سلما بابایی، دختر شهید بابایی چند سالی است که وارد حوزه فیلمسازی شده و تا به امروز نیز چندین اثر مستند و فیلم بلند ساخته است که از جمله آنها میتوان به «دیوار»، «سانتریفیوژ سلامت»، «طعمه»، «آخرین پرواز» و... اشاره کرد؛ آثاری که هر کدام به نوبه خود قابل تقدیر هستند.
در حال حاضر بابایی در حال ساخت مجموعه ۲۶ قسمتی «دیدار در آشیانه» با موضوع خلبانان حاضر در دوران دفاع مقدس بوده و قرار است این مجموعه که از محصولات کودک و نوجوان سازمان هنری اوج است قرار است در شبکه امید به روی آنتن برود. به همین بهانه گفتگویی با سلمی بابایی داشتیم که متن کامل آن به شرح زیر است:
درباره ورودتان به عرصه کارگردانی و فیلمسازی صحبت کنید؟
بابایی: علاقه زیادی به بازیگری داشتم، ولی به دلایلی وارد این حرفه نشدم و تصمیم گرفتم که فیلمسازی را انتخاب کنم، دورههای آموزشی فیلمسازی را گذراندم و به دلیل شدت علاقه و پشتکارم به این حرفه، توانستم این مسیر را طی کنم.
«دیوار» اولین اثرم است که کار کوتاه به شمار میرود و در جشنواره «رویش» هم راه پیدا کرد، البته جایزهای به آن تعلق گرفت ولی همین که در جشنواره حضور داشت، برایم اتفاق خوبی به شمار میرفت.
مستند «سانتریفیوژ سلامت» کارم بعدی بود که برای سازمان انرژی اتمی ساختم، البته آن زمان تازه وارد عرصه فیلمسازی شده بود با وجود حساس بودن انرژی اتمی، دکتر صالحی به من اعتماد کرد و به همراه گروهم وارد این سازمان شدم و مستند «سانتریفیوژ سلامت» را تولید کردیم که مورد استقبال همه قرار گرفت. بعد از آن دیگر شخص دیگری از سازمان انرژی اتمی سفارش تولید کار را به من میدادند و یک سال بعد هم دوباره مستندی در این زمینه ساختیم.
«آخرین پرواز» به موضوع شهادت شهید بیک محمدی میپردازد
سال گذشته نیز مستند «سانتریفیوژ سلامت ۲» را ساختیم که در آن به دستاوردهای ملی توسط دانشمندان ایرانی پرداخته شده است. بعد از این مستند نیز به سفارش نیروی هوایی کشور فیلم ۴۰ دقیقهای با عنوان «آخرین پرواز» با موضوع شهید بیک محمدی و در پایگاه هوایی تبریز را ساختم که در آن به داستان شهادت این شهید پرداخته شده است.
کار بعدیام نیز مربوط به شهید دل حامد بود که در بوشهری تصویربرداری شده، ولی ساخت آن چون در دریای خلیج فارس انجام شد، بسیار سخت بود. بعد از آن نیز مینی سریال ۵ قسمتی «طعمه» را برای شبکه اول سیما ساختیم و تله آن را نیز با عنوان «هم پرواز» تولید کردیم که دو بار از شبکه اول سیما پخش شد، البته بعد آن، مستند «سانتریفیوژ سلامت ۲» را ساختیم.
دلیل عدم پخش مجموعه «شاهین سهند» از رسانه ملی را نمیدانم
درباره دلایل پخش نشدن مجموعه «شاهین سهند» از رسانه ملی صحبت کنید؟
بابایی: متاسفانه این مجموعه هنوز از رسانه ملی پخش نشده و علت این مسئله را هم نمیدانم؛ در حالی تصاویر این مجموعه در برنامه «شما و سیما» هم پخش شده است.
