فرض کنید خسته از کار روزمره به منزل آمده‌اید و بعد از صرف شام در حالی که دقایقی بیشتر به خوابتان نمانده روی کاناپه می‌نشینید و کانال‌های تلویزیون را برای پیدا کردن یک برنامه جذاب بالا پایین می‌کنید. اگر بیننده رسانه ملی باشید (و انتظار برنامه های هیجان انگیز نداشته باشید) با توجه به سلیقه‌ای که دارید احتمالا دایره انتخاب‌هایتان از بین حدود 30 کانال به کمتر از انگشتان یک دست می‌رسد. اگر پنج شش سال پیش بود آنگاه تازه باید می‌دیدید آنقدر خوش شانس هستید که یک برنامه مطابق با روحیه تان از آن چند شبکه پخش شود یا خیر. ولی امروز دیگر منتظر شانس خود نمی‌مانید و احتمالا تا زمانی که خواب چشمانتان را ببندد این گوشی هوشمند و فضاهای مجازی است که شما را مشغول خود خواهد کرد.
یکی از علل مهم این رو آوری به فضاهای مجازی عدم وجود ژانرهای مختلف در تلویزیون است. قبل از اینکه چرایی این عدم حضور را بررسی کنیم برخی از مهمترین ژانرهای تلویزیونی مرسوم را به همراه زیر ژانرهایشان در یک طرح گرافیکی نمایش می‌دهیم:
البته در این تقسیم بندی ژانرهای تلویزیون واقع نما، مستند و اخبار به خاطر غیر مرتبط بودن با موضوع آورده نشده‌اند. همانطور که دیده میشود برای تنها مجموعه های درام 11 زیرژانر وجود دارد که هر یک بر اساس سلیقه مخاطبان و مقتضیات حاکم بر رسانه بوجود آمده‌اند. شبکه‌های پر مخاطب جهانی در حالی سعی می‌کنند که اکثر این ژانرها را در سبد مجموعه سازی خود قرار دهند که رسانه ملی تمرکز خود را بر روی ساخت سریالهای خانوادگی ملودرام گذاشته است و تنها به صورت محدود در فاصله های زمانی طولانی اقدام به ساخت درام‌های تاریخی و مجموعه های جنایی می‌کند. البته در گذشته نمایش تله هم به علت هزینه پایین ساخت از ژانرهای پر تولید رسانه ملی بود تا آنجا که مرحوم حمید سمندریان کارگردان و مدرس مطرح عرصه تئاتر ساخت برخی از آنها را بر عهده داشت،کارهایی که هم اکنون نیز دیدنشان خالی از لطف نیست.
اما ژانرهای جنایی و درام های تاریخی به جز مواردی انگشت شمار هیچ گاه نتوانست آن گونه که باید انتظارات را برآورده کند و بسیار اتفاق افتاده که در این ژانرها هم نوع دیگری از ملودرام‌های خانوادگی را این بار در بستر تاریخی یا جنایی شاهد باشیم.
طبق تعریف (کتاب معرفی ژانرهای تلویزیونی)، مجموعه جنایی ژانری اســت که محور داســتان آن بر زندگــی جنایتکاران و خلافکاران، گروه های تجســس و پلیس و تقابل این دو است که در آن معمولا نحــوه بــه دام افتادن مجرم و تحویل او به سیســتم قضایی به تصویر کشــیده می شــود. گاهی مجموعه های جنایی از یک بازرس و کارآگاه آماتور مانند خانم مارپل بهره می گیرند و گاهی متخصصان حرفه ای واحد جنایی شخصیت اصلی آن هستند و تمرکز داستان بیش از بازرسی جرم و مجرم، بر مشکلات و محیط اجتماعی این متخصصان قرار می گیرد. برخی از کارهای جنایی ماجراجویانه و هیجان انگیز هستند و از مکان های مرموز و جستجوهای پنهانی و رازآلود بهره می برند و در بعضی از کارها برخوردهای عاطفی اولویت اصلی داســتان اســت . مجموعه های جنایی بیش از پنج دهه، یکی از پرطرفدارترین ژانرهای تلویزیونی بوده است. برخی از مجموعه های تلویزیونی در این ژانر، چنان موفق بوده اند که برای بیش از ده ســال در فهرســت پخش شــبکه ها قرار داشتند.
