این اتفاق که در مواردی بسیار انگشت‌شمار چون حواشی برنامه «فیتیله» و همچنین سریال «سرزمین کهن»، در سال‌های گذشته هم اتفاق افتاده بود، این بار در فواصلی کوتاه رخ داد و تا توبیخ برخی مدیران و علنی کردن برخی اختلاف‌ها هم پیش رفت.
اما صداوسیما که زمانی در مقابل انتقادها سیاست سکوت را ترجیح می‌داد، در حالی تصمیم به رسانه‌ای کردن تذکرها گرفته است که از این طریق تلاش دارد با مخاطباش بیش از گذشته همراه شود و به نوعی اعلام کند که صدای آنها را می‌شنود.
از طرفی از آنجا که نیروی برنامه‌ساز سرمایه رسانه محسوب می‌شود گاهی تذکر علنی آسیب‌هایی را به همراه دارد و اگر درست و به موقع و در قبال همه اشتباهات انجام نشود، در نهایت گریبان خود رسانه را هم می‌گیرد.
بر این اساس این پرسش مطرح می‌شود که مرز میان گوشزد کردن اشتباهات رسانه‌ای و در عین حال حمایت مدیران از برنامه‌سازانشان کجاست؟
برای دریافت پاسخ این پرسش گفت‌وگویی با محمد مهدی فرقانی، رییس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و روزنامه‌نگار باسابقه داشته ایم.
او با اعتقاد بر اینکه حق پاسخگویی فقط در قانون مطبوعات به رسمیت شناخته شده است، مطرح کرد که در صداوسیما اصولا سیستم پاسخگویی نداشته‌ایم و این فرهنگ هنوز بسیار کم‌رنگ است. عذرخواهی خوب است اما این کار باید سیستماتیک باشد.
این استاد ارتباطات سپس گفت: به نظر می‌رسد تلویزیون در انتخاب عوامل و مجریانش خیلی سختگیرانه عمل می‌کند. سوال این است اشکال کجاست که مواردی اینچنین پیش می‌آید. آیا مشکل در شناخت و انتخاب عوامل و مجریان بوده یا اینکه نه مربوط به عوامل غیرقابل کنترلی بوده است که براساس اشتباهات فردی یا خصلت‌های شخصی برخی افراد به وجود می‌آید؛ البته باید این را هم توجه داشت که آنجایی که صداوسیما خودش باید در قبال یک عمل پاسخگو باشد، نباید قضیه به شکلی پیش برود که با مجازات عامل، همه انتقادها نسبت به آن فرد برگردانده شود. ولی به هرحال این یک پیشرفت است اما لازم و کافی نیست.
فرقانی با اعتقاد بر اینکه شیوه پاسخگویی سیستماتیک در صداوسیما وجود ندارد، در عین حال تاکید کرد که این شیوه در مطبوعات به عنوان یک حق پیش‌بینی می‌شود، بر روی آن هم اصرار است و در بسیاری از موارد اجرا شده است.
او گفت: اگر صداوسیما به این نتیجه رسیده باشد که امری اشتباه بود، باید در قبال اشتباهات، ضعف‌ها و نارسایی‌های که بعدها اتفاق می‌افتد این سیستم پاسخگویی را برقرار کند. این اتفاق مورد استقبال است و امیدواریم که استمرار داشته باشد و فراگیر باشد. فقط این نیست که اگر یک مجری تلویزیون اشتباه می کند تلویزیون عذرخواهی کند. اگر در تلویزیون به هر شکلی به هر فردی یا گروهی جسارت، هتک حرمت و حیثت شد و یا تهمت و افترا به فردی زده شد، باید این حق برای آن فرد یا گروه وجود داشته باشد که از خود دفاع کند.
رییس دانشکده ارتباطات علامه در ادامه با یادآوری شیوه سیستماتیک تلویزیون‌های دنیا در بحث پاسخگویی و عذرخواهی توضیح داد: تلویزیون‌های پیشرفته دنیا همیشه زمانی که برنامه‌ای پخش می‌کنند، وقتی در آن نقدی مطرح می شود در پی آن اعلام می‌کنند آمادگی دارند طرف‌های ذی‌ربط در هر زمان از طریق این برنامه پاسخگو باشند و از خود دفاع کنند و یا دیدگاه‌ها و نظرات خود را مطرح کنند. درواقع یک نوع توازن در کار رسانه‌ای ایجاد می‌کند که ضرورت انجام یک کار رسانه‌ای منصفانه و اخلاقی است. بنابراین هر اتفاقی در این مسیر می‌افتد، باعث خوشحالی و مورد استقبال است، اما تاکید می‌کنم که امیدواریم این شیوه به یک نظام پاسخگویی تبدیل شود و نه موردی.
او با اشاره به شیوه پاسخگویی در سازمان صداوسیما با اعتقاد بر اینکه این روال غیرسیستماتیک در این سازمان دیده می‌شود، اظهار کرد: نظام‌های رسانه‌ای خیلی از کشورها را با این معیار می‌سنجند که قوانین آن کشور چقدر تصحیح، اشتباهات، عذرخواهی و به نوعی توضیح و روشنگری را به رسمیت می‌شناسد. ما در مورد قانون مطبوعات این حق پاسخ را داریم. اگر چه استفاده‌های متفاوتی از آن می‌شود اما در واقع این را می‌گوید که اگر کسی از بابت مطلبی که برای روزنامه آمده است، متضرر شد به هر شکلی اعم از مادی و معنوی حق دارد که پاسخ دهد و روزنامه هم ناگزیر است آن را چاپ و منتشر کند. حتی فرد متشاکی با این وجود حق شکایت از دادگاه را هم دارد.
فرقانی در ادامه این گفت‌وگو این حق مطبوعات را در راستای بالا بردن مسوولیت‌پذیری رسانه‌ها عنوان کرد و گفت: این حق به جهت این است که روزنامه‌نگاران دقت لازم را در تهیه مطالب، اخبار و محتوایشان داشته باشند و با اصول و اطمینان نسبت به انتشار مطالب اقدام کنند؛ بنابراین این اقدام خوبی است اما متاسفانه مجموعه این حق فقط برای مخاطبان مطبوعات به رسمیت شناخته شده است و این مسوولیت فقط در قانون مطبوعات پیش‌بینی شده است.
این استاد ارتباطات در پایان با بیان اینکه اصولا سیستم پاسخگویی در صداوسیما وجود نداشته و بسیار کم‌رنگ بوده است، یادآور شد: اینکه عذرخواهی در مقاطعی از سوی سازمان صداوسیما صورت بگیرد و جبران شود خوب است اما این کار باید سیستماتیک باشد به این معنا که هر کسی که حیثیت، آبرو، منافع و شخصیتش مورد توهین یا آسیب قرار می‌گیرد، حق پاسخگویی در رسانه را داشته باشد و آن رسانه هم ملزم به انتشار و پخش آن پاسخ باشد. مهم این است که گزیشنی نباشد و آن پاسخ توهین و تهمت هم نباشد بلکه حاوی استدلال و دفاع از ذی نفع باشد.