درباره ورودتان به عرصه فیلمسازی برای کودک و نوجوان صحبت کنید؟
بابایی: محمود سلامیان، رئیس شبکه امید را فردی به من معرفی کرد، البته آن زمان نیز دنبال کار میگشتم که آقای سلامیان وقت جلسه گذاشتند و باب تولید اثر برای مخاطب کودک و نوجوان از این جلسه باز شد که بعدا طرح «دیدار در آشیانه» را مطرح کردیم که مورد استقبال قرار گرفت و ما هم کار را شروع کردیم.
وقتی این کار ساخته شد و در مرحله تدوین قرار گرفت، از این مسئله که نوجوانان در کنار هواپیماها به خاطرات خلبانان گوش میدهند، لذت بردم؛ چرا که جوانان آن زمان در دوران دفاع مقدس حضور نداشتند و از سوی دیگر نیز به خلبانی علاقه زیادی دارند و وقتی که جوانان در سر صحنه حاضر میشدند، واکنش آنها بسیار جالب بود و از اینکه در کنار هواپیما قرار گرفتهاند، ابراز رضایت میکردند و این مهم برایشان جذابیت داشت.
شکل آثار مستند باید به گونهای باشد که مخاطبان جذبش آن شوند
معتقدم یک مستند باید شکلی داشته باشد که مخاطب با دیدن آن، جذب شود؛ به طور مثال همین مستند «سانتریرفیوژ سلامت» را عدهای در وهله اول دوست نداشتند و میگفتند که تنها چند دستگاه به نمایش در آمد است، ولی اگر به مسائل دیگر در کار مانند موسیقی، نوع پرداخت و شکل روایتی موضوع، درست پرداخته شود قطعا به جذب ببیننده کمک خواهد کرد.
به موضوع اصلی گفتگو که همان «دیدار در آشیانه» است، بپردازیم، در این باره صحبت کنید؟
بابایی: این مجموعه در مرحله تدوین و صداگذاری قرار دارد و ۶ قسمت از آن را تحویل رسانه ملی دادهایم و زمان پخش هم طبق گفته مسئولان شبکه امید هفته سوم آذر ماه است، البته هنوز به طور قطع مشخص نیست.
تدوین و صداگذاری هر قسمت را به طور کامل انجام میدهیم و بعد به سراغ قسمتهای بعدی میرویم، به عبارت دیگر هر قسمت را به طور کامل آماده میکنیم و ۲ قسمت به ۲ قسمت تحویل شبکه امید میدهیم.
درباره ایده و هدف ساخت این مجموعه توضیح دهید؟
مقام معظم رهبری سفارش کرده بودند که درباره خلبانان حاضر در جنگ برای نسل جوان اثری ساخته شود
بابایی: ما برای یک پروژه دیگر با مسئولان شبکه امید جلسهای داشتیم که در آن دیدار مسئولان گفتند سفارش مقام معظم رهبری این است که درباره خلبانان پیشکوست و خلبانان حاضر در دفاع مقدس برای نسل جوان اثری تولید شود تا نسل جوان کشور آنها را بشناسند. در همان جلسه ونداد دوشن، کارگردان دیگر این اثر طرحی را مطرح کردند که مورد تایید مسئولان شبکه امید قرار گرفت و بعدا طرح نهایی را به مسئولان ارائه کردیم و بعد از مدتی هم قرارداد پروژه بسته شد و ما شروع به پیش تولید این اثر کردیم.
برای پیش تولید نیز با خلبانان پیشکوست دیدار داشته و خاطرات آنها را گوش دادیم؛ البته طرح اصلی بدین شکل است که خلبان در کنار هواپیمای جنگنده خود و در کنار چند نوجوان خاطرهای را از زمان دوران دفاع مقدس تعریف میکند.
هدف از ساخت «دیدار در آشیانه» نیز آشنایی نوجوانان به عنوان نسلهای آینده کشور با دوران دفاع مقدس است؛ چرا که این مسئله به فرهنگ سازی بسیار کمک میکند. از سوی دیگر شخصیت، طرز فکر که قرار است راه نسل آینده کشور را تعیین کنند، باید از همین الان در ذهن نوجوانان شکل بگیرد.
