برنامه «چشم شب روشن» به تهیه کنندگی امیر قمیشی و با اجرای محمد صالح علا چهارشنبه اول دی ماه با حضور اکبر نبوی کار‌شناس و منتقد سینما میزبان رضا کیانیان بازیگر تئا‌تر، سینما و تلویزیون بود.
در ابتدای این برنامه، کیانیان با بیان اینکه احوال بازیگری در تلویزیون بد است، گفت: چیزی در تلویزیون بازی نمی‌شود، چون زمانی تعداد سریال‌ها خیلی زیاد بود، اما الان به این اندازه نیست. وضعیت بازیگری در تئا‌تر خوب است، چون چند روز پیش با مسئول جشنواره تئا‌تر فجر صحبت می‌کردم و به این اشاره کرد که بین 115 تا 150 تئا‌تر در ماه اجرا می‌شود.
بازیگر فیلم «روبان قرمز» با اشاره اینکه وضعیت بازیگری در سینما سال گذشته خوب بود، تشریح کرد: یک سال مقاله‌ای در مجله فیلم نوشتم که عنوان بازیگر نسل بدون جانشین را داشت. در آن زمان بازیگران سینما، بازیگران تئاتری قبل از انقلاب بودند و نگران بودم که بعد از آنچه اتفاقی می‌افتد؛ چون مکتبی نبود که درون آن بازیگر پرورش پیدا کند. اما سال‌ها بعد از رشد گروه‌های تئاتری شرایط بازیگری بهتر شد و مقاله‌ای نوشتم که خیالمان می‌تواند راحت باشد.
از شوق دیدن شاهکار بازیگران گریه‌ام گرفت
وی افزود: در جشنواره فجر امسال وقتی گروه بازیگرانی می‌دیدم که روی صحنه شاهکار می‌کردند، در اختتامیه از شوق گریه کردم.
نبوی نیز بیان کرد: گاهی در سنین خاصی بازیگر کم داریم. به عنوان مثال؛ بازیگر جوان اول کم داریم.
کیانیان در این باره اظهار کرد: جوان اول داریم، اما شکل آن تغییر کرده است. طی دوره‌ای در هالیوود قاعده این بود که جوانان خوشتیپ و قد بلند باشند و تمام هنر‌ها را بدانند، اما از دوره‌ای داستین هافمن و آل پاچینو که ظاهر خوبی نداشتند، جوان اول شدند.
در ادامه نبوی خطاب به کیانیان گفت: سبک بازی شما خراسانی است. به عنوان مثال، در مکاتب شعری سبک خراسانی خیلی فخیم است و نوعی استواری بیرونی و لطافت درونی دارد. می‌دانم در بازی خود چندان به دنبال سبک نیستید، اما در عین حال نوعی صلابت و اقتدار دارید.
بیضایی گفت نقش عاشق نمی‌توانی بازی کنی
کیانیان با بیان اینکه نظر شما برایم جالب است، عنوان کرد: برای یکی از کتاب‌هایم به نام «بازیگری در قاب» با تعدادی از بزرگان سینما مصاحبه داشتم که بهرام بیضایی نیز یکی از آن‌ها بود و به من گفتند به نظرم نمی‌توانی نقش عاشق بازی کنی چون نگاه تو خاص است. پس از آن در یک مقطع زمانی خاص، عده‌ای دیگر معتقد بودند که غیر از نقش روشنفکر نمی‌توانی بازی کنم، اما پس از آن «فرش باد» را که شخصیتی زرنگ بود و «یک حبه قند» را که شخصیتی ساده در آن داشتم، بازی کردم.
بازیگری؛ کاری شبیه شعبده!
این بازیگر با اشاره به اینکه معتقدم بازیگری زندگی نیست بلکه نمایش است، گفت: وقتی تماشاگر بلیط می‌خرد و به تئا‌تر می‌آید، می‌داند که هیچ چیز واقعی نیست، اما با این وجود می‌نشیند و نمایشی که ما برایش ترتیب داده‌ایم، می‌بیند. من برای شما کاری شبیه شعبده انجام می‌دهم که مرا باور کنید.
