به همین مناسبت سازمان میراث فرهنگی کشوردر این روز بازدید از موزه ها را برای عموم مردم رایگان اعلام کرد.لذا برای آگاهی هموطنان از موزه ها وچگونگی دسترسی به آنها فهرست این موزه های رایگان به همراه شمه ای از تاریخچه و آدرس آنها معرفی می شود.
موزه کاخ گلستان
مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهنترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران است. این بنا روزگاری همانند نگینی در میان این ارگ می درخشید .
سابقه تاریخی ارگ سلطنتی که محدوده مکانی تاریخی آن را در شمال خیابان و میدان امام خمینی (سپه) در سمت غرب خیابان خیام ،در شرق خیابان ناصر خسرو و در جنوب خیابان پانزده خرداد و میدان ارگ تشکیل می دهد، به روزگار صفویه باز می گردد .
شاه طهماسب اول صفوی نخستین پادشاهی بود که در سفرهای خود به قصد زیارت مقبره حضرت عبدالعظیم دستور داد بارویی به طول یک فرسخ به دور قصبه تهران احداث شود. پس از او شاه عباس صفوی در قسمت شمالی حصار طهماسبی چهار باغ و چنارستانی احداث نمود که بعدها دیوار بلندی گرد آن بنا کرده و عمارات مقر سلطنتی را در داخل آن ساختند، ارگ نامیدند .
کهنترین بناهای موجود در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است.
پس از مرگ کریمخان زند در 1193 آقا محمد خان قاجار در 1200 تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشکر کشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می برد، و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت . تا آنکه فتحعلی شاه در سال 1211 بر تخت ساطنت ایران جلوس کرد، از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران عمدتا در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار احداث شد .
مجموعه تاریخی کاخ گلستان در میدان 15 خرداد ( ارگ ) تهران واقع گردیده است.
موزه نیاوران
در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران، بنای کاخ نیاوران با مساحتی در حدود 9000 مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث شده است.
عملیات احداث این بنا در سال 1337 ﻫ . ش، با طرحی ایرانی آغاز گردید و با وقفه ای که در ساخت آن پیش آمد در سال 1346 به اتمام رسید و در سال 1347 مورد بهره برداری قرار گرفت.
ساختمان این بنا ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شده بود اما در هنگام ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده اش اختصاص یافت. طرح این بنا از محسن فروغی است که توسط شرکت فرمانفرمائیان به مرحله اجرا درآمده است.
در نیم طبقة این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا ، اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد.
اتاقی نیز در مسیر راه پله ها قرار دارد که لباس های رسمی و نظامی و مدالها و نشان های محمدرضا پهلوی در آن نگهداری می شوند.
در طبقه سوم اتاق خواب واستراحتگاه نیمروزی پهلوی دوم و همچنین اتاق های فرزندان وی و ندیمه هایشان قرار دارد.این فضاها با نقاشی ها و فرش هایی گرانبها و هدایای متعددی از کشورهای مختلف پوشیده شده اند.
کاخ صاحبقرانیه
ناصرالدین شاه در سال 1267 ﻫ .ق دستور داد قصر نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین، کرسی خانه، حمام و 50-40 دستگاه خانه هر کدام شامل 4 اتاق و یک ایوان برای زنانش بسازند. او در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقران» نام نهاد.
پس از او، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید.
در دوران پهلوی اول این کاخ برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی می شود، اما به علت سرمای شدید آن سال مراسم در مکان دیگری برگزار می گردد.
در زمان پهلوی دوم، فرح دیبا تغییراتی اساسی در قسمتهای داخلی بنا و دکوراسیون آن ایجاد کرد و طبقه اول یعنی حوضخانه برای پذیرایی میهمانان و طبقه دوم به عنوان دفتر کار محمد رضا پهلوی مورد استفاده قرار گرفت.
از دیگر اتاقهای این کاخ می توان به کرسی خانه، چایخانه، ظرفخانه، اتاقهای بازی، بار و پذیرایی در طبقه اول و اتاقهای مذاکرات انتظار سفرا، منشی، هدایا، دندانپزشکی و استراحت محمدرضا پهلوی نام برد.