حال با این تعریف اگر نگاهی به سریالهای وطنی معروف بیندازیم فاصله عمیقی را با تعریف آورده شده در میابیم. سریالهای پلیسی و جنایی در ایران به شدت از نبودن ماجراجویی های هیجان انگیز رنج می‌برند و در اکثر خبری از داستانهای راز آلود وجود ندارد. تنها چیزی که به صورت پررنگ در این زمینه با یاد مخاطبان می‌ماند همچنان همان ارتباطات عاطفی و ملودرام است که در پایان فیلم منجر به ازدواج دو افسر پلیس میشود! شاید اگر به این ژانر هم به اندازه ژانر سریالهای خانوادگی پرداخته می‌شد امروز شاهد قوام یافتن این مجموعه ها بودیم اما به علت سفارشی بودن این نوع سریالها (بیشتر از طرف نیروی انتظامی) اتفاق خاصی در پرداخت نیفتاده است و حتی شاهد نیروهای خیر و شر تکراری هستیم. پلیسی که دو تیپ بیشتر ندارد یا افسری جدی و درونگرا است که در اغلب موارد نیز مجرد است یا اینکه خانواده‌ای گرم دارد و مخاطب باید نیمی از مدت هر قسمت را باید شاهد تعاملاتش با خانواده آقای پلیس باشد.
همانطور که گفته شد تولید مجموعه‌های جنایی به خودی خود میتواند گام مثبتی در جهت رضایتمندی مخاطب باشد. مجموعه ای از همین ژانر با نام نوار زرد از اوایل هفته جاری روی آنتن رفته است. با اینکه قضاوت در مورد این سریال هنوز زود است اما امیدواریم با مشاهده فاکتورهای جذابیت ژانرهای جنایی در این سریال، بتوانیم از آن در آینده به عنوان یک سریال جنایی قابل اعتنا یاد کنیم.
سریالهای تاریخی البته حال و روز بهتری از مجموعه‌های جنایی دارند. طبق تعریف (کتاب معرفی ژانرهای تلویزیونی) درام تاریخی یا دوره‌ای گونه‌ای از درام تلویزیونی است که بر اساس داستان‌ها و رویدادهای دوره‌ای از تاریخ ســاخته میشود و از لباس‌ها، ظروف و ملحقات برای به تصویر کشــیدن آن دوره زمانی خاص استفاده میشود. این نوع درام آن را در درام های تاریخی،در بســیاری از ژانرها به کار می رود، ولی معمــولاً آن را در درام های تاریخی، رمانتیک و فیلم های ماجراجویی بیشتر می‌توان دید. نکته ویژه در این درام آن است که مخاطبان بیشــتر از محتوا، مجذوب دکور، لباس و هزینه‌های گزاف تولید عناصر تاریخی موجود می شوند. پرداختن به تاریخ در گونه‌های مختلف این ژانر، متفاوت است و نمونه هایی مانند به تصویر کشیدن اتفاقات یک دوره خاص از تاریخ تا نمایش زندگی نامه یک فرد در تولیدات این ژانر دیده میشود.
سریالهای امام علی (ع)، امام رضا(ع)، حضرت یوسف(ع)، مختارنامه، مدار صفر درجه، در چشم باد و ... همواره در حافظه مخاطبان باقی خواهد ماند مخصوصاً اینکه چند سریال از این دسته در تلویزیون کشورهای دیگر هم توانست با اقبال مخاطبان مواجه شود. این موضوع البته میتواند یک علت عام داشته باشد و آن اینکه قریب به اتفاق اینگونه سریالها در سبد الف‌های ویژه سازمان صدا و سیما قرار می‌گیرد که از نظر هزینه و نیروی انسانی دست سازنده را بازتر می‌گذارد. از همین رو معمولاً در این کارها از کارگردان‌ها بزرگ و هنرپیشه‌های مطرح استفاده میشود و البته مدیریت بهتری هم در پروسه تولید وجود دارد. اما همچنانکه سریالهای تاریخی موفق در کارنامه سازمان صدا و سیما دیده میشود مجموعه های ناموفقی هم وجود دارند که با صرف هزینه های بسیار زیاد به خاطر شعاری بودن و گاهی شعاری- شاعری بودن نتوانست به هدف خود برسد، آنچنان که هنرمندانی که در آن ایفای نقش کرده اند علت حضور خود را عدم آگاهی از فرجام فیلم عنوان می‌کنند.
به غیر از این چهار ژانر، تلویزیون در بخش مجموعه های درام خود تا کنون چیزی ارائه نکرده است. یعنی در حقیقت هفت ژانر تلویزیونی در بخش درام را می‌توان فرصت‌هایی سوخته برای صدا و سیما عنوان کرد که مخاطبان بسیاری را به سمت تلفن‌های هوشمند خود سوق داده است.
