر که احیاء کند شب قدر را گناهان او آمرزیده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگینى کوهها و کَیلِ دریا‌ها باشد.
۷ - نماز: صد رکعت نماز کند که فضیلت بسیار دارد و افضل آن است که در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه توحید بخواند.
۸ - دعا: این دعا را کفعمى از امام زین العابدین علیه السّلام روایت کرده که در این شب‌ها در حال قیام و قعود و رکوع و سجود مىخواندند: اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیْتُ لَکَ عَبْداً دَاخِراً لَا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً وَ لَا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً ....
۹ - بهترین اعمال: علاّمه مجلسى رحمه الله فرمود: ه که: بهترین اعمال در این شب‌ها طلب آمرزش و دعا از براى مطالب دنیا و آخرت خود و پدر و مادر و خویشان خود و برادران مؤمن زنده و مرده‌ی ایشان است و اذکار و صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السّلام آنچه مقدور شود اللّهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد.
۱۰ - دعای جوشن کبیر: در بعضى از روایات وارد شده است که دعاى جوشن کبیر را در این سه شب بخوانند.
۱۱ - عافیت: روایت شده که: خدمت حضرت رسول صلّى الله علیه و آله و سلّم عرض شد که: اگر من شب قدر را درک کردم از خداوند خود چه بخواهم؟ فرمود:: عافیت را (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
اعمال مخصوصه این شب
شب نوزدهم: اوّل شب هاى قدر است.
۱ - استغفار: صد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ.
۲ - لعن بر قاتل امام امیرالمؤمنین علی وصی علیه السّلام: صد مرتبه بگوید: اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَهَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ.
۳ - دعا: بخواند دعاى یَا ذَا الَّذِی کَان.
۴ - دعا: بخواند دعای اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ فِی الْقَضَاءِ الَّذِی لَا یُرَدُّ وَ لَا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ فِی رِزْقِی وَ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ کَذَا و بجاى این کلمه حاجت خود را ذکر کند (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
شب بیست و یکم: فضیلتش زیادتر از شب نوزدهم است. از غسل و احیاء و زیارت و نماز هفت قل هو الله و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعاى جوشن کبیر و غیر‌ها در این شب به عمل آورد و در روایات تاکید شده در غسل و احیاء و جدّ و جهد در عبادت در این شب و شب بیست و سوم و آن که شب قدر یکى از این دو شب است. در چند روایت است که: از معصوم علیه السّلام سؤال کردند که: معیّن فرمائید که شب قدر کدام یک از این دو شب است تعیین نکردند بلکه فرمودند:: مَا أیسَر لَیلَتَینِ فِیمَا تَطلُب یا آن که فرمودند:: مَا عَلَیکَ أن تَفعَلَ خَیراً فِی لَیلَتَینِ و نحو ذلک؛ و قال شیخنا الصّدوق رحمه الله فیما أملى على المشایخ فی مجلس واحد من مذهب الإمامیه و من أحیا هاتین اللّیلتین بمذاکره العلم فهو أفضل.
در این شب در سال چهلم شهادت مولاى ما حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام واقع شد و در این شب احزان و مصیبت‌های آل محمّد علیهم السّلام و شیعیان ایشان تجدید مىشود. روایت شده که در آن شب، مانند شب شهادت امام حسین علیه السّلام سنگى از روى زمین برداشته نشد مگر آن که در زیر آن خون تازه بود.
۱ - صلوات: شیخ مفید رحمه الله فرمود: ه که: در این شب صلوات بسیار بفرستد؛ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
۲ - نفرین و لعن: و سعى و کوشش کند در نفرین بر ظالمان آل محمّد علیهم السّلام و لعن بر قاتل امیرالمؤمنین علیه السّلام.
۳ - دعا: در شب بیست و یکم مىخوانى: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْسِمْ لِی حِلْماً یَسُدُّ عَنِّی بَابَ الْجَهْلِ ....