هیچ تصویر آرشیویی از دوران دفاع مقدس و نبرد هوایی خلبانان ما در این مجموعه وجود ندارد؟
بابایی: تصاویر آرشیویی در این مجموعه وجود دارد، همچنین تصاویری که خودمان از بلند شدن و نشستن هواپیماها گرفتهایم را در این مجموعه به نمایش در آمده است.
البته حجم استفاده از تصاویر آرشیویی برای هر قسمت متفاوت است؛ چرا که وقتی خلبانان از خاطرات خودشان صحبت میکنند، ما تصاویر آرشیویی را به کار بردهایم. به عنوان مثال وقتی خلبان از سوختگیری صحبت میکند، مجبور شدیم از تصاویر آرشیویی استفاده کنیم، با این حال بیشتر تصاویر را خودمان ضبط کردهایم.
در «دیدار در آشیانه» چقدر به شهید بابایی پرداخته شده است؟
بابایی: تقریبا هیچی، چرا که این مجموعه مربوط به خاطرات خلبانانی است که در دوران دفاع مقدس حضور داشته و الان نیز زنده هستند، البته برخی از خلبانان خاطراتی را از پدرم مطرح میکردند که از این مهم ناراحت میشدم؛ چرا که ما میخواستیم خاطرات دوران دفاع مقدس خودشان و همچنین کارهای بزرگی که انجام دادهاند، برای مردم بازگو شود تا مردم بدانند که ما در دفاع مقدس افراد بزرگ دیگری هم داشتیم که کارهای مهمی انجام دادهاند، ولی خلبانان لطف داشتند و از پدرم خاطرات زیادی را ذکر کردند، در حالی که میلی به این کار نداشتم.
با توجه به صحبتهایتان درباره ذکر خاطرات از شهید بابایی در «دیدار در آشیانه»، این خاطرات در این مجموعه روایت میشود یا برخی از آنها حذف شده است؟
بابایی: خیر، هیچ کدام را حذف نکردهایم.
درباره نوع روایت «دیدار در آشیانه» صحبت کنید؟
بابایی: این مجموعه گفتگومحور به معنی واقعی آن نیست؛ چرا که خاطرات خلبانان در کنار هواپیما و آشیانه هواپیماها بیان میشود و از سوی دیگر نیز در هر قسمت چند جوان نیز در کنار خلبان حضور دارند.
در «دیدار در آشیانه» ۲۶ خلبان در کنار جنگندههایشان از خاطرات دوران جنگ میگویند
در این مجموعه خاطرات ۲۶ خلبان را میشنویم که تعدادی از آنها خلبانان F-۵، تعدادی دیگر خلبان F-۴ و تعدادی هم خلبان F-۱۴ هستند، همه این خلبانان در دوران دفاع مقدس خلبانان هواپیماهای شکاری بودند و کارهای بزرگی در آن زمان انجام دادهاند.
درباره تصویرداری و نوع لوکیشنهای این مجموعه صحبت کنید؟
بابایی: ما در همدان چون آشیانهای که میخواستیم انتخاب کنیم، چندان برای تصویربرداری مناسب نبود، از این رو مجبور شدیم که در فضای باز از هواپیمای جنگنده تصویر بگیریم و اتفاقا تصاویر گرفته شده در فضای باز از هواپیماها بسیار هم جذاب بود. از سوی دیگر هواپیمای این پایگاه چون قرار بود در یک مانور نظامی شرکت کنند، تمرینهای زیادی را انجام میدادند و دقیقا این مسئله از قبیل بلند شدن و نشستن هواپیماها در مستند ما وجود دارد، البته در پایگاههای دیگر این مسئله وجود نداشت و ما باید با فرمانده پایگاه هماهنگ میکردیم تا بتوانیم تصاویرمان را بگیریم.