همة درها و پنجره های چوبی این بنا به شکل اُرُسی بوده و با شیشه های رنگی تزئین شده است.این کاخ در سال 1374 مرمت شد و در اردیبهشت سال 1377 به عنوان موزه بازگشایی گردید.این کاخ در میدان شهید باهنر (نیاوران)واقع است.
کوشک احمدشاهی
این عمارت، اواخر دورة قاجار جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر 800 متر در دو طبقه با سقف شیروانی بنا گردید. از ویژگی های عمدة این بنا تزئینات و نمای آجری به کار رفته در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی با طرح های متنوع به رنگ نخودی است.
ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که به وسیله چندین پله از کنار حوض بیضی شکل پوشیده از کاشی، به کوشک منتهی می شود.
عمارت احمدشاهی در دورة پهلوی دوم مرمت و الحاقات جدیدی در آن صورت گرفت و مبلمان داخلی آن به طور کامل عوض شد تا به عنوان محل کار و سکونت رضا پهلوی مورد استفاده قرار گیرد.
طبقه همکف این عمارت شامل یک هال با حوضی از جنس مرمر در وسط می باشد و 6 اتاق و 2 راهرو در اطراف آن قرار دارند. اشیاء تزئینی از جنس نقره، برنز، عاج، چوب، هدایایی از کشورهای مختلف مثل هند، تابلوهای نقاشی و گوبلن و نشانها و مدالها در این فضا به نمایش در آمده است همچنین ویترینی شامل اشیاء و سنگهای معدنی تزئینی، سنگی از کره ماه و چندین فسیل گیاهی و حیوانی در معرض دید قرار دارند.
طبقه دوم عمارت از یک سالن مرکزی و ایوان سرتاسری چهارطرفه تشکیل شده است. در چهار طرف سالن مرکزی که به عنوان اتاق موسیقی استفاده می شد، قفسه چوبی ویترین دار نصب شده است. دور تا دور ایوان را 6 ستون با مقطع مربع قطور با نمای آجری بدنه و 26 ستون مدور با نمای گچی فرا گرفته است. نقش شیر و خورشید گچبری شده بر پیشانی دیوارة ضلع شمالی ایوان به چشم می خورد.
پس از انقلاب، در جریان حفاظت و مرمت این بنا، بخش پایین دیواره های آن نیز تعمیر شد. و در اردیبهشت سال 1379 همزمان با هفته میراث فرهنگی این عمارت گشایش یافت.این کاخ نیز در میدان شهید باهنر ( نیاوارن ) واقع است.
موزه آبگینه
ساختمان موزه آبگینه که در خیابان سی تیر واقع است به خودی خود می‌تواند برای علاقه‌مندان بسیار دیدنی باشد. این ساختمان متعلق به قوام‌السلطنه، وزیر احمد شاه قاجار، بوده است. این ساختمان در دو طبقه و پنج تالار ساخته شده است. در تالار شماره دو (بلور) قدیمی‌ترین شیشه‌ها و لوله‌های شیشه‌ای و سفال‌ها قرار داده شده است. طراح ویترین‌های موزه ، مهندسی اتریشی به نام هانس هولاین است. تزیینات بنا شامل منبت کاری چهارچوب درها و پله‌ها است و آجر کاری نما که در 50 نوع‌است.
گچبری موزه شامل دو دوره است: دوران قوام، و سبک غربی در زمان سفارت مصر و آینه‌کاری‌های طبقه دوم، که مربوط به دوره قاجار است. موزه آبگینه در واقع موزه تخصصی شیشه و سفال است. قدیمی‌ترین شیشه‌ها لوله‌های شیشه‌ای به نام سیلندر شیشه است که از معبد چغازنبیل کشف شده است و مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است. شیشه‌ها و سفال‌های طبقه اول نیز مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ است که قدیمی‌ترین سفال دست‌ساز از دوران اشکانی، هزاره‌های اول به دست آمده است. تالار صدف به علت شباهت شکل آن به صدف نیمه باز به این نام خوانده می‌شود و شامل انواع سفال‌های قرن سوم و چهارم شهر نیشابور است. تالار چهار (زرین) که به خاطر ظروف زرین‌فام که از دوران سلجوقی به جا مانده چنین نامی گرفته است، شامل ظروفی است که دور تا دور با خط نسخ و نستعلیق تزیین شده‌است. همچنین چهره‌های مغولی روی این ظروف خود نمایی می‌کنند که با توجه به شهر محل پیدایش، نقوش آنها فرق می‌کند. تالار پنج (لاجورد) به خاطر لعاب‌های یک رنگ فیروزه به این نام خوانده می‌شود، و از قرن هفتم و هشتم (دوره ایلخانی) به جا مانده است.
