بر اساس مستندات تاریخی، روشها و منابع کسب درآمد پیامبر در مدینه عبارت بودند از:
1. کشاورزی
2. غنایم جنگی
3. هدایای مردمی
در این که حضرت محمد(ص) شغلى داشته اند و با آن زندگى خود را تأمین مى کردند، تردید نیست. پیامبر خدا همواره همگان را به داشتن شغل و کسب حلال تشویق مى نمود و این مسئله را با عبارات گوناگون این‌گونه مورد تاکید قرار می داد: «کُلُوا مِن کَدِّ اَیدیکُم: از دست رنج خود بخورید»[1]
یا در روایتی دیگر: «اَزْکَى الأعمالِ کَسبُ الْمَرءِ بِیَدِهِ: پاکیزه ترین کارها، کاری است که شخص با دستِ خود انجام می‌دهد.[2]
ایشان کار کردن را سنت پیامبران[3] و اوصیاى می‌دانست.[4]
1. کشاورزی (شغل اولیه پیامبر خدا پس از هجرت به مدینه)
در روایت آمده است که پیامبر اسلام شخصاً کار مى کرد. ایشان پس از هجرت به مدینه به کار کشاورزى و باغبانى مشغول شدند. در توضیح بیشتر و بیان چگونگی آن باید گفت:
پس از آن که حضرت از مکه به مدینه هجرت کردند، مردم مدینه زمین هایى را اختیار رسول خدا (ص) قرار دادند و حضرت در آن زمین ها کشاورزى و باغبانى مى کردند. در این باره روایاتى در دست است که کیفیت و چگونگی کار آن حضرت در مزارع و باغها را تشریح می نماید. به عنوان مثال حدیث دوم، چهارم و پنجم از باب 9 جلد 12 وسایل الشیعه، صفحه 22 و کتاب التجارة، ابواب مقدمات و نیز حدیث 1 و 2، باب 10. در همین باب 10، در حدیث سوم آمده است: «ما فى الاعمال شىءٌ اَحبُّ الى اللّه من الزراعة و ما بَعَثَ اللّهُ نبیّاً الاّ زرّاعاً الاّ ادریس فانّه کان خیّاطاً» چیزى براى خدا محبوبتر از کشاورزى نیست و خداوند جز ادریس که خیاط بود، همه پیامبران را کشاورز مبعوث ساخته است.[5] این حدیث تصریح به این نکته دارد که همه پیامبران کشاورزى کرده و از حاصل دسترنج خویش امرار معاش می‌کردند. تذکر این نکته ضروری است: پیامبر با این که کار مى کردند و درآمد به دست مى آوردند، خودشان از این درآمدها بسیار کم استفاده کرده و غالب آن را در راه خدا مصرف مى نمود.
2. غنایم جنگی
پس از آن که مسلمانان در دفاع از اسلام، با دشمنان درگیر شدند، ثروتهاى زیادى به دست مسلمانان افتاد. این ثروتها دو قسم بودند:
الف: برخى از آنها بدون این که جنگى صورت بگیرد، در اختیار مسلمانان قرار مىگرفت. این‌گونه ثروتها (بدون درگیرى) حقّ خاصّ پیامبر بود و در اختیار آن حضرت قرار مىگرفت، مانند: فدک، سرزمینهاى بنى نضیر و دو قلعه از قلعه هاى خیبر به نام وطیح و سلالم. لازم به ذکر است: پیامبر خدا و کارگزاران آن حضرت در این باغها و زمینها به کشاورزى مى پرداختند و با درآمد آنها، زندگى خود و خاندانشان را اداره مى کردند و با بقیه درآمد، براى مسلمانان تدارکات جنگى تهیه مى کردند.
ب: خمس غنایم جنگی. خُمس غنایم و همچنین سرزمینهایى که با لشکرکشى فتح مىشد، متعلق به شخص پیامبر بود.
3. هدایای مردمی
علاوه بر زمینها و قلعه های فوق، یکى از عالمان یهودى به نام مُخَیریق هفت باغ خود را به پیامبر بخشید.[6] این واقعه مربوط به همان سالهای ابتدایی ورود پیامبر به مدینه می‌شد. منابع تاریخ نگاری زمان این ماجرا را در آستانه «جنگ احد» دانسته و در ادامه نوشته‌اند: مخیریق یهودی به جنگ احد رفت و در دفاع از اسلام و پیامبر به شهادت رسید. این هفت باغ که به عنوان «عوالى» معروف بودند در اختیار پیامبر قرار گرفت و آن حضرت در این باغها هم کار مى کردند.[7]
پی نوشت:--------------------------
[1] . مجلسی، بحار الانوار، (بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق) ج 63، ص 314.
[2] . محمدی ری شهری، میزان الحکمة، (دار الحدیث، چ اول، 1416ق) ج 3، ص 2699.
[3] . حر عاملی، وسائل الشیعه، (تحقیق و تعلیق: محمد رازی و حسن شعرانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ) ج 12، ص 22، باب 9، ح 1.
[4] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 12، ص 22، باب 9، ح 6
[5] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 12، ص 25.
[6] . نام این باغها عبارت بود از: المیثب، الصائفة، الدّلال، حسنى، برقة، الأعواف و مشربة أم إبراهیم (ابن حجر عسقلانى، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق) ج6، ص46.
[7] . ابن هشام، السیرة النبویة، (تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبد الحفیظ شلبى، بیروت، دار المعرفة، بى تا) ج1، ص518.
