سابقه اکران فیلم های خارجی در ایران به پیش از انقلاب اسلامی می رسد، اکران فیلم های دست چندمی که در برابر فیلمفارسی قرار گرفت و در نهایت باعث از بین رفتن اقتصاد سینمای ایران در آن دوره شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سینمای ایران با رویکردی جدید در دهه ۶۰ دوباره احیا شد و در کنار آن بنیاد سینمایی فارابی نیز با سیاست حمایت از این سینمای نوپا، آثار مهم سینمای جهان را برای اکران انتخاب و وارد کشور کرد. این روند تا مدت ها ادامه داشت ولی در نهایت به دلیل ظرفیت اندک سالن ها و افزایش تولیدات سینمای ایران تعطیل شد.
طی سال های گذشته برخی از مراکز و نهادهای فرهنگی نمایش فیلم های خارجی روز را در «سینماتک»ها ادامه دادند که با استقبال از سوی مخاطبان حرفه ای سینما همراه بود، اما روزهای پایانی سال ۹۶ از سوی سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شد که اکران فیلم های خارجی این بار با مسئولیت موسسه رسانه های تصویری از زیرمجموعه های این سازمان دولتی در برنامه سینماهای کشور قرار می گیرد.
چالش اکران فیلم خارجی ما را بر آن داشت تا درباره این مساله با تعدادی از فعالان حوزه سینما که تجربه اکران فیلم خارجی داشته اند به گفتگو نشستیم.
در این گزارش با عبدالله اسفندیاری که از اواخر دهه ۵۰ تا اوایل دهه ۸۰ در حوزه خرید فیلم های خارجی برای بنیاد سینمایی فارابی فعالیت داشته است، جمال ساداتیان تهیه کننده و سینمادار که طی سال های گذشته تجربه اکران فیلم های روز سینمای جهان را در سینما قلهک داشته است و رضا سعیدی پور مدیر سینما آزادی از جمله سینماهایی که در گذشته تجربه اکران فیلم های خارجی را پشت سر گذاشته است، گفتگو کرده ایم.
فارابی در اکران فیلم خارجی موفق نبود
رضا سعیدی پور مدیر سینما آزادی درباره اکران فیلم های خارجی در سینماهای کشور ما گفت: در آیین نامه سال ۹۷ اکران فیلم های سینمایی هم آمده و پردیس هایی که دارای چند سالن هستند می توانند یک سانس تا یک سالن کامل خود را (بستگی به تعداد سالن هایی که هر سینما دارد) به اکران فیلم های خارجی اختصاص دهند، منوط به اینکه فقط و فقط فیلم های خارجی را از موسسه رسانه های تصویری دریافت کنند و با این موسسه قرارداد ببندند.
به گفته وی، موسسه رسانه های تصویری به عنوان متولی دریافت حق پخش فیلم های خارجی در ایران انتخاب شده است.
این سینمادار در پاسخ به اینکه چه فیلم هایی و با انتخاب چه کسی در سبد اکران قرار می گیرد، تاکید کرد: هنوز نمی دانیم موسسه رسانه های تصویری مجوز چه فیلم هایی را دریافت کرده تا برای اکران برنامه ریزی کنیم.
سعیدی پور درباره تجربه قبلی اکران فیلم های خارجی در ایران که توسط بنیاد سینمایی فارابی زیرمجموعه سازمان سینمایی اداره می شد، بیان کرد: در گذشته تجربه اکران فیلم های خارجی توسط بنیاد سینمایی فارابی را پشت سر گذاشتیم که در آن دوران معمولا فیلم هایی اکران می شد که درجه یک نبود و به صورت اتفاقی یک یا دو فیلم از فروش خوبی برخوردار می شد و اکران دیگر فیلم ها در گیشه شکست می خورد و اکثرا فیلم ها مورد استقبال مردم قرار نمی گرفت.
مدیر سینما آزادی در پاسخ به اینکه مردم این روزها به فیلم های روز دسترسی دارند و دیگر چرا باید برای دیدن همان فیلم ها به انتخاب سیستم دولتی به سینما بیایند، گفت: درست است که دسترسی مردم این روزها به فیلم های روز جهان راحت شده است و با هر امکاناتی مانند گوشی موبایل، تبلت، لپ تاپ و یا در خانه های خود می توانند فیلم ها را ببینند اما دیدن یک فیلم در سالن سینما و در کنار دیگران لطف دیگری دارد، حتی اگر بخش هایی از فیلم سانسور شود و یا تغییر کند.
