بیست سال از نخستین سنگ بنای مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران می‌گذرد. آغازی با کمترین امکانات و شاید بتوان گفت بدون هیچ امکانات.
روزی که آیت‌الله محمد علی شرعی از اعضای شورای مدرسین آن دوران در خانه‌ی اجاره‌ای و قدیمی و فرسوده در یکی از محلات قدیمی شهر مقدس قم، اولین روز فعالیت مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه علمیه خواهران را آغاز کرد.
گذشته
سابقه حوزه علمیه خواهران در ایران اسلامی قبل از انقلاب شاید به تعداد بسیار اندک و محدود و یا به صورت خصوصی در بعضی از مراکز استان‌ها بازگردد.
مجتهده عالمه محدثه مرحومه بانو هاشمیه اصفهانی معروف به (امین) که با مجاهدت‌های شخصی خویش توانسته بود اجازه اجتهادش را از محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی بروجردی رضوان الله تعالی علیه دریافت کند، مدرس کوچکی را برای علاقه‌مندان از خواهران در اصفهان تأسیس کرد، همچنان که مرحومه عالمه محدثه بانو طاهایی (خاموشی) بعدها در مشهد مقدس رضوی مکتب نرگس را بنیان گذاشت.
گذشته از این دو حوزه کوچک و محدود که به همت دو بنیانگذار نیک سرشت و عالمه آن ایجاد شده بود شاید کمتر از تعداد انگشتان یک دست هم بتوان از مکتب‌هایی نام برد که به پشتوانه زمین وقفی واقفی یا شوق خدمت بانوی عالمه و خدا خواهی در سطحی فروتر در کشور وجود داشت، که آنها هم گاه فعال و گاه بی‌حرکت به کارشان ادامه می‌دادند و مقطعی عمل می‌کردند و اکثراً هم در سطوح اولیه آموزش، توانایی خدمت و تربیت را داشته و اساتید لازم سطوح عالی را در اختیار نداشتند.
گروه اندک و انگشت شمار از خواهرانی که در جای جای کشور علاقه‌مند به دروس حوزوی و آموختن علوم دینی بودند و موفق به طی مدارج علمی در این راه شدند، همه یا در خانواده‌هایی روحانی پرورش یافته بودند که از پدر یا برادر و یا همسر روحانی‌شان به طور خصوصی استفاده علمی کرده‌اند و یا با معلمی آشنا بوده‌اند که زحمت تدریس به آنان را پذیرفته بوده است.
سؤال اینجاست که با سابقه هزار ساله حوزه نظام ناجیه امامیه از نجف تا قم در قلمرو دانشگاه‌های اسلامی منطقه، چرا تا انقلاب اسلامی علمای دین به این مهم که نیمی از کمیّت جامعه اسلامی را تشکیل می‌دهند یعنی حوزه بانوان بی‌توجّه مانده بودند و جواب این است که علمای دین و مراجع عظام، در طول تاریخ تشیع از این مهم غافل نبوده‌اند اما شرایط اجتماعی هزار ساله مستولی بر جوامع اسلامی، به خصوص شیعی و سلطه دولت‌های فاسد بر ملّت‌های مشرق زمین و بیسوادی و دگماتیسم اندیشه‌های جوامع عقب نگه‌داشته شده و ترس از هتک حرمت و حیثیّت‌های خانواده‌ها در شرایط روزگاران گذشته، از فعالیت‌های اجتماعی نسوان، همه و همه زمینه را برای ایجاد مدارس خواهران از سوی علمای دین میسّر نساخت و اگر اقدامی هم می‌شد مورد توجّه و مشارکت مردمی قرار نمی‌گرفت.
