حمیدرضا نعیمی نویسنده و کارگردان نمایش «ریچارد» که این روزها خود را برای اجرای عمومی در تالار وحدت آماده می کند درباره نوع نگاه و رویکردی که در اقتباس از نمایشنامه «ریچارد سوم» اثر ویلیام شکسپیر داشته است گفت: یادم نمی آید که تا به امروز نمایشی را روی صحنه برده باشم یا نمایشنامه ای را نوشته باشم که ضرورت اجرای آن را با توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه خودم، مدنظر قرار نداده باشم. همواره اولین سوالم هنگام نوشتن ایده، طرح و بعدها نمایشنامه این است که آیا ضرورت اجرای این اثر توسط مخاطبان احساس خواهد شد؟ آیا نیاز است این اثر در این موقعیت زمانی نوشته شود و روی صحنه بیاید یا خیر؟
وی با ذکر توصیه ای از زنده یاد استادمحمد یادآور شد: استادم محمود استادمحمد به من گفت اثری را بنویس که اگر روزی خوانده شد و یا روی صحنه آمد، بگویند که جای خالی این اثر احساس می شد. این بزرگترین درس و پندی است که موقع نوشتن نمایشنامه یا کار کردن یک اثر نمایشی به آن توجه می کنم.
این نویسنده و کارگردان تئاتر افزود: نمایشنامه «ریچارد سوم» یکی از پراجراترین آثار شکسپیر و در عین حال چالش برانگیزترین اثر وی برای دراماتورژ، کارگردان و بازیگر است و همه بازیگران بزرگ آرزو دارند که ایفای نقش بسیار جذاب و پرچالش ریچارد سوم را که در عین حال شخصی آنتی پاتیست است، در کارنامه کاری خود داشته باشند.
استادم محمود استادمحمد به من گفت اثری را بنویس که اگر روزی خوانده شد و یا روی صحنه آمد، بگویند که جای خالی این اثر احساس می شدنعیمی با بیان اینکه در اقتباس از نمایشنامه «ریچارد سوم» بیشتر از اینکه به مقوله فرم توجه داشته باشد روی قدرت اصلی داستان شکسپیر توجه داشته است، اظهار کرد: نمایشنامه «ریچارد سوم» جزو اولین نمایشنامه های نوشته شده شکسپیر و اولین نمایشنامه حماسی - تاریخی وی است که به شدت ملالت انگیز و خسته کننده و در جاهایی بر خلاف آثار دیگر وی نظیر «مکبث» و «هملت»، غیر دراماتیک است که دلیل آن این است که شکسپیر در نمایشنامه «ریچارد سوم» خود را ملزم به تاریخ نویسی دانسته و شخصیت ها و اتفاق ها را بدون تغییر در اثر آورده است.
وی ادامه داد: البته شکسپیر برای کریه و منفور بودن شخصیت ریچارد از هیچ چیز فروگذار نبوده و حتی شخصیت مکبث هم که شخصیتی آنتی پاتیک است در پایان شخصیتی سمپاتیک می شود ولی تا پایان نمایش «ریچارد سوم» لحظه ای نیست که مخاطب به شخصیت ریچارد کوچکترین حقی را بدهد. با وجود اینکه ویلیام شکسپیر توانایی خلق کاراکتر چندبعدی را دارد، شخصیت ریچارد را تک بعدی خلق کرده است. ریچارد تا پایان نمایشنامه خود را انسانی شریر، زشت و بدنهاد معرفی می کند و تا انتها اینگونه قدم بر می دارد. برای من این سوال مطرح بود که با وجود توانایی شکسپیر در خلق کاراکترهای چند بعدی که هنوز هم رشک برانگیز هستند چرا این کاراکتر را در لایه تک بعدی قرار داده است.
نویسنده و کارگردان نمایش «ریچارد» با اشاره به اینکه معتقد است نمایشنامه «ریچارد سوم» برای تمام کشورها و زمان ها است، تاکید کرد: معتقدم در اجرای جدید از این نمایشنامه باید بدون به هم ریختن داستان نمایش نگاهی دیگر را برای خلق کاراکترها مدنظر قرار داد از این رو شخصیت هایی چون ریچارد، لیدی آن، مارگریت، دوک، قاتل ها و پیک در نمایش «ریچارد» کاملا متفاوت از کاراکترهای شکسپیر در نمایشنامه «ریچارد سوم» هستند. به اعتقاد من کاراکترهای «ریچارد» چندلایه و به روزتر از کاراکترهای «ریچارد سوم» و متعلق به ادبیات مدرن و پست مدرن هستند با اینکه ریشه سنتی دارند.