سابقه بنیاد سینمایی فارابی در این زمینه مشخص است، چند سالی فیلم های خارجی را وارد کرد و برای مخاطب عام به نمایش گذاشت که تجربه موفقیت آمیزی نبودوی تاکید کرد: باید دید موسسه رسانه های تصویری چه فیلم هایی را انتخاب و تا چه اندازه به سلیقه مخاطب عام برای اکران فیلم های روز جهان توجه می کند. سابقه بنیاد سینمایی فارابی در این زمینه مشخص است، چند سالی فیلم های خارجی را وارد کرد و برای مخاطب عام به نمایش گذاشت که تجربه موفقیت آمیزی نبود، باید دید موسسه رسانه های تصویری چه سیاستی را در این زمینه دنبال می کند.
این مدیر سینمایی تاکید کرد که مردم دوست دارند فیلم های خارجی را در سینما ببینند.
سعیدی پور در پایان بیان کرد: سالن های سینما براساس آیین نامه اکران فیلم های خارجی را نمایش می دهند، به عنوان مثال سینما آزادی چون ۵ سالن سینما دارد تنها می تواند تک سانس نمایش فیلم خارجی در روز داشته باشد اما سینماهایی که بالای ۸ یا ۱۰ سالن سینما دارند می توانند یک سالن خود را به طور کامل به نمایش فیلم های خارجی اختصاص دهند.
رقابت میان فیلم های ایرانی و خارجی
سید جمال ساداتیان تهیه کننده سینما و مدیر سینما قلهک درباره تجربه اکران فیلم های روز جهان در این سینما گفت: از نام «سینماتک» قلهک مشخص است که اکران فیلم های روز جهان در آن بیشتر وجه آموزشی دارد. در ابتدا که می خواستیم این بخش را راه اندازی کنیم با این ایده جلو رفتیم که سینمای ایران جایگاه خوبی در جهان دارد و باید برای تربیت نسل های آینده ابزارهای آموزشی فراهم کنیم و یکی از این ابزارها نمایش فیلم های خارجی است زیرا هرچه قدر یک فیلم در پرده بزرگ تر نمایش داده شود، تکنیک فیلم مانند صدا، تصویر، نورپردازی بیشتر خود را نشان می دهد.
به گفته وی، فیلم های خارجی که در این سینما اکران می شود آثاری است که دی وی دی آنها در دسترس مردم است و از اکران آنها در جهان مدتی گذشته است.
این سینمادار تاکید کرد: سینما قلهک فیلم خارجی را برای عامه مردم نمایش نمی دهد و می توان آن را یک کلوپ برای اهالی هنر دانست و با توجه به اینکه در این سینما بیشتر به بحث آموزشی توجه می شود، اکران فیلم ها نیز در یک اشل محدود صورت می گیرد. افراد عضو این باشگاه نیز با نگاهی آموزشی به این سینما می آیند و گاه شده است بارها برای دیدن یک فیلم به سینما می آیند. این مدل نمایش با نمایش فیلم برای مخاطب عام که تنها می خواهد فیلم های روز جهان را ببینند، متفاوت است زیرا در این مدل اکران عمومی بیشتر به بحث سرگرمی اثر توجه می شود.
تهیه کننده فیلم سینمایی «جامه دران» با اشاره به اینکه عده ای برای دیدن فیلم های در حال اکران به خارج از کشور سفر می کنند، توضیح داد: در چنین شرایطی چرا نباید فضا به گونه ای فراهم شود تا مردم در کشور این فیلم ها را ببینند؟ اگر چنین شرایطی برای اکران فیلم های خارجی در ایران فراهم شود، بی شک طیف گسترده تری از مخاطبان به سینما می آیند.