با نزدیک شدن به دوران صفویه، اشیا مصرفی‌تر می‌شود. تزیینات این بخش شامل گلاب پاش و صراحی است. همچنین میزی که از دوران قاجار به جا مانده با لعاب هفت رنگ و مزین به نقش چهره‌های شخصیت‌های شاهنامه است که نام هر شخص بالای چهره نوشته شده است.
این مجموعه تا 1330 محل سکونت و کار قوام‌السلطنه بود و بعد از آن مدت هفت سال در اختیار سفارت مصر قرار گرفت. بعد از آن، به ترتیب سفارت افغانستان، بانک بازرگانی و در سال 1355 با همکاری مهندسان ایرانی و اتریشی تغییرات آن شروع شد.
موزه سعدآباد
در پهنه پر طراوت کوهپایه های توچال و دره سرسبز دربند, بخش دل انگیزی از شمال شهر تهران شکل می گیرد که مجموعه سعدآباد با یک میلیون و صد هزارمترمربع وسعت دراین گستره غنوده است.
سعدآباد در زمان قاجار, محل استقرار و سکونت تابستانی شاهان این سلسله بوده است.پس از کودتای 1299, در وسعتی تازه و الحاق باغ های مختلف, به اقامتگاه تابستانی رضاخان اختصاص یافته,کاخ و کوشک هایی به مناسبت و ضرورت های گوناگون در جای جای این پهنهء برتافته از درختان کهن و سپیدار و سرو, به فاصله ای از بازمانده بناهای قاجار سر برآورده که طی سالیان به چهارده کاخ کوچک و بزرگ, هرکدام به سبک و شیوه ای در معماری رسیده است.
حاج آقا رضا رفیع در خاطرات خود می نویسد:" من سعدآباد را از ابوالفتح سردار اعظم- پسر بانو عظمی خواهر ظلل السلطان به مبلغ چهارصد هزارتومان با مهر حاج آقا نورا… و کلباسی برای رضاخان سردار سپه خریداری کردم.
سعدآباد که من آن موقع خریداری کردم به این بزرگی نبود و وسعت آن هشت هزار متر کنار رودخانه با عمارت حالیه ملکه مادر بود.
از باغ هایی که اراضی آنها داخل اراضی سعدآباد شد,باغ آقامحمد جواد گنجه ای است که جزء جعفرآباد بود, از باغ امام جمعه هم مقدار زیادی داخل باغ سعدآباد شد و خانه های جنوبی سعدآباد که مربوط به دوره قاجار بود از نصیرالدوله خریداری گردید و در زمان پهلوی اول به عنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار می گرفت.سپس باغ های دیگری در اطراف سعدآباد از جمله باغ های سالار جنگ, سپهبد امان ا… میرزا, مستوفی الممالک,شکرا… قوام الدوله, همدم السلطنه خواهر مستوفی و محمود بدر(به فتح باء و کسر دال)خریداری و جزو سعدآباد گردید.رضاشاه درآن زمان در میان درختان چنار سعدآباد چادری می زد و گاهی هم زیر آن پذیرایی می شد.
در زمان پهلوی اول, سراسر باغ سعدآباد از رودخانهء دربند مشروب می شد.رضاشاه آب رودخانهء دربند را خریداری کرد و به آبیاری این باغ اختصاص داد ولی پهلوی دوم دوازده ساعت از آب رودخانه را به رعایا بخشید.
و چون آب این رودخانه برای آبیاری سعدآباد کافی نبود از دوازده رشته قنات های قدیمی و جدیدالاحداث استفاده شد.
موزه فرش ایران
موزه فرش ایران در ضلع شمالی پارک لاله و روبه‌روی فروشگاه سپه خیابان فاطمی واقع شده است. این موزه در 22بهمن ماه 1356 افتتاح شد.
