معضل گردوغبار که کم‌کم در حال غلبه روزهای آلوده هوای شهر به روزهای پاک آن است، با وجود کمبود منابع آب و نگاه متفاوت مسئولان به راهکارها، معضلی پایدار را برای شهر قم به وجود آورده است.
امان از وقتی‌که زمین برآشفته شود و قشقرق به راه اندازد، آن‌وقت است که گردوخاکش هر چشمی را نابینا می‌کند و هر نفسی را به شماره می‌اندازد.
صبر زمین دیگر تمام‌شده است و تاب این‌همه بی‌مهری و جفا را ندارد. این وضعیتی است که ما انسان‌ها با کندن هر درخت و نابودی سطح زمین ساخته‌ایم و اکنون بلایی خودساخته پدید آمده که هر روز از آن ناله سر می‌دهیم و زبان به گلایه و شکایت می‌گشاییم.
تنزل باغات و فضای سبز شهر قم از 15 هزار هکتار به 100 هکتار، نشان‌دهنده عمق فاجعه زیست‌محیطی است که طی چند دهه اخیر به وقوع پیوسته و حال‌وروز شهری که روزگاری به آبادی و پرآبی مشهور بوده به این حال خراب انداخته است.
میانگین بارش سالیانه شهر قم 150 میلی‌متر است، که مهم‌ترین علل این کمبود بارش را در چند حوزه می‌توان برشمرد، از قبیل حاکمیت توده هوای پرفشار جنب حاره در قم و دیگر استان‌های کشور و جلوگیری از وزش بادهای مرطوب غربی، دوری از دریاها و منابع رطوبت، وجود رشته کوه‌های زاگرس به عنوان مانعی برای رسیدن بادهای مرطوب غربی به قم و پایین بودن میانگین ارتفاع شهر قم.
این عوامل سبب خشکسالی‌های پیاپی و گسترش بیابان‌های ماسه‌ای شهر قم که بیش‌تر حاصل رسوبات قمرود است شده و ریزگردهای حاصل از آن در شرق شهر به هوا بر می‌خیزد و کلان‌شهر قم را مورد هجوم قرار می‌دهد.
رضا سیار با اشاره به اینکه حدود 35 سال پیش حقابه‌های تاریخی قم قطع شد، می‌گوید: با توسعه کشاورزی به روش غیرعلمی در مناطق بالادست و احداث سدها و آبخوان‌ها که موجب نگه داشت آب در بالادست می‌شود و تغییر اقلیم و خشکسالی‌ها متعدد، وضعیت اقلیمی قم به کلی تغییر کرد.
فرماندار قم از سد 15 خرداد و سد غدیر به‌عنوان تیر خلاص به حقابه‌های قم یاد می‌کند و می‌افزاید: عملیات آبخیزداری در بالادست این سدها قطع حقابه‌ها را به دنبال داشت و کارایی این دو سد بزرگ را نزدیک به صفر رساند.
ازآنجایی‌که پوشش گیاهی استان قم برحسب تفاوت در نوع آب و هوا، خاک، ناهمواری و منابع آب در نقاط مختلف، یکنواخت نیست، اهمیت و لزوم ایجاد و توسعه جنگل‌های مصنوعی در مجاورت دریاچه حوض سلطان و کوشک نصرت در شمال استان که بادهای شرقی را به همراه دارد، دو چندان می‌کند.
از هر طرف به قم نگاه کنی، تا چشم کار می‌کند بیابان شده است و کوچک‌ترین نسیمی، تلی از خاک را به آسمان بلند می‌کند. اما علاوه بر اطراف شهر قم، در داخل شهر هم اثری از فضای سبز قابل‌توجه نیست.
سید حسن رضوی در پاسخ به برخی اظهارنظرها مبنی بر انتقال آب از دیگر استان‌ها به قم، می‌گوید: حرف ما این است که اساساً آبی در کشور وجود ندارد که بخواهیم از نقطه‌ای به نقطه دیگر انتقال دهیم.
رئیس سازمان برنامه و بودجه استان قم با اشاره به هزینه تمام‌شده مقدار مترمکعب آب برای تولید برخی محصولات، مشکل اساسی استان را در کشاورزی می‌داند و می‌گوید: باید از آب موجود، استفاده بهینه کنیم و این جسارت را داشته باشیم که به تولید و صادرات یونجه که هیچ توجیهی ندارد اقدام نکنیم.
رضوی با اظهار اینکه، چرا جهاد کشاورزی قم باید مجوز کاشت طالبی بدهد و به آن افتخار هم بکند، خاطرنشان می‌کند: مشکل اساسی را در نگاه به بیرون می‌دانم، چرا که غالباً همه ما نگاهمان به بیرون است که اتفاقی بیفتد و مشکلات حل شود، در حالی که تا خودمان نخواهیم هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.
وقتی به چالش‌های زیست‌محیطی، کمبود منابع آب و کاهش فضای سبز نگاه می‌کنید به این نتیجه می‌رسید که با کمبود منابع آب و اختلاف دیدگاه و عدم انگیزه مسئولان در حل این مشکلات، تنها این مردم هستند که می‌توانند این مشکل را حل کنند.
کما اینکه در سال‌های اخیر تشکل‌های مردم‌نهاد و رسانه‌های اجتماعی در حوزه محیط زیست با افزایش آگاهی مردم از معضلات زیست‌محیطی بر زندگی یکایک آنها، توانسته‌اند هرچند کوچک اما اقدامات مؤثر و تأثیرات خوبی را در کاهش تخریب محیط‌زیست و توجه به حفظ درختان داشته باشند.
ضعف قوانین و عدم توجه مدیران شهری و استانی به نگاهداشت منابع باغی و فضای سبز موجود در کنار توسعه و تقویت فضای سبز شهری و استانی یکی از مواردی است که سهواً یا عمداً مورد غفلت است.
باید آموزش بچه‌ها به‌عنوان نسل بعد که چطور می‌توانند جامعه‌ای سرسبز بسازند، چطور از آب به طور صحیح استفاده کنند، چطور از منابع انرژی به‌صورت صحیح بهره ببرند را در دستور کار قرار داد تا لااقل در آینده، شهروندانی متعهد به اصول محیط‌زیست و مشکلات اجتماعی داشته باشیم.
در کنار این موضوع، حتماً صاحبان مشاغل، مهندسان و معماران نیز می‌توانند کمک کنند که ما شهرهای سرسبزتر و دوستدار محیط‌زیست داشته باشیم تا به‌این‌ترتیب از انرژی استفاده بهتری ببریم، وگرنه در انتظار اقدامات مدیریتی نشستن، نتیجه و بهره‌ای جز آنچه شاهدش هستیم نخواهد داشت.