دور نرویم، همین صد سال قبل زمان حکومت طایفه قاجار، فلان شاهزاده قاجار در جواب عالمی که به او پیشنهاد کرده بود تا مدارسی را در روستاهایی که آن شاهزاده مالک آن بود دائر کند، شاهزاده روشن فکر!! در جواب گفته بود: اگر پای بچه رعیت‌ها به مدرسه باز شود، دیگر رعایا زمینهای ما را نخواهند کاشت و به نان بخور و نمیری که به آنها می‌دهیم قانع نخواهند بود و در روستایشان نخواهند ماند.
با چنین نگاهی و چنین سلطه جابرانه و ابلهانه‌ای که درس را برای فرزندان ذکور این ملّت مخالف درآمدهای نامشروع خود می‌پنداشتند چگونه علما می‌توانستند برای جامعه نسوان این مرز و بوم تقاضای مدرسی داشته باشند و مردم تحت سلطه و ستم آنگونه حکومت‌هایی چگونه توانایی اندیشیدن به درس و بحث و مدرسه و ارتقاء علمی را به دست می‌آوردند.
با این همه هرگز شوق بانوان شیعی در فراگیری علم و ارتقای اندیشه‌هایشان را نمی‌توان نادیده گرفت، تاریخ به ما می‌گوید بانوی بزرگواری چون دختر زعیم دینی زمان صفوی، وقتی با شخصیّت بی مانندی، مانند محمد بهاء الدین عاملی معروف به (شیخ بهایی) زندگی مشترکش را آغاز کرد، به جای جهیزیه چهار هزار جلد کتاب به خانه شوهر ارجمندش آورد.
این نمونه تاریخی به این معناست که هرجا و هرزمان برای دختران این سرزمین زمینهای برای پیشرفت فراهم بوده است، استعدادها و اندیشه‌های فراوانی بالیده‌اند و برآمده‌اند.
در تاریخ ادبیات این سرزمین ، نام بانوانی زینت‌افزای ادب کلاسیک ایران اسلامی ماست که هرگز از صفحه تاریخ ادبیات ما پاک نخواهد شد و ماندگار خواهد ماند، بانوانی که موجب سرافرازی، فخر و عظمت کشور خویشند.
به هر حال انقلاب اسلامی ایران و اندیشه‌های راهبردی رهبر فقید و معمار انقلاب، سدها را شکست و اندیشه‌ها را دگرگون کرد و راه را برای تعالی‌های بانوان گشود و علاقه‌مندان به صراط الهی و حبل المتین حضرت لایتناهی، در راستای توصیه‌های آن بزرگ سفرکرده، کمر همّت بستند و کار را آغاز کردند، تا جایی که رهبر معظم انقلاب در دیدار با حوزویان فرمودند: پدیده‌ی خواهران طلبه، خیلی پدیده‌ی عظیم و بزرگی است، حضور دانشمندان اسلامی زن در عرصه‌های مختلف اثرات بسیار عظیمی در دنیا می‌گذارد، و برای انقلاب آبروست.
بنیان گذار جمهوری اسلامی فرمودند: زن مربّی جامعه است، از دامن زن انسان‌ها پدید می‌شوند، مربّی انسان‌ها زن است، سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است، زن مبدأ همه سعادت‌ها باید باشد.
وضعیت فعلی
و این گونه کار در سال 1375 هجری شمسی آغاز شد و به سرعتی شگرف کماً و کیفاً ارتقا یافت و دامن گسترد. نگاهی به آمار منتشر شده نشانگر آن است که در مدّت بیست سال تعداد حوزه‌های علمیه خواهران در سراسر کشور به حدود 500 مدرسه علمیه است و مستمراً ستاد مرکزی در حال ساخت و افتتاح مدرسه‌ای جدید می‌باشد.
سیاست‌های کلّی حاکم بر حوزه‌های علمیه خواهران بنا بر مصوبات شورای عالی حوزه‌های علمیه اعمال می‌شود و هدایت، نظارت و ساماندهی این قلمرو بر عهده مسئولان آن است.
