مسائل پیرامون زندگانی امام زمان(عج) یکی از موضوعات جذاب برای مسلمانان و منتظران آن حضرت است و بسیاری از مردم دوست دارند که از جزئیات زندگی ایشان مانند محل سکونت و یاران او بیشتر بدانند. یکی از موضوعات جذاب برای منتظران مهدی موعود(عج) این است که آیا ایشان ازدواج کرده‌اند یا خیر و آیا فرزندی دارند؟
اظهار نظر کردن در خصوص زندگانی امام زمان(عج) کار آسانی نیست و نمی‌توان در این مورد به یقین رسید، اما در این گزارش قصد داریم احادیث و روایات مطرح شده در این زمنیه را به طور مشروح بیان کنیم.
در خصوص ازدواج حضرت صاحب الزمان(عج) سه نظریه وجود دارد:
1. امام (عج) اساساً ازدواج نکرده است.
2. ازدواج کرده است اما فرزند ندارد.
3. آن جناب ازدواج کرده و فرزند هم دارد.
لازمه پذیرش احتمال اوّل، این است که آن حضرت یکى از سنتهاى اسلامى را ترک گفته باشد و چنین امرى بعید به نظر مىرسد. البته گفته شده است که مسئله غیبت امام زمان(عج) اهم است و ازدواج مهم. مانعى ندارد که به خاطر امر مهم تر، مسئله ی مهم ترک شود، ولى این گفتار مورد پذیرش نیست؛ چون میان غیبت و ازدواج تزاحمى وجود ندارد و این دو قابل جمع هستند.
اما افرادی که معتقدند حضرت مهدی(ع) ازدواج کرده است، به دو دسته دلیل استناد می‌کنند:
الف) روایاتی که در فضیلت ازدواج وارد شده و در آنها تأکید شده است که ازدواج، سنّت پیامبر اکرم(ص) است و هرکس از آن روی گرداند، از پیامبر نیست.(1)
محدّث نوری رحمه الله در پاسخ کسانی که می گویند: «معلوم نیست حضرت حجّت علیه السلام اولاد و عیال داشته باشد»، می‌نویسد:چگونه ترک خواهند فرمود چنین سنّت عظیم جدّ اکرم خود را با آن همه ترغیب تحریص(تشویق کردن) که در فعل آن و تهدید و تخویف(برحذر داشتن) در ترکش شده و سزاوارترین امّت در اخذ به سنّت پیغمبر(ص) امام هر عصر است و تاکنون کسی ترک آن را از خصایص آن جناب نشمرده [است].(2)
ب) روایات، دعاها و زیارت هایی است که درآنها به نوعی به همسر و فرزند داشتن آن حضرت تصریح یا اشاره شده است. از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
یک - شیخ طوسی درباره غیبت امام مهدی علیه السلام به نقل از مفضّل بن عمر، روایتی را از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که شاید از آن بتوان دریافت که آن حضرت فرزند دارد:
همانا صاحب این امر دارای دو غیبت است: یکی از آن دو چندان به درازا می کشد که برخی از مردم می گویند: او مرده است و بعضی می گویند: او کشته شده است و عدّه ای از ایشان می گویند: او رفته است. تا این که از یارانش جز افراد اندکی، کسی بر امر او باقی نمی ماند و از جایگاهش نه کسی از فرزندانش و نه دیگری آگاهی دارد، مگر همان خدمت گزاری که به کارهای او می‌رسد.(3)
به نظر می رسد استدلال به روایت یاد شده چندان درست نباشد؛ زیرا نعمانی نیز در کتاب خود همین روایت را نقل کرده است، ولی پایان آن، با آنچه از شیخ طوسی نقل شد، متفاوت است و نمی توان از آن استفاده کرد که آن حضرت فرزندی دارد. متن روایت چنین است: «و از جایگاهش هیچ کس از دوست و بیگانه آگاهی نمی یابد، مگر همان خدمت گزاری که به کارهای او می رسد».(4)
دو - ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل می‌کند که فرمود:
گویا می‌بینم که قائم علیه السلام با خانواده و فرزندانش در مسجد سهله فرود آمده است.(5)
سه - در بخشی از صلوات معروف به ضراب اصفهانی که از امام عصر علیه السلام نقل شده و خواندن آن در عصر روزجمعه سفارش گشته، چنین آمده است:
بار خدایا، به او درباره خودش، فرزندانش، شیعیانش، رعیتش، خاصّش، عامش، دشمنش و همه اهل دنیا، عطا فرما آنچه را که دیده اش را روشن و دلش را مسرور گرداند.(6)
چهار - در یکی از دعاهای عصر غیبت از امام رضا علیه السلام نقل شده، عبارتی مشابه صلوات ضراب اصفهانی آمده است.(7)
محدّث نوری، ادعیه و زیارات دیگری را نیز نقل می کند که در آنها تعابیری چون «ذریته»،«ولده»،«اهل بیته» به کار رفته است و به نوعی به همسر و فرزند داشتن امام عصر علیه السلام اشاره دارد.(8)
اما این سؤال بى پاسخ مىماند که آیا همسر آن حضرت هم عمر طولانى دارد، یا آن جناب در هر زمان همسرهاى متعددى بر مىگزیند؟ دلیلى در این رابطه وجود ندارد که موضوع را بر ما روشن کند، اما مىتوان گفت که پذیرش ازدواج با همسرهاى متعدد، دور از قبول نیست. غیبت امام (عج) اقتضا ندارد که آن حضرت یک همسر داشته باشد، تا همچون وی داراى عمر طولانى باشد؛ زیرا از بعضى روایات به دست مىآید که غیبت آن جناب غیبت عنوانى است نه شخصى.(9) لذا مىتواند با مردم به صورت ناشناس حشر و نشر داشته باشد و با آنها زندگى کند، اما کسى نداند که ایشان امام زمان(عج) است.
در پایان باید گفت که اگرچه احتمال داشتن همسر و فرزند برای حضرت ولی عصر(عج) وجود دارد اما نمی‌توان در این خصوص به صراحت و با قطعیت اظهار نظر کرد، اما رسیدن یا نرسیدن به پاسخ این پرسش، در میزان معرفت و اطاعت ما نسبت به امام زمان(عج) هیچ تأثیری ایجاد نمی‌کند و باید بیش از توجه این موضوعات حاشیه‌ای تمرکز خود را بر مهیا کردن شرایط ظهور امام زمان(عج) قرار دهیم.
پی نوشت‌ها:
1. ر. ک: محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تصحیح و تحقیق: عبدالرحیم ربانی شیرازی، چاپ هشتم: تهران، اسلامیه، 1373، ج 14، باب 1و 2 از ابواب مقدمات النکاح و آدابه، صص 2- 9.
2. میرزا حسین نوری، نجم الثاقب، چاپ نهم: قم، مسجد مقدس جمکران، 1384، ص403.
3. کتاب الغیبه (طوسی)، ص 102؛ بحارالانوار، ج 52، صص 152 و 153، ح 5.
4. کتاب الغیبه (نعمانی)، باب 10، ص 172، ح 5.
5. بحارالانوار، ج 52، ص 317، ح 13.
6. همان، ص 22، ح 14.
7. ر. ک : بحارالانوار، ج 95، ص 332.
8. ر. ک : نجم الثاقب، صص 403- 406.
9. مثلاً امام صادق (ع) مىفرماید: "صاحب الزمان (عج) در میان مردم رفت و آمد مىکند، در بازار قدم مىنهد و گاهى بر فرش منزلهاى دوستان مىنشیند، لکن او را نمىشناسند"، کتاب الغیبة، نعمانى، ص 164.
