سینمای دفاع مقدس از سال ۱۳۶۰ به طور رسمی آغاز به کار کرد و این دوران بستری بود تا برخی از بهترین آثار سینمای ایران بعد از انقلاب به وجود آیند.
اخبار فرهنگ و هنر - در همان سالهای اولیه، دو فیلم به نام "مرز" در سال ۱۳۶۰ و "برزخی‌ها" در سال ۱۳۶۱ ساخته شدند. مرز ساخته "جمشید حیدری" روایت دفاع یکی از اهالی روستای مرزی در برابر هجوم ارتش دشمن بود.
سینمای دفاع مقدس در دوران جنگ تحمیلی
بسیاری از سینماگران، سینما را با جنگ تجربه کردند و فیلم‌هایی که در بستر جنگ ساخته شده هیجان و حادثه را با حالات عرفانی و عدالت طلبی افراد را در بطن جنگ پیوند می‌زند که می‌توان به فیلم‌های نینوا (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۳)، آوای غیب (سعید حاجی‌میری ۱۳۶۳)، پرواز در شب (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۵)، انسان و اسلحه (مجتبی راعی ۱۳۶۸) در مسلخ عشق (کمال تبریزی ۱۳۷۰) اشاره کرد.
در طرف دیگر جنگ تحمیلی به مدد جلوه‌های ویژه تحرک بیشتری می‌یابد ولی موضوع داستان و پایان آن کاملا مشخص است. فیلم‌هایی مانند بلمی به سوی ساحل (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۴)، کانی مانگا (سیف الله داد ۱۳۶۷)، عقاب‌ها (ساموئل خاچیکیان ۱۳۶۴) و افق (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۷) نمونه‌های موفق این نوع سبک‌ها در زمان جنگ هستند.
در طول سالهای جنگ تحمیلی دوربین‌های سینماگران روی صحنه‌های جنگی بیشتر زوم کردند و اگر گاهی هم گوشه چشمی به پشت جبهه داشتند بازهم بیشتر می‌خواستند، میدان جنگ را نشان دهد.
دفاع مقدس در سینمای ایران فقط در حد یک جنگ نبوده است و در واقع جنگ تحمیلی آمیزه ای از اعتقادات و دفاع از ارزشها است و این از معدود خصایصی است که فقط در سینمای ایران با عنوان "دفاع مقدس" شکل گرفته و آن را از انواع دیگر سینماهای جنگ دنیا متفاوت کرده است.
سینمای دفاع مقدس در دوران بعد از جنگ تحمیلی
خاتمه جنگ تحمیلی دوران تازه‌ای را برای فیلم‌های تازه دفاع مقدس رقم زد. به فیلم‌هایی که در این دوران ساخته می‌شوند می‌توان گفت که توانسته‌اند هم به جبهه و هم به پشت جبهه بپردازند، یعنی در واقع جنگ را در پشت خاکریزها هم نشان داده‌اند، که می‌توان به فیلم‌های: دیده‌بان (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۶۸)، دندان مار (مسعود کیمیایی ۱۳۶۸)، مهاجر (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۶۸)، در کوچه‌های عشق (خسرو سینایی ۱۳۶۹)، هور در آتش (عزیز الله حمیدنژاد ۱۳۷۰)، عملیات کرکوک (جمال شورجه ۱۳۷۰)، از کرخه تا راین (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۱)، جنگ نفت‌کش‌ها (محمد بزرگ‌نیا ۱۳۷۲)، آخرین شناسایی (علی شاه‌حاتمی ۱۳۷۲)، حمله به اچ۳ (شهریار بحرانی ۱۳۷۳)، سفر به چزابه (رسول ملاقلی‌پور ۱۳۷۴)، بوی پیراهن یوسف (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۴)، لیلی با من است (کمال تبریزی ۱۳۷۴)، دکل (عبدالحسن برزیده ۱۳۷۴)، سفر به چزابه (رسول ملاقلی پور ۱۳۷۴)، مردی شبیه باران (سعید سهیلی ۱۳۷۵)، آژانس شیشه‌ای (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۶)، روبان قرمز (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۷) و متولد ماه مهر (احمدرضا درویش ۱۳۷۸) اشاره کرد.
از دهه ۸۰ تولید و ساخت فیلم‌های ژانر دفاع مقدس با افت روبرو بوده است اما از این دهه به بعد سینمای دفاع مقدس با آثاری با پختگی بیشتر ساخته مواجه شد.
دوئل (احمدرضا درویش ۱۳۸۲)، طبل بزرگ زیر پای چپ (کاظم معصومی ۱۳۸۳)، شب بخیر فرمانده (انسیه شاه‌حسینی ۱۳۸۴)، اتوبوس شب (کیومرث پوراحمد ۱۳۸۵)، روز سوم (محمدحسین لطیفی ۱۳۸۵)، نفوذی (احمد کاوری مهدی فیوضی ۱۳۸۷)، بدرود بغداد (مهدی نادری ۱۳۸۸)، سیزده ۵۹ (سامان سالور ۱۳۹۰) و ملکه (محمد علی باشه آهنگر ۱۳۹۱) از موفق ترین فیلم‌های دفاع مقدس در دهه هشتاد محسوب می‌شوند.
سینمای دفاع مقدس ایران، اما در دهه ۹۰ با رشد شدیدی کار را شروع کرد و توانست قدرت سالیان گذشته را بازپس گیرد. با این وجود نقطه مثبت سینمای ارزشی و دفاع مقدس در ایران نوعی تغییر در نگرش و جریان فکری سینمای دفاع مقدس بود.
هرچند میزان تولیدات آثار دفاع مقدس چندان قابل مقایسه با آن سالها نبود اما برخی آثار درخشش عظیمی را در سینمای این ژانر ایجاد کردند.
شیار ۱۴۳، اروند، آباجان، ضد گلوله، چ، تنگه ابوقریب، بادیگارد از جمله آثاری بودند که به صورت مستقیم و غیر مستقیم با مفهوم دفاع روبرو بوده و جزو آثار به یادماندنی سینمای ایران بعد از سال ۹۰ شدند. سینمایی که حالا با نگرشی متفاوت و با حضور جوانان فیلمساز اتفاقات بسیار روشنی همچون "ایستاده در غبار" و "ماجرای نیمروز" را در خود دارد.
در این بین موضوع مدافعان حرم و اوضاع منطقه از چشم تیزبین فیلمسازان ارزشی دور نمانده و شاهد تولید برخی آثار همچون "جشن تولد" در این زمینه هستیم.
ابراهیم حاتمی کیا شاید یکی از معدود کارگردانانی است که طی سالهای گذشته سینمای دفاع مقدس را به تنهایی زنده نگه داشته است.
حاتمی کیا علاوه بر تولید آثاری با مضمون دفاع مقدس، سراغ موضوعات کلیدی و به روزی همچون مدافعان حرم رفته و اثری را با نام «به وقت شام» کارگردانی کرده است، اثری که توانست با استقبال مخاطبان روبرو شود، وی هم اکنون اثر دیگری با موضوعی اجتماعی به نام «خروج» را جلوی دوربین دارد، اثری که بر اساس آخرین اخبار نگاهی به زندگی بازماندگان دوران دفاع مقدس دارد.