آمار مراجعه مخاطبان به سینما برای دیدن فیلم های ایرانی نشان می دهد که آحاد جامعه را دربر نمی گیرد و ضریب نفوذ فیلم های ایرانی چندان بالا نیستساداتیان در بخش دیگر صحبت هایش بیان کرد: آمار مراجعه مخاطبان به سینما برای دیدن فیلم های ایرانی نشان می دهد که آحاد جامعه را دربر نمی گیرد و ضریب نفوذ فیلم های ایرانی چندان بالا نیست. آمار نشان می دهد که مخاطبان فیلم هایی که در ایران اکران می شود، نزدیک به ۴ میلیون نفر است و از ۸۰ میلیون نفر جمعیت در کشور تنها ۵ درصد به سینما می آیند. چرا نمی توانیم ۹۵ درصد دیگر را به سمت سینما جذب کنیم؟ این امکان وجود دارد که با نمایش فیلم های خارجی بتوان بخشی دیگر از مخاطبان را جذب کنیم.
وی ادامه داد: با اکران فیلم های خارجی در ایران رقابت جانانه تری برای فیلم های ایرانی به وجود می آید و فیلمسازان ایرانی تلاش می کنند آثار خود را از لحاظ کیفی به جایگاهی برسانند که بتوانند با فیلم های خارجی رقابت کنند. اگر رقیب قدرتمند در گیشه نداشته باشیم به این فکر نمی افتیم که خود را تقویت کنیم.
مدیر سینماقلهک درباره نقاط ضعف طرح اکران فیلم های خارجی در ایران گفت: هر چند این روزها اشتیاق برای ساخت سالن های نمایش ایجاد شده است اما تا ۲ سال گذشته ظرفیت نمایش کشور، شاید تنها می توانست یک سوم تولیدات سینمایی را پوشش دهد و بسیاری از فیلم ها فرصت اکران پیدا نمی کردند. در حال حاضر هم حتی فیلم هایی که فرصت اکران پیدا می کنند به دلیل تعداد بالای فیلم هایی که در نوبت اکران هستند و یا اکران شده اند خود را قربانی اکران می دانند.
وی تاکید کرد: زمانی که ظرفیت نمایش در کشور بالا برود، می توانیم مازاد این ظرفیت را در اختیار نمایش فیلم های خارجی بگذاریم نه اینکه از ظرفیت محدود سینمای ایران کم کنیم.
ساداتیان بیان کرد: سینمای ایران سال گذشته ۱۵۰ میلیارد تومان فروش داشت ولی در سال هایی که جمعیت کشور ۵۰ میلیون نفر بود، ۸۳ میلیون بلیت سینما فروخته می شد و ظرفیت نمایش نیز همان چیزی بود که امروز است. چه چیز باعث شده بود آن روزها مردم در طول یک سال به طور متوسط یک و نیم بار به سینما می رفتند ولی امروز از هر ۵ نفر فقط یک نفر به سینما می رود. این امر نشان می دهد که نقصی وجود دارد. بارها گفته ایم که سینمای ایران با مشکل کمبود سالن مواجه است اما چرا یک بار نگفته ایم که ضریب اشغال همین سالن های اندک، پایین است. بخشی از این مشکلات به نوع تولید فیلم بستگی دارد و گاهی فیلم هایی در سینما اکران می شوند که نمی توانند با مخاطب ارتباط برقرار کنند، در چنین شرایطی تکلیف سینمادار چه می شود.
زمانی که ظرفیت نمایش در کشور بالا برود، می توانیم مازاد این ظرفیت را در اختیار نمایش فیلم های خارجی بگذاریمتهیه کننده فیلم سینمایی «برف روی کاج ها» درباره این پرسش که چرا همین ظرفیت اندک باید به فیلم های خارجی داده شود، توضیح داد: به زودی سالن های جدیدی به سینما اضافه می شود که نمی توان همه این ظرفیت ها را با فیلم های ایرانی پر کرد. باید به این فکر کنیم که چگونه می توان دیگر آحاد جامعه را به سینما جذب کرد. امروز امیدواریم که اقتصاد سینمای ایران به ۲۰۰ میلیارد تومان برسد که البته این میزان نیز مطلوب نیست. اگر در ایران هر آدمی فقط یک بار در طول سال به سینما برود، یعنی ۸۰ میلیون نفر به سینما رفته اند و این به آن معنا است که گردش مالی سینمای ایران به هزار میلیارد تومان می رسد.