کیانیان با بیان اینکه بازیگری چند ستون دارد، تشریح کرد: یک ستون روایت است؛ یعنی باید بلد باشیم قصه‌ای را به خوبی تعریف کنیم. یکی دیگر بازیگوشی به معنای بازی کودکانه است. آدم بزرگ بازیگوشی نمی‌کند و فکر می‌کند باید عاقل باشد اما اگر بازیگوش نباشیم، نمی‌توانیم نقشی را به خوبی بازی کنیم و تماشاگران را به وجد بیاوریم. آخرین مورد هم این است که بازیگر باید شعبده بلد باشد. تمام این‌ها یعنی نمایش و این اصلا زندگی نیست. مرحوم کیا رستمی می‌گفت همه فکر می‌کنند فیلم‌های من واقعیت است، اما فیلم‌های من نمایشی از واقعیت است.
نبوی در ادامه این مباحث گفت: یک اما وجود دارد. شما می‌توانید کوه طلا را تصور کنید اما تصدیق نمی‌توانید بکنید. این قاعده درباره بازیگری برعکس است و ترکیبی از تصور، تجسم و تصدیق است و بازیگر شخصیتی را که نیست جان می‌بخشد. اگر این مثلث را در نظر بگیرید، به نوع نگاه و تفسیر استانیسلاوسکی، استراستبرگ و پس از آن کازان می‌رسید.
کیانیان با بیان اینکه دوره اول استانیسلاوسکی این طور بود، توضیح داد: آقای مه یر هولد می‌گفت تئا‌تر قراردادی بین من و تماشاگر است که ما در ناخودآگاه‌مان این قرارداد را می‌دانیم. استانیسلاوسکی برای اجرای «تاجر ونیزی» می‌گوید که چوب و لباس را از ونیز بیاورند تا روح ونیز در نمایش جاری شود؛ اما مه یر هولد معتقد است ما با قراردادی که داریم، کاری انجام می‌دهیم که همه تصور کنند اینجا ونیز است.
نمایشی از زندگی که ما می‌آفرینیم
وی تأکید کرد: از هر طرف برویم بازیگری نمایشی از زندگی است که ما می‌آفرینیم؛ چون دنیای نمایش قواعدی دارد که در دنیای واقعی کارساز نیست.
نبوی با بیان اینکه بازیگری را مثل مادر می‌بینم، گفت: نقش باید پرورش پیدا کند و به نقطه وضع حمل برسد. اگر در طول این زمان این مادر انواع ناپرهیزی‌ها را انجام دهد، روی جنین (نقش) تأثیر می‌گذارد. هدایت کارگردان سرجای خودش است اما کار اصلی را بازیگر انجام می‌دهد. اگر این موضوع را بپذیریم، از حیطه شعبده در بازیگری فاصله نمی‌گیریم؟
کیانیان پاسخ داد: به هیچ وجه؛ چگونگی پرورش نقش و حرکت در صحنه و تأثیرگذاری روی بازیگر مقابل مربوط به من به عنوان بازیگر می‌شود. تمام این‌ها همان چشم سومی است که استانیسلاوسکی به آن معتقد است. من بیشتر مه یر هولدی‌ام تا استانیسلاوسکی.
بازیگر فیلم «آژانس شیشه‌ای» ادامه داد: در دوران پرورش نقش باید بدانیم این نمایش زندگی است و نباید فریب انجام دادن آن را بخوریم. وقتی بازیگری می‌گوید من در این نقش زندگی کردم، کارش را غیرقابل نقد می‌داند چون به این اشاره می‌کند که متوجه نشدم چه کار کردم و وارد عالمی شدم که مرا با خود برد. شما به او می‌گویید که در فلان بخش بازی‌ات اشتباه کردی اما او می‌گوید به من ربطی ندارد و من زندگی‌ام را کردم.
وی افزود: شما آن بازیگر را نمی‌توانید نقد کنید اما مرا می‌توانید نقد کنید؛ چون لحظه‌ای که بازی می‌کنم تمام مسائلم را ناخودآگاه به دست گرفته و یک چشم سوم در حال کنترلم است که جزو ذاتم شده است. بعد از تمام شدن بازی، آن را مرور می‌کنم.
