شاید جشنواره شانزدهم فیلم فجر را به واسطه تغییرات گوناگون در قوانین و مقررات بتوان نقطه عطفی در حرکت سینمای ایران دانست. جشنواره فجر در دوره شانزدهم با توجه به تغییر و تحولات جدید دوباره متولد شد و با تغییرات کادر فرهنگی و سینمایی کشور با افزوده شدن بخش رقابتی بین الملل اولین گام را برداشت و آن را از رنگ و بوی بومی خارج کرد.
همچنین در سال 1376 شرط نمایش اجباری فیلم ها در جشنواره برای کسب اجازه جهت اکران سال بعد حذف شد و به همین منظور صاحبان فیلم ها برای نمایش آثارشان در جشنواره صاحب اختیار شدند.
از نکات قابل توجه و متفاوت این دوره اضافه شدن بخشی به عنوان فیلم برگزیده جشنواره از نگاه تماشاگران بود که علاوه بر انتخاب هیات داوران مردم نیز می‌توانستند فیلم مورد علاقه خود را مشخص کنند که این نکته بسیار مهمی برای ارتباط بهتر مردم با جشنواره بود.
برگزیدگان شانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر 1376
ابراهیم حاتمی کیا با کارگردانی خوب خود در «آژانس شیشه ای» توانست جایزه بهترین کارگردانی فیلمنامه و فیلم را از آن خود کند و با اهدای دیپلم افتخار بهترین فیلم به «درخت جان» به کارگردانی فرهاد مهران فر، جایزه ویژه هیات داوران به فیلم «بانوی اردیبهشت» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد رسید.
با اهدای دیپلم افتخار به امیر پایور برای بازی در فیلم «ابر و آفتاب»، جایزه بهترین بازیگر نقش اول به پرویز پرستویی در «آژانس شیشه ای» و انیس شکوری در فیلم «درخت جان» تعلق گرفت. همچنین رضا کیانیان و بیتا بادران جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل را در فیلم «آژانس شیشه ای» و حبیب رضایی دیپلم افتخار این بخش را دریافت کرد.
همچنین هایده صفی یاری جایزه بهترین تدوین و مجید انتظامی جایزه بهترین موسیقی در فیلم «آژانس شیشه ای» را تصاحب کردند و در فیلم «تولد یک پروانه» محمد داوودی و محمدرضا دلپاک به عنوان بهترین فیلمبردار و صداگذار شناخته شدند.
در این جشنواره، عبدالله اسکندری به عنوان بهترین چهره پردازی در فیلم «ساحره»، امیر ثباتی به عنوان بهترین طراح صحنه در فیلم «بانوی اردیبهشت»، عباس رستگارپور به عنوان بهترین صدابردار در فیلم «درخت جان» و سعید حاجی میری به عنوان بهترین جلوه های ویژه در فیلم «اسکادران عشق» معرفی شدند.
دبیری دوره شانزدهم فیلم فجر به زنده یاد سیف الله داد معاون سینمایی وزارت ارشاد رسید و عزت الله انتظامی، کیومرث پوراحمد، احمدرضا درویش، فرشته طائرپور و مجید مجیدی داوری آثار را به عهده داشتند و برای اولین بار بزرگداشت شخصیت های ایرانی به بخش های جشنواره اضافه شد. در این دوره از عزت الله انتظامی به عنوان بازیگری برای تمام فصول و ابراهیم حاتمی کیا برای روایت سبز تقدیر شد.
جشنواره هفدهم فیلم فجر محلی برای خودنمایی فیلم های اجتماعی
«قرمز»، «دوزن» و «مصائب شیرین» فیلم هایی در ژانر اجتماعی بودند که با عبور از برخی خط قرمزهای آن روز سینما در سال 77 موضوعات اجتماعی را بیان کردند.