ساداتیان در پایان صحبت هایش تاکید کرد: دیدن فیلم روی پرده سینما لذت دیگری دارد. منکر این نیستم که ممکن است برخی از فیلم های خارجی در هنگام اکران دچار سانسور شود، اما قرار نیست همه فیلم هایی که در سینمای جهان اکران می شود در ایران نیز نمایش داده شود. اگر به طور متوسط ماهی یک فیلم خارجی در سینمای ایران اکران شود، به این معنا است که در سال ۱۲ فیلم خارجی در کشور نمایش داده می شود. آیا ما نمی توانیم از میان تعداد بالای فیلم هایی که در دنیا اکران می شود ۱۲ فیلم را انتخاب کنیم که دچار ممیزی نشود و در جذب مخاطب موفق باشد؟ قطعا می توان چنین کاری کرد، نمونه بارز آن فیلم «میان ستاره ای» است که هیچ بحثی برای سانسور نداشت و مورد استقبال مخاطبان ایرانی قرار گرفت.
نباید فیلم های خارجی بی مهار وارد کشور شود
عبدالله اسفندیاری از جمله مدیران سینمایی است که از بعد از انقلاب در بنیاد سینمایی فارابی و البته در تلویزیون فعالیت داشته است. وی که تجربه خرید فیلم های خارجی در دهه ۶۰ برای اکران عمومی در ایران را دارد گفت: سال ۱۳۵۶ سینمای ایران در رقابت نابرابر اکران بی مهار فیلم های خارجی که اکثرا فیلم های دسته سوم و سطح پایین بودند و بیشتر از کشورهای هند، ترکیه، ایتالیا و کشورهای عربی می آمد، شکست خورد به گونه ای که در سال ۱۳۵۷ تنها ۵ فیلم سینمایی در ایران تولید شد. بعد از انقلاب تولید در سینمای ایران در سال ۱۳۶۲ و با حضور بنیاد سینمایی فارابی آغاز شد و اولین کاری که بنیاد سینمایی فارابی انجام داد حمایت از فیلم های ایرانی در مقابل فیلم های خارجی بود؛ همان چیزی که امسال با نام حمایت از کالای ایرانی دنبال می شود زیرا تولیدات سینمای ایران یکی از کالاهای ایرانی به شمار می روند.
بعد از انقلاب تولید در سینمای ایران در سال ۱۳۶۲ و با حضور بنیاد سینمایی فارابی آغاز شد و اولین کاری که بنیاد سینمایی فارابی انجام داد حمایت از فیلم های ایرانی در مقابل فیلم های خارجی بودوی توضیح داد: در آن دوران وارد کردن فیلم های خارجی توسط بخش خصوصی ممنوع شد و در انحصار بنیاد سینمایی فارابی قرار گرفت و این بنیاد نیز مامور شد تا فیلم هایی را برای اکران انتخاب کند که باعث ارتقای سینمای ایران شود به همین دلیل به دنبال اکران فیلم های مفید و متنوع دنیا بود. این فیلم ها منحصر به فیلم های آمریکایی نبود و سعی می شد جریان های جدید و شاخص سینمایی در ایران معرفی شود و فیلم هایی برای اکران در سینمای ایران انتخاب می شد که رقیب و ویرانگر سبد اکران فیلم های ایرانی نبود.
این مدیر سینمایی بیان کرد: در آن دوران فیلم های تجاری مانند «با گرگ ها می رقصد» و یا فیلم های ایتالیایی قابل توجه مانند «خانه اسپاگتی» نیز اکران شد که در عین تجاری بودن از خط قرمز سینمای ایران یعنی ابتذال به دور بود. انتخاب سخت گیرانه فیلم خارجی برای اکران عمومی اولین روش و مهمترین سیاست معاونت سینمایی وقت و بنیاد سینمایی فارابی بود که در حمایت از فیلم ایرانی در مقابل فیلم خارجی اعمال شد.
اسفندیاری تاکید کرد: زمانی که کالای خارجی به صورت گزیده انتخاب شود، باعث ارتقای کالای داخلی هم می شود.