نمایشنامه «ریچارد» اثری دراماتیک است که از لایه های جغرافیایی و زمانی خود عدول کرده و هر نقطه دیگری از دنیا می تواند تعریف پیدا کندنعیمی اظهار کرد: همه این نکات باعث شد تا ۷ سال را صرف بازنویسی نمایشنامه «ریچارد سوم» کنم تا نمایشنامه را بنویسم که مخاطب علیرغم اینکه اثری تاریخی می بیند اما آن را کاملا دراماتیک دریافت کند. نمایشنامه «ریچارد» اثری دراماتیک است که از لایه های جغرافیایی و زمانی خود عدول کرده و هر نقطه دیگری از دنیا می تواند تعریف پیدا کند.
این هنرمند تئاتر درباره اینکه در مقوله اقتباس از نمایشنامه «ریچارد سوم» تا چه حد به موضوع فرم در اجرا نیز توجه داشته است، توضیح داد: اگر روزی نمایشنامه «مکبث» و «هملت» را روی صحنه ببرم بیشترین نگاهم در اقتباس از این آثار، نگاه فرم است چون آثار شکسپیر که همچنان بر درام نویسی جهان سلطنت می کند، لایه های بسیاری دارد و شکل و اندیشه شکسپیر همچنان در این آثار بی نظیرند.
کارگردان نمایش «ریچارد» معتقد است موضوع فرم بحث مهمی در اقتباس از آثار شکسپیر است و در دنیا این روند نظیر کارهایی که هنرمندان تئاتر آلمان و لهستان با آثار ویلیام شکسپیر کرده اند، انجام شده است.
نعیمی یادآور شد: در نمایش «ریچارد سوم» مساله کاراکتر بیشتر از قصه برایم مهم بود زیرا کاراکترها جای بحث و کنکاش فراوان داشتند. معتقدم شکسپیر در زمان نوشتن نمایشنامه «ریچارد سوم» هنوز به تبحری که در خلق درام های بعدی خود داشت، نرسیده بود از این در ابتدا نیاز داشتم به لحاظ درام نویسی روی این اثر کار کنم. بخشی از موضوع اقتباس به مفهوم فرم مربوط می شود زیرا اگر دراماتورژ بحث اقتباس را پیش بگیرد و به مفهوم فرم توجه نکند، اقتباس معنایی نخواهد داشت. دغدغه اول من در نمایش «ریچارد» ابتدا محتوا بود و در قدم دوم فرم برایم مهم بود.
وی در ادامه سخنان خود توضیح داد: در نمایشنامه «ریچارد سوم» کاراکترها خودافشایی می کنند ولی من این قالب را کنار گذاشتم، از این رو در نمایشنامه «ریچارد» گذاشتم کاراکترهای دیگر درباره ریچارد و باقی شخصیت ها صحبت کنند. در نمایش «ریچارد» کاراکترها بیشتر به جای بروز و خودافشایی به پنهان کردن می پردازند.
این نمایشنامه نویس و کارگردان تئاتر با بیان اینکه دغدغه اش این بود که در نمایش «ریچارد» چگونه پلی بین گذشته و امروز ایجاد کند، افزود: دغدغه ام این بود که این اثر به مخاطب بگوید که شاهد اجرایی صرفا تاریخی نیست. اولین کار این بود که مفهوم زبان شکسپیری نمایش «ریچارد سوم» را کنار بگذارم و با زبانی ساده تر اما نه محاوره ای، چیزی را دستمایه قرار دهم که مخاطب وقار کاراکترها را احساس کند و در عین حال فاصله زمانی ممکن با اثر را احساس نکند. اتفاقی که در نمایشنامه «ریچارد» و اقتباس از نمایشنامه «ریچارد سوم» افتاد، کار کارگردانی من را راحت تر کرد.
نعیمی در پایان تأکید کرد: نگاهی را که طی این سال های اجرا در تئاتر به آن رسیده ام، در میزانسن ها، فرم و باقی بخش های اجرای نمایش «ریچارد» لحاظ می کنم تا مخاطب از تماشای این اثر لذت ببرد و رنگ، زیبایی و داستانی قابل فهم را ببیند و امیدوارم نمایش «ریچارد» جایی برای اندیشه و فکر نیز برای مخاطب داشته باشد.
نمایش «ریچارد» با حضور بازیگرانی چون حامد کمیلی و شقایق فراهانی از روز دوشنبه ۱۸ تیر در تالار وحدت روی صحنه می رود.