هدف، تربیّت انسان‌هایی مهذب، متخصص و کارآمد و ارتقای نیروی انسانی در سه عرصه‌ی اخلاقی، علمی و مهارتی در حوزه ماموریّت‌ها و ساختارهای اداری مرکز، مدیریت‌های استانی و واحدهای تربیتی به شیوه جهادی است.
ستاد مرکزی باید چابک، هدایت‌گر و بصیر باشد تا مراکز استان‌ها کارآمد و حامی و واحدهای تربیتی مستقل، منظم و فعال به کار ادامه دهند.
شیوه‌های آموزشی حوزه‌های علمیه خواهران در سه دایره حضوری، نیمه حضوری و غیرحضوری فعالند و سه سطح تحصیلی را سامان می‌بخشند، سطح دو عمومی که هم‌تراز مقطع کارشناسی دانشگاهی است، سطح سه عالی که هم‌تراز کارشناسی ارشد دانشگاهی است و سطح چهار تخصصی که هم‌تراز مقطع دکتری دانشگاه‌ها است.
تحصیل در مقطع عمومی سطح دو برای دو دسته از علاقه‌مندان شامل دارندگان مدرک دیپلم و کسانی که پایه سوم راهنمایی یا مقطع اول متوسطه را به پایان رسانده‌اند، میسر است، دسته اول این مقطع را در پنج سال و دسته دوم آن را در هفت سال طی می‌کنند. تحصیل در مقطع عمومی در یک رشته عمومی معارف اسلامی انجام می‌شود. در حال حاضر 64هزار و 800 نفر در مقطع عمومی حوزه‌های علمیه خواهران در حال تحصیل هستند.
فارغ‌التحصیلان مقطع عمومی با قبولی در آزمون سطح سه، در این مقطع پذیرفته می‌شوند و می‌توانند مقطع عالی را طی سه سال به اتمام برسانند. رشته‌های مصوب این مقطع شامل فقه واصول، تفسیر و علوم قرآنی، کلام اسلامی ، کلام با گرایش امامت، کلام با گرایش مهدویت، کلام با گرایش مذاهب اسلامی، فلسفه اسلامی، تاریخ اسلام، مطالعات اسلامی زنان، اخلاق و تربیت اسلامی، مدرسی ادبیات عرب، تبلیغ با گرایش حج می‌شود. در حال حاضر 8هزار و 914 نفر در مقطع عالی در حال تحصیل هستند.
طول دوره سطح چهار حداقل 8 و حداکثر 12 نیم سال تحصیلی است و تعداد واحد های آن80. واحد می باشد. این مقطع درحال حاضر در دو گرایش اجرا می‌شود: فقه خانواده و تفسیرتطبیقی. درحال حاضر دوره سطح چهار آموزشی ـ پژوهشی در استان های قم، تهران، اصفهان، یزد، شیراز و خوزستان اجرا می شود. هم‌اکنون 202 نفر در این مقطع در حال تحصیل هستند.
تعداد فارغ‌التحصیلان مقطع عمومی به 38هزار و 127 نفر و تعداد فارغ‌التحصیلان مقطع عالی به 762 نفر می‌رسد.
همچنین با راه‌اندازی مرکز تربیت مدرس و تربیت اساتید پرشمار، اکنون اساتید خانم حدود 90 درصد اساتید حوزه‌های علمیه خواهران را تشکیل می‌دهند.
وضعیت پژوهشی
راهبری پژوهش‌های تحصیلی، مهارت‌‌آموزی پژوهشی و تربیت پژوهشگر، توسعه فعالیت‌های پژوهشی مدارس علمیه، ایجاد و راهبری مراکز پژوهشی و حمایت از پژوهشگران، راهبری و هدایت پژوهش های دینی به سمت تولید دانش، حمایت و پشتیبانی از تولید آثار پژوهشی طلاب پژوهشگر و شناسایی، جذب و بکارگیری استعداد های برتر و نخبگان از جمله فعالیت‌هایی است که در راستای ارتقای پژوهشی حوزه‌های علمیه خواهران انجام می‌شود.