۴ - دعا بعد از احیاء و نماز صبح: روایت شده که: در شب بیست و یکم حماد بن عثمان بر حضرت صادق علیه السّلام وارد شد حضرت سؤال کرد که غسل کردهاى عرض کرد بلى فدایت شوم پس حضرت حصیرى طلبید و حماد را نزدیک خود طلبید و مشغول نماز شد و پیوسته آن حضرت نماز خواند و حماد نیز خود را به آن حضرت چسبانیده بود و نماز مىخواند تا از نمازهاى خویش فارغ شدند پس آن حضرت دعا کرد و حماد آمین گفت: تا صبح طلوع کرد آن جناب اذان و اقامه گفت و بعض از غلامان خود را طلبید و پیش ایستاد و نماز صبح خواند در رکعت اوّل حمد و قدر و در دوم حمد و توحید خواند و بعد از نماز مشغول به تسبیح و تحمید و تقدیس و ثناى بر خدا و صلوات بر پیغمبر صلّى الله علیه و آله و دعا براى مؤمنین و مؤمنات و مسلمین و مسلمات شد پس سر به سجده نهاد و مقدار یک ساعت به جز نفس چیزى از آن جناب شنیده نشد پس از آن این دعا را خواند: لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ... (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان).
روز بیست و یکم: روز شهادت جناب وصی حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السّلام است. زیارت: مناسب است زیارت آن جناب و کلمات حضرت خضر علیه السّلام در این روز که بمنزله‌ی زیارت آن حضرت است (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب قدر
از این شب شروع کند به دعاهاى شب هاى دهه‌ی آخِر:
الف.: دعاهای مشترک دهه‌ی آخِر: ۱ - شیخ کلینى رحمه الله در کافى از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده که فرمود:: مىگویى در دهه‌ی آخِر ماه رمضان در هر شب أَعُوذُ بِجَلَالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ ....
۲ - کفعمى در حاشیه بلد الامین نقل کرده که: حضرت صادق علیه السّلام در هر شب از دهه‌ی آخِر بعد از فرایض و نوافل مىخواند: اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَى مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولًا وَ لَا تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَى أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لَا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِینَ و فرمود: هر که این را بگوید حق تعالى تقصیرى که از او را که در ایّام گذشته از ماه رمضان سر زده بیامرزد و او را از معاصى در بقیّه‌ی ماه نگه دارد.
۳ - بسیار بگو: یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِدَاوُدَ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْکُرَبِ الْعِظَامِ عَنْ أَیُّوبَ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَیْ مُفَرِّجَ هَمِّ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلَامُ أَیْ مُنَفِّسَ غَمِّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلَامُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ.
ب.: در راستای اعمال و فضیلت‌های ماه رمضان به دعاهاى هر شب از دهه‌ی آخِر می‌پردازیم:
دعای شب بیست و یکم: یَا مُولِجَ اللَّیْلِ فِی النَّهارِ وَ مُولِجَ النَّهَارِ فِی اللَّیْلِ .... دعای شب بیست و دوم: یَا سَالِخَ النَّهَارِ مِنَ اللَّیْلِ فَإِذَا نَحْنُ مُظْلِمُونَ .... دعاى شب بیست و سوم: یَا رَبَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ جَاعِلَهَا خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ .... دعاى شب بیست و چهارم: یَا فَالِقَ الْإِصْباحِ وَ جَاعِلَ اللَّیْلِ سَکَناً .... دعاى شب بیست و پنجم: یَا جَاعِلَ اللَّیْلِ لِباساً وَ النَّهَارِ مَعاشاً .... دعاى شب بیست و ششم: یَا جَاعِلَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ آیَتَیْنِ .... دعاى شب بیست و هفتم: یَا مَادَّ الظِّلِّ وَ لَوْ شِئْتَ لَجَعَلْتَهُ ساکِناً .... دعاى شب بیست و هشتم: یَا خَازِنَ اللَّیْلِ فِی الْهَوَاءِ وَ خَازِنَ النُّورِ فِی السَّمَاءِ .... دعاى شب بیست و نهم: یَا مُکَوِّرَ اللَّیْلِ عَلَى النَّهارِ وَ مُکَوِّرَ النَّهَارِ عَلَى اللَّیْلِ .... دعاى شب سىام: الْحَمْدُ لِلَّهِ لا شَرِیکَ لَهُ ... (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب بیست و سوم: این شب جُهَنى است و در این شب جمیع امور بر وفق حکمت مقدّر مىگردد و از براى این شب غیر از اعمالى که با دو شب سابق شریک است چند عمل دیگر است:
۱ - قرائت قرآن: الف.: خواندن سوره عنکبوت و روم. که حضرت صادق علیه السّلام قسم یاد فرمود: ه که خواننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت است. ب.: خواندن سوره حم دخان. ج.: خواندن سوره قدر هزار مرتبه.
