یکی از مبطلات روزه، فرو بردن تمام سر در آب است، که این حکم از سوی بیشتر مراجع تقلید، بنابر احتیاط واجب است.[1] البته برخی از مراجع[2] این کار را برای روزه‌دار حرام دانسته ولی مبطل روزه نمی‌دانند و برخی[3] نیز آن‌را صرفاً مکروه می‌شمرند.
در هر حال؛ مبنای این مسئله، برخی روایات است، از جمله:
امام صادق(ع) فرمود: «روزه‌دار می‌تواند در میان آب رود، ولی سرش را نباید در آب فرو ببرد».[4]
همچنین در حدیثی دیگر فرمود: «روزه‌دار و شخص مُحرم نباید سر را در آب فرو ببرند».[5]
فقها سند این دو روایت را صحیح و قابل اعتماد می‌دانند.[6]
البته در کنار این دسته از احادیث، روایات دیگری نیز وجود دارند که دلالت دارند بر این‌که، فرو بردن سر در آب، روزه را باطل نمی‌کند؛ مانند:
اسحاق بن عمار می‌گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم: شخصی روزه‌دار عمداً در آب فرو می‌رود، آیا روزه‌اش را باید قضا کند؟ امام(ع) فرمود: «قضای روزه بر عهده او نیست [چرا که روزه‌اش صحیح است]».[7]
در جمع بین این دو دسته از روایات دو وجه ذکر شده است:
1. روایات دسته اول، صرفاً دلالت بر حرمت فرو بردن سر در آب برای روزه‌دار دارد، نه بطلان روزه؛ همان‌طور که روایات دسته دوم، بر عدم بطلان روزه دلالت دارند.
ظاهراً، این وجه جمع نمی‌تواند صحیح باشد؛ چراکه برخی از روایات دسته اول، فرو بردن سر در آب را مانند خوردن و آشامیدن برای روزه‌دار می‌داند، که علاوه بر حرمت، دلالت بر بطلان روزه نیز دارد.
2. روایات نهی از فرو بردن سر در آب برای روزه‌دار را حمل بر کراهت وضعی کنیم؛ یعنی این کار صرفاً ثواب روزه را کمتر می‌کند و دلالت بر بطلان روزه نخواهد داشت.
ظاهراً، این جمع هم قابل قبول نیست؛ چراکه کراهت وضعیه، عرفاً معنایی ندارد، بلکه صیغه نهی در روایات مذکور، ظهور در حرمت دارد.
افرادی که سرفروبردن را مبطل روزه می‌دانند در جمع بین این روایات به دنبال مرجّحی هستند که در نزد عقلا مقبول باشد و در این زمینه به شهرت فتوایی تمسک کردند که موافق با روایات دسته اول است. بنابراین، با اعتماد بر این روایات، فتوا به بطلان روزه در صورت فرو بردن سر در آب را موجه دانسته و یا حداقل در این‌باره احتیاط نمودند.[8]
[1]. البته آیات عظام خویی و بهجت در این مسئله دارای فتوا هستند؛ امام خمینى، سید روح الله، توضیح المسائل (محشّى)، ج 1، ص 904، م 1608، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق.
[2]. آیت الله شبیری.
[3]. آیت الله سیستانی.
[4]. «الصَّائِمُ یَسْتَنْقِعُ فِی الْمَاءِ وَ لَا یَرْتَمِسُ رَأْسُهُ»؛ کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 106، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. «لَا یَرْتَمِسُ الصَّائِمُ وَ لَا الْمُحْرِمُ رَأْسُهُ فِی الْمَاءِ»؛ همان.
[6]. ر. ک: فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الصوم و الاعتکاف)، ص 109، قم، مرکز فقه ائمه اطهار(ع)، چاپ اول، 1426ق.
[7]. إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: «قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ الله(ع) رَجُلٌ صَائِمٌ ارْتَمَسَ فِی الْمَاءِ مُتَعَمِّداً أَ عَلَیْهِ قَضَاءُ ذَلِکَ الْیَوْمِ؟ قَالَ لَیْسَ عَلَیْهِ قَضَاءٌ وَ لَا یَعُودَنَّ»؛ طوسى، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج 2، ص 85، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1390ق.
[8]. ر. ک: تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الصوم و الاعتکاف)، ص 111.