وی با اشاره به اینکه در سال های جنگ تولیدات سینمای ایران اندک شده بود، گفت: در آن سال ها تلاش لازم صورت گرفت تا سینمای ایران ارتقا پیدا کند و مورد حمایت نیز قرار گرفت و رشد کرد. مساله دیگر این است که در دهه ۶۰ و ۷۰ با این وسعت ابزاری مانند ویدیو، فضای مجازی و ماهواره در دسترس مردم نبود اما امروز مردم به صورت آنلاین فیلم های خارجی را می بینند ولی این گستردگی دسترسی آن چیزی نیست که تماشاچی را راضی نگه دارد و آنچه که تماشاچی را راضی نگه می دارد دیدن فیلم روی پرده عظیم سینما و آن هم در محیط سینما است.
مدیر اسبق گروه فیلم و سریال و تئاتر شبکه اول سیما بیان کرد: بدیهی است زمانی که سالن ها ما جوابگوی تولیدات داخلی نیست باید به مساله سالن سازی دقت زیادی شود و سالن هایی با ظرفیت های متنوع در مکان های مختلف شهر وجود داشته باشد تا دسترسی مردم به سینما رفتن راحت تر شود. البته به تازگی اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته است و این مشکل نسبتا در حال برطرف شدن است، به خصوص با ایجاد پردیس های سینمایی که تجربه خوبی را ایجاد کرده اند.
وی در بخش دیگر صحبت هایش تاکید کرد: اکران فیلم های خارجی روی پرده سینما نیازمند برنامه ریزی مناسب است که این امر باید توسط بخش دولتی صورت گیرد و این بار این ماموریت به موسسه رسانه های تصویری داده شده است. این موسسه باید تلاش کند فیلم های خوبی را که کمترین سانسور را داشته باشد، انتخاب کنند تا مردم تمایلی به دیدن این فیلم ها داشته باشند. اینکه ورود فیلم های خارجی به دست بخش خصوصی سپرده شود تا فیلم های خارجی بی مهار وارد کشور شود، صد در صد به ضرر سینما خواهد بود، مانند اینکه در دیگر صنایع ملی کشور جنس های بی کیفیت چینی وارد کشور شد و بازار داخلی از بین رفت.
اینکه ورود فیلم های خارجی به دست بخش خصوصی سپرده شود تا فیلم های خارجی بی مهار وارد کشور شود، صد در صد به ضرر سینما خواهد بوداسفندیاری گفت: اگر فیلم های خارجی بی مهار وارد کشور شوند همان اتفاقی رخ می دهد که در سال ۱۳۵۶ رخ داد و فیلم های ایرانی در رقابت نابرابر با فیلم های خارجی شکست خوردند. تاکید می کنم که می توان با برنامه ریزی مناسب، تعدادی فیلم خارجی که موجب ارتقای سینمای ایران می شود در کشور اکران کرد.
وی دامه داد: سینما و صنعت سینما برای اینکه خود را به روز کند باید اکران خارجی را به صورت حساب شده دنبال کند. کشورهایی مانند آلمان نیز برای حمایت از تولیدات خود در مقابل سینمای مهاجم (مهاجم اقتصادی) که همان سینمای هالیوود و بالیوود است، محدودیت هایی برای اکران این دسته از فیلم ها ایجاد کرده اند چرا که اکران بی رویه فیلم های دسته چندم سینمای مهاجم می تواند باعث نابودی سینمای داخلی شود.
این مدیر سینمایی توضیح داد: به خاطر دارم در سال ۱۳۶۱ به هند سفر کردیم و از میان ۲۰۰ فیلمی که دیدیم تنها ۳۰ فیلم را برای تلویزیون و سینما خریدیم. در همین زمان بود که ظرفیت سینمای ایران تبدیل به یک مشکل شد و کم کم توجه به خرید فیلم های خارجی کمتر و به فراموشی سپرده شد.
اسفندیاری در پایان با تاکید بر اینکه باید اکران فیلم های خارجی را مهندسی کرد، گفت: مشکل ظرفیت اکران در سینمای ایران به گونه ای است که برای ۳۰ سالن سینما و حتی تعداد سانس دعوا می شود اما در آمریکا یک فیلم در ۴ هزار سالن سینما نمایش داده می شود.