طلاب شاغل به تحصیل در حوزه‌های علمیه خواهران علاوه بر فعالیت‌های پژوهشی درسی، با تشکیل گروه های پژوهشی در پژوهش‌های گروهی شرکت می‌کنند. علاوه بر این طلاب موظفند در پایان مقطع عمومی تحقیق پایانی ارائه کنند که بسیاری از ویژگی‌های پایان‌نامه دانشگاهی را دارا است. طلاب در پایان مقطع عالی موظف به ارائه پایان‌نامه و در پایان مقطع تخصصی موظف به ارائه رسال هستند.
راهبری و هدایت تحقیقات طلاب در سه مقطع تعریف شده نظام آموزشی، از طریق تایید 2580 استاد راهنما و مشاور و 397 استاد داور انجام شده است که تا پایان تابستان 1395، منجر به تدوین حدود 37900 تحقیق پایانی، 1277 پایان نامه و 6 رساله شده است.
به منظور ایجاد بستر مناسب برای مهارت‌افزایی طلاب مقاطع عمومی و عالی، تشکل‌های پژوهشی طلاب تحت عناوین کانون‌های پژوهشی در مدارس علمیه مقطع عمومی (سطح دو)، انجمن‌های پژوهشی در موسسات و مراکز آموزش عالی (سطح سه) و هسته‌های پژوهشی برای فارغ التحصیلان این دو مقطع و اساتید راه‌اندازی شده است که تا پایان تابستان 1395، 234 کانون پژوهشی، 42 انجمن پژوهشی، 509 هسته پژوهشی طلاب و 262 هسته اساتید تشکیل شده است.
به منظور ایجاد انگیزه و نشاط علمی واحدهای حوزوی خواهران، از سال 1386 فراخوان طرح¬ها و فعالیت¬های پژوهشی، هر ساله در قالب¬های «همایش علمی»، «نشست علمی»، «دوره¬های مهارت افزایی پژوهشی» و «طرح پژوهشی» اجرا شده است. طبق گزارش های رسیده از سال تحصیلی 92-91 تا سال تحصیلی 95-94 تعداد 3871 برنامه پژوهشی انجام شده است. کرسی های آزاداندیشی نیز یکی دیگر از فعالیت¬های پژوهشی است که از سال 91 در گروه فعالیت¬های پژوهشی مدارس تعریف و نظام¬نامه آن تدوین و از سال 91 تا سال 94، 621 کرسی انجام شده است.
برنامه‌ریزی، راهبری و حمایت در زمینه مشارکت طلاب خواهر در جشنواره‌های پژوهشی با مشارکت طلاب در جشنواره‌های علامه حلی، مسابقه‌های گروهی رشد و جشنواره بانوی کرامت از جمله فعالیت‌های دیگر در زمینه فعالیت‌های پژوهشی است.
وضعیت فرهنگی
از جمله دستاوردهای فرهنگی – تبلیغی اعزام مبلغان به مراکز مختلف اعم از دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، مجامع عمومی و جهت اقامه نماز، بوده است.
در تربیت نیروی انسانی، جهت آموزش در شاخه‌های مختلف خدمات فرهنگی – تبلیغی مربیان تجوید قرآن، مربیان تدبّر در قرآن، داوران مسابقات قرآنی، مربیان در نقد فرقه‌ها، متخصصان فن خطابه و اخلاق مشغول تعلیم و تدریس هستند که حاصل تلاش تربیت نیروی انسانی این مرکز می باشند.