بازیگری نوعی دیوانگی است
کیانیان خاطرنشان کرد: بازیگری و هنر نوعی دیوانگی اما از نوع دوره‌ای است؛ یعنی وقتی نقش بازی می‌کنم دیوانه کاملم و زمانی که از آن بیرون آمدم، می‌توانم از آن فاصله بگیرم و دوباره به آن نگاه کنم. کسی که می‌گوید بازیگری زندگی است، هیچوقت نمی‌تواند بازی خود را تحلیل کند؛ اما بسیاری از بازیگران چشم سوم خود را کور می‌کنند.
وی افزود: وقتی روی صحنه تئا‌تر می‌روم به چشم تماشاگر نگاه می‌کنم تا بدانم چگونه‌اند و چرا به عنوان مثال، افراد انتهای سالن صحبت می‌کنند. پس از آن باید برای جلب توجه آن‌ها کاری انجام دهم و وقتی بازخورد مثبت بود، سعی می‌کنم همان را پرورش دهم و این یک بده بستان بین من و تماشاگر است.
بازیگر فیلم «یک بوس کوچولو» با بیان تجربه شخصی خود گفت: گاهی بازیگر مقابل پیشنهادی درباره نقشی که قرار است ایفا کند، می‌دهد و به من می‌گوید شما هم فلان کار را انجام بده؛ اما من می‌گویم شما هرکاری دوست داری انجام بده؛ اما به من نگو چه کاری باید انجام دهم.
سه سال بازیگر دوره گرد تئا‌تر بودم
وی افزود: او هر کاری انجام دهد، آمادگی این را دارم که روی آن سوار شوم. این درس به زمانی بر می‌گردد که 3 سال بازیگر دوره گرد تئا‌تر بودم. سال 57 همراه برادرم نمایش دوره گردی داشتیم و به دلیل اینکه تماشاگر پولی پرداخت نکرده، به عنوان بازیگر باید با هر روشی نگه می‌داشتم.
به یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای بازیگری‌ام رسیدم
کیانیان با بیان اینکه تصمیم گرفتم در سینما هیچ نقشی را به خاطر به کار بردن ستون‌هایی که از آن نام بردم، تکرار نکنم، گفت: خوشبختانه تماشاگر چندسالی است که قبل از ورود به سالن سینما هیچ تصوری درباره نقشم ندارد و با خود می‌گوید که بروم تا ببینم این بار چگونه بازی کرده است. این یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای بازیگری‌ام بود که به آن رسیدم.
نقش بعدی‌ام را دوست دارم!
وی با اشاره به اینکه بار‌ها به این فکر کردم که کدام نقشم را دوست دارم و به نتیجه نرسیدم، عنوان کرد: همیشه نقش بعدی‌ام را دوست دارم؛ چون ایرادهای نقش‌های قبلی‌ام را معمولا می‌دانم و سعی می‌کنم در نقش‌های بعدی تکرار نکنم. هیچوقت از هیچ منتقدی دلگیر نشدم؛ چون بد‌تر از او نسبت به خودم بودم. من فیلم‌های بدم را از این زاویه دوست دارم اما از زاویه‌های دیگر خدا را شکر می‌کنم که مردم کمتر آن‌ها را دیده‌اند. خوشحالم که می‌توانم وجوه دیگری از خودم را تجربه کنم.
کیانیان در پاسخ به این پرسش که آینده را چگونه می‌بینید، بیان کرد: به طور کلی انسان خوشبینی هستم و همیشه فکر می‌کنم بعد‌ها اتفاقات بهتری می‌افتد، اما زمانی که حال بدی دارم می‌گویم محکومم به امیدواری. همین الآن اگر فیلم‌های دهه 60 را ببینید ممکن است از سبک بازی‌ها خنده‌تان بگیرد؛ اما در دوران خود بهترین بود. اگر هنوز بسیاری از بازی‌های قدیمی دلنشین‌اند به این دلیل است که این افراد بیشتر به خودشان نزدیک بودند. هرچه بتوانیم خودمان را سمباده بزنیم و خودمان باشیم، روز بهتری داریم.
«چشم شب روشن» به تهیه کنندگی امیر قمیشی و با اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه هر شب ساعت 23 از شبکه چهار سیما روی آنتن می‌رود.