ساختمان موزه فرش ایران معماری شکیل و چشم‌گیری دارد که آذین‌های نمای بیرونی آن شبیه به دار قالی است. سطح نمایشی موزه مساحتی برابر 3400 مترمربع را در بر می‌گیرد که شامل دو تالار است و برای نمایش انواع قالی‌های دست بافت و گلیم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پژوهش در سوابق، تحولات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش، خاصه در ایران، گردآوری و خریداری نمونه انواع قالی‌های دست بافت ایرانی و برگزاری نمایشگاه‌های موقت از فرش ایران و سایر نقاط جهان، از اهداف موزه به شمار میآید.
در موزه فرش انواع گلیم‌ها و فرش‌های دست بافت، با توجه به مرغوبیت و قدمت آنها و با در نظر گرفتن ویژگی‌های قالی ایران از لحاظ رنگ آمیزی، طرح، نقش، بافت و تنوع مناطق قالی بافی حفظ و نگهداری می‌شود.
مجموعه موزه فرش ایران شامل با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایران از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به شمار میآید. معمولاً حدود 135 تخته از شاه‌کارهای قالی ایران، بافت مراکز مهم قالی‌بافی مانند کاشان، کرمان، اصفهان، تبریز، خراسان، کردستان و جز آنها، در تالار طبقه همکف به معرض نمایش گذاشته می‌شود.
در کتاب‌خانه موزه حدود 3500 جلد کتاب به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه، انگلیسی و آلمانی در اختیار هنر دوستان و پژوهشگران قرار می‌گیرد. همچنین بهترین کتاب‌ها و نشریات و تحقیقات مربوط به فرش ایران و قالی‌های مشرق زمین به طورکلی و کتاب‌هایی در زمینه مذهب، هنر و ادبیات ایران در کتاب‌خانه موزه موجود است. در کنار کتاب‌خانه، کتاب فروشی موزه نیز مشغول به کار است.
از ویژگی‌های موزه فرش قالیچه دست‌بافت ارزشمند و بی‌نظیر ایرانی، کار فرش بافان کاشان، در اندازه‌های 130 در 220 سانتی‌متر، معروف به قالیچه میرزا کوچک خان جنگلی است که این شخصیت روحانی ملی را در لباس نظامی مسلح به تفنگ و اسلحه کمری، قطار فشنگ نمایش می‌دهد. در شمسه بالای تصویر میرزا، کتیبه‌ای با عبارت و نام کارخانه ملامحمود دیده می‌شود که احتمالاً، با توجه به این عبارات، تاریخ بافت قالیچه سال‌های آخر دوره قاجار است.
موزه رضا عباسی
این موزه در بزرگداشت یکی از نگارگران عصر صفویه نامگذاری شده است. هدف از تشکیل آن گردآوردن، پاس داشتن، مطالعه کردن و شناساندن دستمایه‌های به یادگار مانده از هنرمندان چیره دست این مرز و بوم می‌باشد که به روی عموم شیفتگان هنر و فرهنگ والای ایران گشوده است. آثار این موزه از دوره ماقبل تاریخ تا قرن 13 هجری را در بر می‌گیرد.این موزه شریعتی نرسیده به پل سیدخندان واقع شده است.
موزه ملی ایران
موزه ملی ایران یا موزه ایران باستان در خیابان امام خمینی تهران در مجموعه تاریخی باغ ملی، نبش خیابان پروفسور رولن و خیابان سی تیر واقع شده است.این موزه مجموعه ای از گنجینه آثار تاریخی و پیش از تاریخی ایران و شامل دو ساختمان مجزا به نام های موزه ایران باستان با تاریخ گشایش ۱۳۱۶ و موزه دوران اسلامی با تاریخ گشایش ۱۳۷۵ است.
اندیشه تأسیس و فعالیت موزه، در بطن تفکرات و تحولات سال‌های دهه 1300 و 1310 شکل گرفت. به مهندس معمار فرانسوی ـ که از سال 1308 هجری شمسی در استخدام دولت وقت ایران بود ـ ماموریت داده شد تا نقشه نخستین موزه علمی ایران را طراحی کند، در نهایت، ساختمان موزه ایران باستان به سبک معمـاری ایرانی با سردر ورودی مشابه ایوان بلند طاق کسری مطلق به دوره ساسانی و با آجرهای قرمز رنگ بر اساس طرح مهندس معمار فرانسوی و با معماری حاج عباس قلی معمارباشی در سـال 1314 هجـری شمسی آغاز شـد و پس از 2 سال مورد بهره برداری قرار گرفت.