دوره هفدهم جشنواره فیلم فجر زمینه ای برای حضور فیلم های اجتماعی سینمایی و عبور از خط قرمزها بود، به طوری که شاهد فیلم هایی همچون «قرمز» به کارگردانی فریدون جیرانی و «دو زن» ساخته تهمینه میلانی بودیم. فیلم هایی که به طور آشکار مشکلات اجتماعی و خانوادگی را با گذر از خط قرمزهای سینمایی بیان می کنند. اما جالب است که در زمان اکران نیز با استقبال خوبی روبرو شدند. بعد از این دو فیلم «مصائب شیرین» نیز با مطرح کردن ازدواج موقت و روابط میان نوجوانان و جوانان، جریان به اصطلاح تابوشکن را قوت بخشید.
فیلم «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی نیز یکی از فیلم های مطرح جشنواره دوره هفدهم بود و فیلمی شاعرانه و عرفانی به شمار می آمد. همچنین فیلم هنری و نه چندان تماشاگرپسند «روبان قرمز» ساخته ابراهیم حاتمی کیا و «هیوا» به کارگردانی مرحوم رسول ملاقلی پور نیز از دیگر آثار مطرح این دوره بودند که توانستند جوایز متعددی را در بخش بین الملل و سینمای ایران دریافت کنند.
در جشنواره هفدهم بیشترین افراد اهالی سینما مورد تقدیر قرار گرفتند. چهره هایی چون خسرو شکیبایی، هارون یشایایی، مرتضی شایسته، مارس کارنه، روبر برسون و برتران تاورنیه از کسانی بودند که در این جشنواره از آنها تجلیل شد.
محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی زوج هنری بودند که به طور مشترک در فیلم «قرمز» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول را دریافت کردند و همچنین «هیوا» تنها فیلمی بود که جایزه بهترین فیلم نامه و کارگردانی را از آن خود کرد.
احمدرضا درویش، یدالله صمدی، کیانوش عیاری، فرهاد مهرانفر، و داود میرباقری از هیات داوران این دوره از جشنواره بودند.
برگزیدگان هفدهمین دوره جشنواره فیلم فجر 1377
فیلم «مصائب شیرین» به کارگردانی علیرضا داودنژاد برای جایزه ویژه هیات داوران و «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی به عنوان فیلم برگزیده تماشاگران انتخاب شدند. بعدها «رنگ خدا» در جشنواره های خارجی به نمایش در آمد و از آن با نام اسکار یاد شد. بهترین فیلم و کارگردانی این دوره به فیلم «هیوا» به کارگردانی رسول ملاقلی پور رسید.
همچنین با تقدیر از مجید مجیدی به خاطر کارگردانی فیلم «رنگ خدا» و دیپلم افتخار به حمید جبلی برای فیلم نامه «پسر مریم» جایزه بهترین فیلم نامه را تهمینه میلانی در فیلم «دو زن» دریافت کرد.
جایزه بهترین بازیگر نقش اول به محمدرضا فروتن و هدیه تهرانی به خاطر بازی در فیلم «قرمز» رسید و با تقدیر از نیکی کریمی به خاطر بازی در فیلم «دو زن»، دیپلم افتخار این بخش به صورت مشترک به جمشید هاشم پور در فیلم «هیوا» و محسن رضایی در فیلم «رنگ خدا» اهدا شد. همچنین جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل به حسین محجوب در فیلم «رنگ خدا» و احترام السادات حبیبان در فیلم «مصائب شیرین» تعلق گرفت و تنها از فردوس کاویانی در فیلم «جنگجوی پیروز» و کمند امیر سلیمانی در فیلم «قرمز» تقدیر به عمل آمد.
فیلم «هیوا» در این دوره جشنواره موفق به دریافت جایزه بهترین فیلمبرداری توسط بهرام بدخشانی، بهترین طراح صحنه توسط بهناز نازی و علی فداکار و بهترین صدابرداری توسط بهمن اردلان شد.
