این درخت افرای کهنسال، به‌دوراز تاخت‌وتاز جنگاوران و نام‌آوران سلسله‌های پادشاهی پنج قرن گذشته و دور از هیاهوی زندگی شهری امروزی، در روستای ارفعده، در دوردست کوهستان‌های نیمه جنگلی سوادکوه، همچنان ایستاده است.
درختی که در طی چندین قرن، با میوه‌های بال‌دار و چرخان خویش به هزاران کودک شادی بخشیده و مردمانی در خنکای سایهٔ گسترده‌اش، در کنار چشمه‌ای همیشه جوشان و زلال، خستگی از جان و تن زدوده‌اند و سال‌ها پیش از عصر مدرن، آن را متبرک شمرده‌اند و دخیل‌ها بر آن بسته‌اند و در شب‌های تار، چراغی به‌پاس احترام در پای آن روشن کرده‌اند.
علی یوسفی ارفعی، کارشناس ارشد میراث فرهنگی در رابطه با درخت کهنسال افرا گفت: در جنگل اطراف روستای ارفعده درختان کهنسال بسیاری وجود دارد اما این درخت در حیاط امامزادگان سام و لام و در کنار چشمه‌ای زلال قرار دارد و کهنسال‌ترین درخت روستا محسوب می‌شود.
وی در ادامه گفت: پیش از مدیریت امامزادگان در دوره صفویه، درختان نماد مذهبی و برکت هر روستا بودند و مردم در کنار درختان سوباشن داشته‌اند و بعدها که دولت صفوی به ساماندهی امامزادگان پرداخت، مجاورت این درخت در کنار امام‌زاده خود عامل دیگری برای حفظ این درخت شد، چراکه مردم، درختان حیاط یک امام‌زاده را نیز متبرک برمی‌شمردند.
سوباشن، محلی بوده که بزرگان و معتمدین یک روستا سینه‌به‌سینه از آن به‌عنوان مکان مقدس و مورداحترام که نباید آلوده شود یاد می‌کرده‌اند
یوسفی در رابطه با سوباشن گفت: سوباشن، محلی بوده که بزرگان و معتمدین یک روستا سینه‌به‌سینه از آن به‌عنوان مکان مقدس و مورداحترام که نباید آلوده شود یاد می‌کرده‌اند و در آنجا چراغ یا شمعی روشن می‌کردند که گاه این امر به یک درخت یا بوته نیز منتسب می‌شده است.
وی با اشاره به اینکه درگذشته‌های دور به این درخت به‌عنوان تبرک دخیل می‌بسته‌اند، افزود: اما در نیم‌قرن اخیر، این امر منسوخ‌شده، چراکه با شکل‌گیری ساختار کالبدی امام‌زاده، یک انتقال فرهنگی صورت گرفته و این تبرک جویی به سمت ضریح چوبی امام‌زاده منتقل و سوباشن نیز به‌کلی حذف‌شده است.
محبوبه رازاوشان، دکتر گیاه‌شناس، دو فاکتور مهم در طول عمر هر موجود زنده را ژن و محیط برشمرد و افزود: گیاهان نیز برحسب ژن‌هایشان طول عمر متفاوتی دارند و گیاهانی که ژن خوب به آن‌ها رسیده، عمر خوبی خواهند داشت و اگر شرایط مساعد باشد، عمر زیادتری خواهند داشت.
وی بابیان اینکه به‌طورکلی، گیاهان بیشتر از جانوران عمر می‌کنند، افزود: درختان با عمر صدسال بسیار مشاهده می‌شود که این امر به خاطر بخش بودن آوندها و امکان بازسازی آوند جدید و همچنین ضعیف نشدن ژن‌های گیاهان با مرور زمان است، ازاین‌رو، درخت هزارساله می‌تواند مانند یک درخت صدساله رشد کند و دچار بیماری ناشی از پیری نشود.
رازاوشان تأکید کرد که درختان خودرو و وحشی، متناسب با شرایط محیطی خود هستند و برای بقا نیاز به کمک خاصی ندارند، تنها آدم‌ها نباید مزاحم زندگی آن‌ها شوند و شرایط را ازآنچه هست برایشان سخت‌تر سازند.
