زندگانی امام حسن مجتبی(ع) از دوره حیات ایشان تاکنون همواره همراه با حواشی و شایعات گوناگونی بوده است. از همین رو در سالروز ولادت با سعات امام دوم شیعیان گفتگویی داشتیم با محمدحسین رجبی دوانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:
بعد از حکومت امام علی(ع)، امام حسن(ع) چه مدت زمانی به عنوان خلیفه مسلمین حکومت کردند؟
متاسفانه به دلیل خیانت‌های متعدد اطرافیان آن حضرت، حکومت ایشان شش ماه بیشتر به طول نینجامید.
شاید اغلب مسلمانان اعم از شیعه و سنی امام حسن(ع) را با ماجرای صلح با معاویه بشناسند، لطفا در این مورد توضیحی اجمالی بفرمایید؟
بله همین طور است. با عرض تاسف باید گفت که در این مورد و در نقل‌های تاریخی به ایشان ظلم‌های فراوانی شده است و حتی برخی تاریخ‌نگاران جریان را به شکلی وارونه روایت کرده‌اند. به عنوان مثال در برخی منابع اهل سنت از جهتی امام حسن(ع) را مورد تکریم قرار می‌دهند و آن هم به دلیل اینکه ایشان با صلح خود با معاویه موجب وحدت میان مسلمانان شد و حتی این منابع آن سال را «عام الجماعه» یعنی سال اتحاد می‌نامند.
این راویان تاریخ بر این باورند که اختلاف در پیروان رسول خدا(ص) در آن سال از بین رفت، حال اینکه به این موضوع توجه نمی‌کنند که جفایی بزرگ در این داستان به خاندان رسول خدا(ص) شد. چرا که به خاطر خیانت مردم زمانه، حکومت اسلامی به دست انسانی فاسد همچون معاویه افتاد کسی که همواره مورد لعن پیامبر عظیم‌الشان اسلام(ص) بود و در حقیقت این مطلب و این سخن بی‌جا است.
سبط اکبر رسول خدا(ص) قبل از صلح، تکلیف را برای عموم مسلمانان مشخص کرد و با توجه به اصل دین سازش با فرد خبیثی همچون معاویه را حرام می‌داند و این گونه نبوده است که به هر قیمتی بخواهد در جامعه وحدت ایجاد کند، اما زمانی که مردم حتی نزدیکان امام حسن(ع) به سمت معاویه رفتند راهی جز نوشتن این عهدنامه در مقابل امام نبود.
آیا این مطلب صحیح است که اگر این صلح‌نامه به درستی انجام می‌شد به نوعی پیروزی برای جامعه اسلامی رقم می‌خورد؟
در آن شرایط که جهالت سراسر امت اسلامی را گرفته و زر و زیور چشمان آن مردمان را پر کرده بود، بله این مطلب درست است. امام حسن(ع) از مظلومان بزرگ تاریخ اسلامند و حتی شیعیان ایشان به درستی به مقام فرزند ارشد امام علی(ع) وقوف پیدا نکردند. خیلی از افراد ایشان را به عنوان شخصیتی که اهل صحنه‌های سخت نبودند و نتوانستند حکومت اسلامی را بچرخانند، می‌شناسند و امام حسین(ع) را برعکس ایشان فردی سازش‌ناپذیر و جهادگر می‌دانند.
حال آنکه شرایط امام حسن(ع) سخت‌تر از سید‌الشهدا(ع) بود، در باب شجاعت امام حسن(ع) فقط به این واقعه تاریخی اشاره دارم که این وجود مقدس در جنگ جمل به فرمان پدر بزرگوارشان به قلب دشمن زدند و با نبردی مثال‌زدنی و جانانه، خود را به شتر عایشه رساندند و آن را سرنگون کردند. در صورتی که قبل از ایشان، محمد حنیفیه(فرزند امیرالمؤمنین) نتوانسته بوده این کار را انجام دهد. حتی در این موضوع این جمله از امام علی(ع) وجود دارد که ایشان برای دلداری محمد حنفیه به این مطلب اشاره می‌کند که حسن(ع) شجاعت را هم از پدر و هم از مادر خود به ارث برده، اما شجاعت تو فقط از وجود من است.
