خیر دنیا و آخرت در چیست؟!

در این نوشتار میخواهیم در مورد یکی از رذایل اخلاقی اجمالا مواردی رو بررسی کنیم . در مورد خلاف حقیقت! یا همان دروغ  که سرچشمه ی بسیاری از رذائل و معصیتهاست. قرآن گفته های بی اساس و دروغ را عامل اصلی بدعت ها در دین برمی شمارد. (نحل آیه 116) و دروغگویی را عامل مهمی در افزایش بیمار دلی افراد بیان می کند. (بقره آیه 8 و 10) و این گونه است که از دریافت آیات الهی و حقایق باطنی محروم می شود. (جاثیه آیه 7 و 8) و در نهایت با پیشه گرفتن دروغگویی در دنیا به جرگه منافقان وارد می شود و به مصیبت نفاق گرفتار می آید. (توبه آیه 77).

دروغ نقش مهمی در بی اعتماد کردن اطرافیان به ما دارد. هر چقدر هم که ما شخصیت شایسته ای داشته باشیم و لیاقتهایی را  در جامعه از خود نشان دهیم اما اگر دیگران حتی یک بار حرف دروغی را از ما بشنوند، آن شایستگیها دیگر کارایی لازم را ندارد چرا که هیچکس به ما اعتماد نمی کند. و همه در مواجهه ی با ما دچار شک و تردید هستند.

به نظر میرسد این همه که در روایات آمده دروغ روزی را کم می کند دقیقا به همین دلیل باشد چرا که مردم به فرد دروغگو اعتمادی ندارند که با او تعامل اقتصادی برقرار کنند بنابراین فعالیتهای اقتصادی فرد دروغگو هم کم می شود.

نفاق و دروغ، دو روی یک سکه

شخصی که کاری ناپسند انجام می دهد و یا قانون شکنی می کند، زمانی که در موقعیت بازخواست قرار می گیرد با ابزار دروغ می کوشد تا زشتی کار خویش را بپوشاند و دیگری را فریب دهد. فریب و نیرنگ زدن از راه تغییر ماهیت عمل به گفتار موجب می شود تا شخص در جایگاهی قرار گیرد که عیب و عاری بر او نیست.

ماهیت دروغ فریب دیگری است. دروغگو در تعامل اجتماعی، برای بازسازی وجه شخصیتی و اعتباری خویش تلاش می کند و فریب و نیرنگ در گفتار از این جهت انجام می شود.

دروغگو، به نوعی، شخصی منافق است و اساساً ارتباط تنگاتنگی میان دروغ و دورویی است. دو رویی و دروغ بیانگر آن است که میان ظاهر و باطن فرد سازگاری و تناسب نیست و عدم تطابق به عنوان مؤلفه اصلی نفاق و کذب می باشد. دورویی و دروغگویی از این نظر یکسان هستند.

در دروغگویی شخص برای بازسازی و توجیه رفتارها و کردارهایش تلاش می کند و می کوشد تا شخصیت کاذبی را به جامعه نشان دهد که عامل وادارکننده شخص به دروغگویی می تواند ترس از قدرت دیگری و یا دست یابی به منفعت و یا مصلحتی باشد اما در نفاق عامل اصلی و هدفی که موجب می شود تا به نفاق گرایش یابد ترس از قدرت است که می تواند وی را از منفعتی محروم کند و یا فشاری بر او وارد سازد و او را وادار به امری کند که با باورها و اعتقادات وی سازگار نیست. از این رو می توان گفت نسبت میان دروغگویی و نفاق عموم و خصوص مطلق است.

دروغگویی بی آبرویی می آورد

از دیگر زیان های اجتماعی دروغ، بی آبرویی است. هنگامی که چند دروغ از دروغگو ثابت و او رسوا شد، بی آبرویی نصیبش می شود. رسوایی دروغگو، از کشف دروغ اوست و بی آبرویی، او را بی ارج می سازد. اندیشمندان و خردورزان، در همه حال آبرو و حیثیت خویش را پاس می دارند. ثروتمند، دارایی خود را برای بدست آوردن آبرو و جایگاه شخصی اش صرف می کند؛ قدرتمند، قدرتش را برای رسیدن به این موقعیت به کار می گیرد و دانشمند، از دانش خود برای جلب افکار عمومی بهره می برد. پس محبوب ترین چیزها نزد دوراندیشان و نیک کرداران، آبرومندی است، حال آنکه دروغگو خود را از این موقعیت محروم می سازد.

نسیمی از روایات درباره ی دروغگویی

1ـ پیامبر صلى الله علیه و آله: مردى به رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض کرد: به من اخلاقى بیاموزید که خیر دنیا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو. (بحارالأنوار ج 69  ، ص 262، ح 43)

2ـ امام على علیه السلام: (نشانه) ایمان، این است که راستگویى را هر چند به زیان تو باشد بر دروغگویى، گرچه به سود تو باشد، ترجیح دهى. (نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 556 ، حکمت 458)

3ـ  امام سجاد علیه السلام: از دروغ کوچک و بزرگش، جدّى و شوخیش بپرهیزید، زیرا انسان هرگاه در چیز کوچک دروغ بگوید، به گفتن دروغ بزرگ نیز جرئت پیدا مى کند. (تحف العقول ص 278)

4ـ امام على علیه السلام: دروغگو با دروغگویى خود سه چیز بدست مى آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقیرآمیز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 221 ، ح 4418)

5ـ  پیامبر صلى الله علیه و آله: سه چیز است که در هر کس باشد منافق است اگر چه روزه دارد و نماز بخواند و حج و عمره کند و بگوید من مسلمانم، کسى که هنگام سخن گفتن دروغ بگوید و وقتى که وعده دهد تخلف نماید و چون امانت بگیرد، خیانت نماید. (نهج الفصاحه ص 422 ، ح 1280)

کلام آخر: 

بهترین سرمایه ی یک مومن راستگویی و صداقت اوست. و بدترین رذیله ی اخلاقیه یک مسلمان دروغگویی چرا که به کرات این حدیث شریف را شنیده ایم که امام حسن عسکری علیه السلام می فرمایند: همه ی بدیها اگر در جایی جمع شود حتما کلید در آنجا دروغ است. این روایت بخوبی نشانگر اهمیت دروغ است و به وضوح روشن می کند که با دروغ می توان به تمام رذیله های اخلاقی مبتلا شد. پس بر ماست که در راه سعادتمندی خود از این نابهنجاری دوری کنیم تا راه رسیدن به کمال برایمان کوتاهتر شود.

منابع: 

سایت معارف قرآن

سایت حوزه

سایت آوینی

پایگاه تحقیقاتی القرآن