وی در ادامه افزود: در شهرهای بزرگ شاهد درختکاری و ایجاد فضای سبز با هزینهٔ زیاد هستیم، اما مشاهده می‌کنیم که این گیاهان طول عمر خوبی ندارند، این امر به خاطر وجود مواد آلاینده در هوا و خاک است که عملاً موجب مرگ گیاهان می‌شود، اگر آلودگی‌ها کمتر شود و در کاشت هر گیاه به اقلیم مناسب آن توجه شود، یک درخت برای سال‌های زیادی عمر خواهد کرد و نیاز به هزینه هرچند سال یک‌بار برای کاشت مجدد نخواهیم داشت.
این گیاه‌شناس با تأکید بر اینکه بیشتر درختان کهنسال دور از مناطق شهری قرار دارند، خاطرنشان شد: ما چنین درختانی را در داخل شهرها و حتی نزدیک شهرهای پرجمعیت نمی‌توانیم مشاهده کنیم، چراکه درختان در محیط مساعد و دور از تکنولوژی جدید و آلودگی‌های صوتی و محیطی عمری طولانی خواهند داشت و اگر انسان در زندگی آن‌ها دخالت نکند، اکثر درختان از میانگین عمری که اکنون دارند، بیشتر عمر خواهند کرد.
وی با اشاره به اینکه جنگل‌ها پیش از انسان وجود داشته‌اند و کویرها بعد از انسان پدیدار گشتند، افزود: طبیعت و شبکه حیات به‌گونه‌ای آفریده‌شده که می‌تواند خود را بازسازی کند اما انسان با مداخله خود به آن آسیب می‌رساند.
رضا دانش‌زاده، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان سوادکوه در رابطه با تخمین عمر این درخت گفت: شیوه‌های مختلفی برای تعیین قدمت یک درخت وجود دارد که بدون تخریب‌ترین آن، اندازه‌گیری قطر برابرسینه است که با این شیوه، عمر درخت کهنسال افرای روستای ارفعده، ۴۵۰ سال تخمین زده شد.
وی در رابطه با ویژگی‌های طبیعی این درخت گفت: ارتفاع این درخت ۲۷ متر، عرض تاج ۱۷/۶ متر، طول تاج ۲۳/۵ متر و وسعت تاج و پوشش آن ۳۲۵ مترمربع که هر نوع ساخت‌وساز و کندن قبر در زیر درخت تا حریم تاج و پوشش آن ممنوع است.
دانش‌زاده تأکید کرد که پس از ثبت ملی این درخت در سال جاری، هرگونه دخل‌وتصرف و اقدام عملیاتی که منجر به تخریب و تغییر در اصالت اثر شود، ممنوع و کارهایی که درگذشته انجام می‌شده؛ همچون کوباندن میخ به این درخت برای انجام قربانی در محوطه امام‌زاده، اکنون ممنوع است.
در آینده نزدیک، چندین درخت کهنسال دیگر به‌عنوان اندوخته‌های جنگلی سوادکوه با ثبت ملی موردحمایت قرار خواهند گرفت
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر تلاش برای ثبت چند درخت دیگر شروع‌شده، افزود: در آینده نزدیک، چندین درخت کهنسال دیگر به‌عنوان اندوخته‌های جنگلی سوادکوه با ثبت ملی موردحمایت قرار خواهند گرفت
میراث باستانی ما، تنها بناها و ساخت‌وسازهای انسانی گذشتگان نیست؛ بلکه طبیعت نیز جزء میراث باارزش هر منطقه‌ای محسوب می‌گردد. ثبت ملی آثار طبیعی، گامی در جهت حفظ آن‌هاست، اما بی‌گمان هرچه در این طبیعت زیباست، شایسته حفظ و بقا است؛ از کوه‌ها گرفته تا جنگل‌ها، چشمه‌سارها و آبشارها!
اقلیم سوادکوه سراسر موهبت طبیعی است و همان‌گونه که این طبیعت از گذشتگان تا امروز به ما رسیده، آیندگان نیز در داشتن این میراث‌های طبیعی محق هستند، ازاین‌رو، لزوم آگاهی‌بخشی برای شناخت ارزشمندی و حراست از این میراث‌های طبیعی ثبتی و غیر ثبتی بر گردهٔ همه ماست.