از جمله فعالیت‌ها و دستاوردهای فرهنگی حوزه‌های علمیه خواهران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
برگزاری جشنواره سراسری قرآن کریم(سالانه یک جشنواره با میانگین 450 نفر شرکت کننده)، برگزاری مسابقات قرآنی در زمینه های قرائت(9 مسابقه)، حفظ موضوعی(9 مسابقه)، حفظ ترتیبی(9 مسابقه)، ترجمه و مفاهیم(10 مسابقه) و تفسیر(9 مسابقه)، برگزاری دوره‌های تربیت نیروی انسانی شامل: تربیت مربی تجوید (438 نفر)، تربیت مربی روش بیان تفسیر(279 نفر)، تربیت داور مسابقات حفظ و قرائت(285 نفر)، تربیت مربی تدبر روشمند(450 دنفر) و تربیت مربی حفظ، راه اندازی تالارهای گفتگوی قرآنی با موضوعات متعددی همچون مهدویت، زن و خانواده، پرسمان اعتقادی، تفسیر موضوعی (زن و خانواده)، آموزش تجوید و اخلاق، توانمندسازی قرآنی طلاب در زمینه روخوانی، روان خوانی و تجوید و قرائت صحیح نماز، راه اندازی و حمایت مؤسسات و کانون های قرآنی(135 کانون تا سال 1394)، برگزاری جلسات اخلاق در مدارس، ارائه خدمات مشاوره به طلاب، تولید و انتشار نشریه مدارس و توانمند سازی سردبیران نشریات (برگزاری دوره های روزنامه نگاری، خبرنگار قرآنی و نشریه نگاری)، ارزیابی نشریات، مساعدت به نشریات مدارس و ایجاد شبکه اجتماعی سردبیران، ساماندهی گروه های تبلیغی، اعزام مبلغ، تأسیس و حمایت از مهدهای کودک قرآنی وابسته به حوزه-های علمیه خواهران، ایجاد سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی زنان (سمتاز)
فناوری اطلاعات
مرکز فناوری اطلاعات حوزه‌های علمیه خواهران یکی از پیش‌روترین مراکز فناوری اطلاعات در حوزه‌های علمیه و کشور به شمار می‌رود. این مرکز علاوه بر استقرار بیش از بیست سامانه از جمله شبکه سراسری مرکز با واحدهای تابعه، سامانه فراگیر آمار و اطلاعات، اتوماسیون جامع اداری، راه اندازی شبکه‌ی ویدئو کنفرانس و راه‌اندازی مرکز داده امین به عنوان یک مرکز الگو را شاهد بوده‌ایم.
مکانیزه‌سازی فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی، اداری و مالی، راه‌اندازی سامانه آموزش مجازی، نرم‌افزارهای ویژه موبایل ، پرتال تجمیع‌کننده خدمات و سرویس وبلاگ از جمله فعالیت‌های مرکز فناوری اطلاعات حوزه‌های علمیه خواهران است.
همچنین با توجه به ضرورت ایجاد بستر شبکه اجتماعی بومی با امکانات جذاب و کامل تعبیه‌شده در شبکه‌های مشابه خارجی و با در نظر گرفتن اولویت‌های دینی- ملی باهدف تأثیرگذاری مستقل از بسترهای بیگانه، نسبت به ایجاد هسته اولیه شبکه اجتماعی بومی، اقدام نموده است. حاصل تلاش بی‌وقفه بیش از چهار سال فعالیت، فراهم‌سازی بستری متناسب با معماری مفهومی و مرتبط بافرهنگ مترقی اسلامی از یک‌سو و در برگیری امکانات کاربردی و جذاب شبکه¬های اجتماعی از سوی دیگر است.
اقبال و تأییدیه‌های صادرشده به کوثرنت شاهدی بر کارآمدی شبکه اجتماعی مذکور است، برخی افتخارات عبارتند از: مورد تائید سازمان فناوری اطلاعات کشور به‌عنوان نهاد ارزیاب، پروژه برتر اجلاس جامعه جهانی اطلاعاتی WSIS به عنوان نماینده جمهوری اسلامی در سال 2016 پس از ارزیابی و رای‌گیری.