۲ - دعای سلامتی حضرت بقیه الله عجّل الله تعالی فرجه الشّریف: در این شب بلکه در تمام اوقات این دعا را تکرار کند؛ { اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ و بجاى فلان بن فلان بگو الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِی کُلِّ سَاعَةٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناً حَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلًا }.
۳ - دعا: این دعاها را بخواند: الف.: اللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی وَ أَصِحَّ لِی جِسْمِی وَ بَلِّغْنِی أَمَلِی وَ إِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیَاءِ فَامْحُنِی مِنَ الْأَشْقِیَاءِ وَ اکْتُبْنِی مِنَ السُّعَدَاءِ فَإِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتَابِ. ب.: اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لَا یُرَدُّ وَ لَا یُبَدَّلُ .... ج.: یَا بَاطِناً فِی ظُهُورِهِ وَ یَا ظَاهِراً فِی بُطُونِهِ ... پس دعا مىکنى به آنچه بخواهى.
۴ - غسل: غیر از غسل اوّل شب غسلى نیز در آخِر شب انجام دهد.
تأکید بر غسل و احیاء وزیارت امام حسین علیه السّلام و اهمّیت صد رکعت نماز در شب بیست و سوم: و بدان که از براى غسل و احیاء این شب و زیارت امام حسین علیه السّلام و صد رکعت نماز فضیلت بسیار تاکید شده است. روایت شده از ابو بصیر از حضرت صادق علیه السّلام که فرمود:: در شبى که امید مىرود شب قدر باشد صد رکعت نماز کن. بخوان در هر رکعت قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را ده مرتبه. گفتم: فدایت شوم اگر قوّت نداشته باشم ایستاده بجا آورم، فرمود:: نشسته بجا آور. گفتم: اگر قوّت نداشته باشم نشسته بجا آورم، فرمود:: به همان حالى که به قفا خفتهاى در فراش خود بجا آور.
اهمّیت احیاء و عبادت و دعا برای سلامتی حضرت بقیه الله عجّل الله تعالی فرجه الشّریف در شب بیست و سوم:
۱ -روایت شده که حضرت رسول صلّى الله علیه و آله در دهه‌ی آخِر ماه رمضان رختخواب خود را جمع مىکرد و کمر خود را براى عبادت محکم مىبست و در شب بیست و سوم اهل خود را بیدار مىکرد و آن‌ها را که خواب ربوده بود آب به صورتشان مىپاشید.
۲ - حضرت فاطمه صلوات الله علی‌ها نمىگذاشت در این شب احدى از اهلش بخوابد و خواب آن‌ها را به کمى طعام علاج مىفرمود: و آن‌ها را براى احیاء آن شب، از روز مهیّا مىکرد یعنى امر مىفرمود که روز را خواب و استراحت کنند که شب خوابشان نبرد و احیا بدارند و مىفرمود که محروم کسى است که از خیر امشب محروم بماند.
۳ - روایت شده که حضرت امام صادق علیه السّلام سخت مریض شده بودند. چون شب بیست و سوم ماه رمضان شد موالى خود را امر فرمود که حرکتش دادند به مسجد بردند و آن شب را تا به صبح در مسجد بود.
۴ - علاّمه مجلسى رحمه الله فرمود: ه که: هر مقدار قرآن که ممکن باشد در این شب بخواند و دعاهاى صحیفه کامله سجّادیه را بخواند خصوصاً دعاى مکارم الاخلاق و دعاى توبه را و روزهاى این شب‌ها را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت و دعا به سر آورد زیرا که؛ در احادیث معتبره وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل شب قدر است.