موزه ملی ایران با قدمتی حدود 8۰ سال، نه تنها بزرگترین موزه باستان شناسی و تاریخ ایران است بلکه از نظر حجم، تنوع و کیفیت آثار جزء یکی از چند موزه بزرگ جهان نیز محسوب می‌شود. این موزه در فرهنگ موزه داری ایران به عنوان موزه مادر محسوب می‌شود.
. موزه ملی ایران مهمترین موزه کشور در خصوص نگهداری، نمایش و پژوهش مجموعه های باستان شناختی ایران است.
موزه ملی قرآن
موزه قرآن کریم که طرح اولیه اش توسط وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، احمد مسجد جامعی ارائه شد،و برای نگهداری آثار برجسته و تداوم فعالیت های قرآنی راه اندازی شده است.
علاقمندان به قرآن و کتب و علوم اسلامی می توانند مجموعه ای بسیار غنی در زمینه کتب مرجع و علوم قرآنی را در این مجموعه بیابند
این موزه در خیابان ولیعصر، تقاطع خیابان ولیعصر(عج) و امام خمینی قرار دارد
موزه هنرهای ملی ایران
موزه هنرهای ملی در تهران میدان بهارستان خیابان کمال الملک ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی واقع شده است. این موزه در سال 1309 شمسی با تلاش و کوشش مرحوم حسین طاهرزاده بهزاد که خود از هنرمندان و نقاش و طراح نقشه قالی و مینیاتور بود شکل گرفت.
در زمان فتحعلیشاه، در محل ساختمان‌های وزارت فرهنگ و سازمان برنامه و بودجه، باغ بزرگی بود که از شمال تا خیابان هدایت فعلی و از جنوب تا میدان بهارستان گسترده بود. در حال حاضر از آن باغ و قصر فقط حوض خانه‌ای باقی‌مانده که تبدیل به موزه هنرهای ملی شده است. ساختمان موزه به نام حوضخانه باغ نگارستان از بناهای متعلق به دوره قاجار است که در عهد فتحعلیشاه در جنوبی ترین قسمت قصر و باغ نگارستان ساخته شد. نام موزه از نام باغ برداشته شد و چون این محل حوض خانه بوده، به حوض خانه باغ نگارستان نیز معروف است.
طرح بنای حوضخانه به شکل علامت “بعلاوه” با چهار شاه نشین بی در و پنجره اطراف است که به درون باغ راه دارند. سقف گنبدی حوضخانه بر شانه چهار ستون سنگی استوار است. این مجموعه در برگیرنده بهترین هنرهای ملی ایران در همه سال‌های اخیر مانند مینیاتور، تذهیب، خاتم، کاشی‌کاری، قالی‌بافی، پارچه‌بافی، زری دوزی مخمل بافی، میناکاری، قلم‌زنی و معرق است.
موزه هنرهای ملی در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۶۹ با شمارهٔ ثبت ۱۷۳۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موزه نقاشی پشت شیشه
موزه نقاشی پشت شیشه یکی از موزه‌های شهر تهران است که در خیابان سعدی قرار دارد.
این موزه در یکی از خانه‌های قدیمی تهران که متعلق به مرحوم دکتر سیاوش شقاقی؛ اولین پزشک در رشته بیماری‌های ریوی بوده، راه‌اندازی شده است.
این خانه قدیمی به مساحت 1400 مترمربع و زیربنای 500 مترمربع، متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی است. این خانه توسط ورثه دکتر شقاقی به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اهدا و پس از بازسازی در سال 1377 خورشیدی با 310 قلم شیء خریداری شده (متعلق به دوره صفویه تا عصر حاضر) از سوی شهرداری تهران، به سازمان میراث فرهنگی واگذار گردید. این آثار در زمستان سال 1389 بنا به صلاحدید معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، به ارگ آزادی منتقل شدند
موزه نقاشی پشت شیشه دومین موزه نقاشی پشت شیشه در جهان و تنها موزه مستقل است که به یکی از شاخه‌های نگارگری اختصاص داده شده است. این موزه دربر گیرنده مجموعه عظیمی از نقاشی‌های پشت شیشه ایران است.