شبکه کوثرنت به‌عنوان یک شبکه هوشمند علمی-اجتماعی جهت حوزه‌های علمیه خواهران با حدود صد هزار عضو تنها شبکه اجتماعی بومی است، که می‌توان آن را بزرگترین اجتماع مجازی دینی طلاب در کشور نام نهاد. در حال حاضر اعضای این شبکه با توجه به تعریف فاز اول محدود به طلاب و اساتید بوده و در گام‌های بعدی امکان بهره‌برداری خانواده‌های طلاب و عموم زنان جامعه از شبکه ممکن خواهد بود.
همچنین با توجه به اینکه مراکز داده به عنوان نقاط اصلی در شبکه اینترنت نقش بارزی در پشتیبانی و تقویت میزبانی و انتشار اطلاعات را بر عهده دارند. با توجه به رشد روز افزون اطلاعات، کتابخانه‌های دیجیتال، نرم‌افزارها و شبکه‌های ماهواره ای در بستر اینترنت، وجود مرکز داده‌ای جهت پشتیبانی از حریم تشیع، ضروری و اجتناب ناپذیر است. « مرکز داده امین» برای پاسخ به این نیاز، به عنوان اولین و بزرگترین مرکز داده علوم اسلامی و در شهر مقدس قم، آماده بهره برداری است. ظرفیت ها و قابلیت های این مرکز داده عبارت است از :
ظرفیت میزبانی 1600 سرور (قابل توسعه تا دو برابر)
قابلیت میزبانی میلیونها سایت، پایگاه اطلاع رسانی و کتابخانه مجازی
ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات حجیم و با قابلیت توسعه
از نقاط تمایز مرکز داده امین به عنوان یک مرکز داده موثر در اینترنت به این موارد می‌توان اشاره کرد: زیرساخت ها و سرویس‌های امن، دسترس پذیری بالا ، قابلیت توسعه پذیری، زیرساخت استاندارد، بهره‌گیری از آخرین تکنولوژی‌ها در طراحی
تحقیقات زن و خانواده
یکی دیگر از دستاوردهای حوزه‌های علمیه خواهران راه‌اندازی مرکز تحقیقات زن و خانواده بوده است که فارغ از همه گرایش‌های سیاسی و حزبی، از مهمترین مراکز حوزه مطالعات پژوهشی به شمار می‌رود. این مرکز پژوهشی تحقیقاتی آثار مهمی در زمینه مسائل زنان و خانواده منتشر کرده و همکاری‌های وسیعی را در سطح علمی و کارشناسی با نهادهای آموزشی و پژوهشی کشور داشته است.
در حوزه عمران، این مرکز توانسته است با اتکا به توان خیران و با استفاده از توان کارشناسان خود به اجرا برساند و از این حیث در میان مراکز حوزوی زبانزد است.
آغاز پذیرش سراسری
فراخوان پذیرش سراسری حوزه‌های علمیه خواهران هرسال در اواسط بهمن‌ماه اعلام می شود و امسال نیز این فراخوان اعلام شده است.
علاقه‌مندان پیوستن به خیل عظیم دانشجویان علوم دینی که در سال‌های اخیر با مراجعه به پورتال www.whc.ir و دانلود دفترچه راهنمای ثبت نام، می‌توانند به منظور ثبت نام در حوزه‌های علمیه خواهران اقدام کنند.
لازم به ذکر است ورود به حوزه‌های علمیه خواهران بدون آزمون ورودی و بر اساس مصاحبه و شرایط علمی انجام می‌شود. تحصیل در حوزه‌های علمیه خواهران بدون هزینه است و برخی از مدارس علمیه خواهران دارای خوابگاه به منظور اسکان طلاب نیز هستند.
همچنین در سال‌های اخیر علاقه تحصیل‌کردگان دانشگاهی برای پیوستن به حوزه و استفاده از فضای معنوی آن افزایش یافته است و بر همین اساس شاهد حضور تعداد زیادی از دارندگان مدرک کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاهی در حوزه‌های علمیه خواهران هستیم.