۵ - روایت کرده محمّد بن عیسى به سند خود از صالحین علیهم السّلام که فرمودند:: مکرّر می‌خوانی در شب بیست و سوم از ماه رمضان این دعا را در حال سجود و قیام و قعود و بر هر حالى که هستى در تمام ماه و هر چه ممکنت شود و هر زمانى که حاضر شود تو را یعنى یادت آید این دعا در روزگار حیاتت مىگوئى بعد از ستایش کردن حق تعالى به بزرگوارى و فرستادن صلوات بر پیغمبر صلّى الله علیه و آله؛ { اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِی کُلِّ سَاعَةٍ وَلِیّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِیلًا وَ عَیْناً حَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلًا }؛ و مىخوانى: یَا مُدَبِّرَ الْأَمُورِ یَا بَاعِثَ مَنْ فِی الْقُبُورِ یَا مُجْرِیَ الْبُحُورِ یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِدَاوُدَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا و بجاى این کلمه حاجات خود را بخواهد اللَّیْلَهَ اللَّیْلَهَ و بلند کن دستهاى خود را به سوى آسمان یعنى در وقت گفتن یا مدبر الامور تا آخر و بگو این دعا را در حال رکوع و سجود و ایستاده و نشسته و مکرّر کن آن را و آن را در شب آخر ماه رمضان نیز بگو (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب بیست و هفتم: ۱ - غسل. ۲ - دعای استعداد برای موت: از زید بن علی بن الحسین علیهم السّلام مروی است که: شنیدم پدرم علیه السّلام (امام زین العابدین علیه السّلام)، در شب بیست و هفتم ماه رمضان از اوّل شب تا آخِر آن می‌فرمود:: ((اللَُهُمَِ ارزُقنِی التَّجَافی عَن دَارِ الغُرُورِ وَ الإِنَابَهِ إِلَی دَارِ الخُلُودِ وَ الإِستِعدَادِ لِلمَوتِ قَبلَ حُلُول الفَوتِ؛ بارال‌ها، مرا روزی کن از دار فریب (دنیا) کناره گیری کنم و به دار جاوید رو نمایم و روزی من گردان که برای مرگ پیش از این که اجل فرا رسد، مهیا و آماده باشم (المراقبات. ص. ۳۰۸)، (مفاتیح الجنان. فصل سوم. در اعمال ماه رمضان)
شب آخر ماه: شب بسیار مبارکى است و از براى این شب چند عمل است:
۱ - غسل.
۲ - زیارت: امام حسین علیه السّلام را زیارت کند.
۳ - قرائت قرآن و استغفار: خواندن سوره انعام و کهف و یس و صد مرتبه أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ.
۴ - دعا: أ.: شیخ کلینى رحمه الله از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرده: اللَّهُمَّ هَذَا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ .... ب.: این دعا را بخواند: یَا مُدَبِّرَ الاُمُور .... ج.: ماه رمضان را به دعاهاى وداع، وداع کند. که شیخ کُلینى و صدوق و شیخ مفید و طوسى و سیّد بن طاوس رضوان الله علیهم نقل کردهاند.
۵ - دعای وداع صحیفه سجّادیه: دعاى چهل و پنجم صحیفه کامله سجّادیه را بخواند.
۶ - دعای وداع امام جعفر صادق علیه السّلام: سید بن طاوس روایت کرده است از حضرت صادق علیه السلام که: هر که در شب آخر ماه رمضان وداع کند آن ماه شریف را و بگوید: اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ صِیَامِی لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعُوذُ بِکَ أَنْ یَطْلُعَ فَجْرُ هَذِهِ اللَّیْلَةِ إِلَّا وَ قَدْ غَفَرْتَ لِی حق تعالى او را پیش از آن که صبح کند بیامرزد و او را توبه و انابه روزى فرماید.
دعای وداع با ماه رمضان: در بخش پایانی مراقبات ماه رمضان از کتاب شریف المراقبات، چند صفحه‌ای پیرامون یک سری حقائق و معارف موجود در عالم سخن به میان آمده که کمتر شنیده و خوانده شده است. این مطالب واقعیت و حقیقت است و مقدّمه‌ای است برای فهم دعای ۴۵ کتاب عظیم الشّأن صحیفه سجّادیه که دعای وداع با ماه رمضان امام زین العابدین علیه السّلام است. بویژه آنجا که حضرت به ماه رمضان سلام وداع می‌دهد. چگونه امام علیه السّلام به چیزی که به ظاهر حیات ندارد و اسم آن از کنار هم قرار گرفتن چند حرف تشکیل شده است (ماه رمضان)، سلام می‌دهد؟ انسان کامل صاحب عصمت حرف گزاف و بیهوده نمی‌زند. پس سرّی در این سلام وجود دارد. کسی که طالب است می‌تواند به این مطلب در کتاب المراقبات مراجعه نماید.