آیا این مطلب درست است که امام حسن(ع) عادت به طلاق دادن زنان داشته؟
بعد از آن تکریم وارونه که منابع اهل سنت از امام حسن(ع) داشتند و ایشان را به خاطر صلح با معاویه ستایش می‌کنند، یک اتهام بزرگ به ایشان وارد می‌کنند و اصطلاح «مطلاق» را به ایشان نسبت می‌دهند. «مطلاق» به معنای این است که مردی بسیار زن طلاق می‌دهد و حتی این اتهام را سنگین‌تر جلوه می‌دهند که امیرالمومنین(ع) به مردم فرمودند که دخترانتان به فرزندم حسن(ع) ندهید زیرا او به زودی آنها را طلاق می‌دهند! این مطلب با بی‌شرمی تمام در حق آن امام بزرگوار مطرح می‌شود، در صورتی که اگر این طور بود امام حسن(ع) باید فرزندان متعدد و بسیاری می‌داشتند اما این طور نیست.
به طور خاص به «جعده» همسر امام حسن(ع) بپردازیم، ازدواج آنها چگونه صورت گرفت؟
اطلاعات دقیق و درستی در مورد «جعده» و یا سایر همسران امام وجود ندارند، اما می‌توان گفت به دلیل اینکه امام حسن(ع) فضائل فراوانی در وجودشان بود و همچنین سخنان رسول خدا(ص) در شأن ایشان سبب شد بسیاری از سرشناسان آن زمان چه در مدینه و چه در کوفه خواهان آن باشند که دختر خود را به همسری فرزند حضرت علی(ع) دربیاورند و شرافت دامادی همچون ایشان را داشته باشند. در این میان اشعث بن قیس رئیس قبیله «کنده» یمنی و همچنین سرپرست قبایل یمنی مقیم کوفه بود و دارای قدرت بود. نقل شده است که قرار بود امیرالمومنین(ع)، دختر سعید بن قیس همدانی که از شیعیان آن حضرت و یکی از سران قبایل بود را برای امام حسن(ع) برگزیند و سعید نیز از این اتفاق بسیار خوشحال بود ولی زمانی که اشعث بن قیس متوجه این امر شد به سراغ سعید رفت و به او گفت «تو می‌خواهی دخترت را به کسی بدهی که جایگاه والایی در جامعه دارد و از مقام و مرتبی برخوردار است؟ در حالی که حسن(ع)به خاطر این جایگاه، بعدها دختر تو را با سخنان خود تحقیر خواهد کرد» با این حرف‌ها، سعید از این کار منصرف کرد. همچنین اشعث دختر سعید را به عقد پسرش درآورد. سپس اشعث بن قیس به سراغ امام علی(ع)رفت و با اصرار فراوان دخترش را به عقد حسن بن علی(ع) درآورد، با انجام این کار زمانی که سعید از ماجرا باخبر شد با اشعث به نزاع برخاست و اشعث او را با ساده‌لوحی و بی‌تدبیری متهم کرد.
این سوال پیش می‌آید که چرا امیرالمومنین(ع) دختر این فرد به ظاهر اسلام آورده را برای فرزندش برگزید با آن که وی از فرمانداران عثمان بود و با حضرت دشمنی داشت؟
در نظر داشته باشد اشعث در آن زمان خود را دوستدار امام علی(ع) معرفی می‌کرد و تمام رفتارش این مطلب را نشان می‌داد. وی فردی بود که بسیار ماهرانه سخن می‌گفت و خود را در میان مردم به عنوان پیرو حضرت علی(ع) شناسانده بود. این فرد بعد از این داستان شخصیت اصلی خود را بروز داد، به هر حال «جعده» فریب معاویه را خورد و با وعده پول و همسری یزید، دست به انجام عملی فاجعه‌بار زد و امام دوم شیعیان را مسموم کرد و به شهادت رساند. در نهایت هم «جعده» به همسری یزید درنیامد و معاویه با سخنانی طعنه‌آلود به جعده گفت «نمی‌خواهد یزید را هم همچون حسن مسموم کنید». این زن بعد از امام حسن (ع) دوبار دیگر ازدواج کرد که از او نسلی نمانده است.
برای سؤال آخر؛ به نظر شما کدام قسمت از زندگانی امام حسن(ع) مورد غفلت واقع شده است؟
وقتی منابع معتبر تاریخی را رصد می‌کنیم درمی‌یابیم که سراسر وجود این حضرت کرامت و لطف و از خود گذشتگی است، ایشان حداقل دوبار تمام زندگی خود را بخشیده‌اند و از نو آن را ساخته‌اند. جا دارد که بیشتر از این امام همام گفته شود.
