قرآن کریم برای بیان برخی حقایق غیر مادی از مثال و تشبیه استفاده کرده، تا بدین وسیله مفاهیم عالی را به ذهن انسان نزدیک کند. یکی از این مفاهیم وجود حق تعالی است که جسم نیست، در همه جا حضور دارد، همه را می بیند و خود از دیده ها پنهان است.
قرآن کریم برای اینکه وجود حق تعالی را برای انسان توصیف کند از مفهوم نور استفاده کرده، می فرماید:
«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض» خداوند نور آسمانها و زمین است .[1]
در واقع برای تشبیه خداوند غیر محسوس به محسوسی که انسان ها می شناسند، بهترین مثالی که می تواند کاملا نمودار حق تعالی باشد همان نور است. چرا که چند ویژگی مهم در ذات حق تعالی نمودار است که می توان آنرا در نور جست:
1.خداوند حقیقتی است که خود نمودار خود است، و نمود هرچیزی به او بستگی دارد: «الظاهر فی نفسه و المظهر لغیره». ظهور هر چیز اگر به وسیله چیز دیگرى باشد باید آن چیز خودش به خودى خود ظاهر باشد، تا دیگران را ظهور دهد، و تنها چیزى که در عالم به ذات خود ظاهر و براى غیر خود مظهر است، همان نور است. نور خود پیدا و ظاهر است و برای دیدن هرچیزی نیاز به وجود نور است و اگر نور نباشد هیچ چیزی در عالم قابل رویت نخواهد بود.
2.خداوند خود پیداترین موجود در جهان هستی است، ولی در عین حال حقیقت و کنه آن در نهایت خفا و پنهان از دیدگان است. تا کنون کسی به ذات و حقیقت خداوند پی نبرده است: «فی عین الظهور، هو فی غایه الخفاء» نور نیز کاملا ظاهر است، اما اگر همیشه نور وجود می داشت و هیچ گاه تاریکی نمی بود، هیچ کس قادر به تشخیص وجود نور نمی شد؛ چرا که گرچه هست و همه چیز را نشان می دهد؛ اما از شدت حضور و ظهور قابل رویت نیست.[2]
3.خداوند هدایت کننده همه موجودات است. نور نیز به دلیل روشنایی اش هدایت کننده و روشن کننده راه است. چون به هنگام ظلمت و تاریکى، نور است که انسان را به سوى مقصد و هدف راهنمائى و هدایت مى کند، و راه را از چاه مشخص مىنماید. در روایتی از امام رضا علیه السلام از مساله تشبیه خداوند به نور در آیه 35 سوره نور سوال شد. حضرت فرمود: «هاد لاهل السماوات و هاد لاهل الارض» او هدایت کننده اهل آسمانها و هدایت کننده اهل زمین است. خدا است که آسمانها و زمین و اهل آنها را به سوى هدف و مقصود اصلى راهنمائى مى کند.[3]
این گونه صفات که خاص خداوند است، نمی توان در جهان ماده غیر از نور برای آن مثل و مانندی یافت، به همین دلیل برای اینکه انسان ها تا حدی بتوانند با ذات حق تعالی آشنایی یابند، قرآن از این تشبیه ها بهره برده است تا بوسیله آنها مفاهیم غیر محسوس و غیر مادی را ملموس تر سازد.
پی نوشت:
1. نور،35
2. علوم قرآنی، محمدهادی معرفت، قم، موسسه التمهید، 1389، ص249-250
3. تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، 1374،ج14، ص: 475