باید این نکته را هم بگویم که همه پایگاههای شکاری برنامه پروازی برای هواپیماها دارند، ولی چون قرار بود جنگندههای پایگاه هوایی همدان در مانور نظامی اصفهان شرکت کنند، برنامه پروازی بیشتری را داشتند. البته باید این نکته را هم بگویم که جنگندهها از همه پایگاههای شکاری کشور در این مانور که در مهر ماه برگزار شده بود، شرکت کردند.
بسیاری از مردم خلبانان حاضر در دفاع مقدس را نمیشناسند
شخصیت شهید بابایی، ادبیات خاص به خودشان و کارهایی که در دوران دفاع مقدس انجام دادهاند به عنوان یک قهرمان ملی، چقدر روی شما برای ساخت آثارتان تاثیر گذاشته است؟
بابایی: انگیزهمان را خیلی زیاد کرده است. در همین مجموعه «دیدار در آشیانه» وقتی با ۲۶ خلبان برای ساخت مجموعه حرف میزدیم و آنها خاطراتشان را بیان میکردند، به پدرم هم اشارهای داشتند؛ چرا که پدرم در زمان جنگ معاون عملیات بوده است و به همین دلیل با همه خلبانان ارتباط داشته است، به همین دلیل همه این ۲۶ خلبان خاطرهای از پدرم داشتند و همین مسئله باعث شد تا عزمم را بیشتر جمع کنم و نیروی بیشتری برای کار داشته باشم.
خیلی علاقه داشتم و دارم که خلبانان حاضر ما که در دوران دفاع مقدس حضور داشتند نیز به مردم شناسانده شوند؛ چرا که بسیاری از مردم آنها را نمیشناسند و حتی بسیاری از خلبانان ما در دوران دفاع مقدس اسیر شدند و باید خاطرات آنها را به مردم بازگو کنیم. زمانی که خلبانان خاطرات خودشان را بیان میکردند نه تنها من، بلکه همکارانم که اکثرا نیز آقا هستند، تحت تاثیر قرار گرفته و اشک میریختند و قطعا این مسئله برای ما که هدفی را از ساخت این مجموعه دنبال میکنیم، انگیزه و نیرو میدهد.
برای ساخت «دیدار در آشیانه» به کدام پایگاههای شکاری رفتید و درباره سختیهای تولید چنین آثاری صحبت کنید؟
بابایی: ما در پایگاههای تبریز، اصفهان و همدان فیلمبرداری کردیم و یکی از سختیهای کار این است که وقتی از تهران برای تولید یک اثر خارج میشوید، مسئولیتهای سنگینی خواهید داشت. از سوی دیگر باید هماهنگیهایی را با پایگاههای مختلف شکاری انجام میدادیم، البته پیش از این پایگاه هوایی تهران با همه پایگاههای کشور هماهنگیهایی را انجام داده بود، ولی باز هم نیاز به چنین کاری وجود داشت؛ چرا که گاهی یکسری از نیازهای ما در پایگاهها فراهم نبود که باید آنها را با هماهنگی انجام میدادیم.
البته باید این مسئله را هم بگویم که فرمانده هر ۳ پایگاه هوایی اصفهان، تبریز و همدان واقعا به ما لطف داشتند و همه نیازهای ما را برآورده کردند.
درباره قسمتها و زمان هر قسمت از این مجموعه صحبت کنید؟
بابایی: «دیدار در آشیانه» ۲۶ قسمت است که هر قسمت یکی از خلبانان خاطراتش را بیان میکند. البته مسئولان امید عنوان کردند که هر قسمت از مجموعه باید ۲۲ دقیقه باشد که واقعا امکان این کار را نداشتیم و در نهایت نیز هر قسمت را ۳۰ دقیقهای بستیم، ولی دوباره عنوان شد طبق کنداکتور نهایتا هر قسمت باید ۲۴ دقیقه باشد و در آخر نیز هر قسمت ۲۵ دقیقهای روی آنتن خواهد رفت.
به دلیل محدودیت زمان پخش مجبور شدیم قسمتهای زیادی از «دیدار در آشیانه» را حذف کنیم
با توجه به این مسئله درصد زیادی از فیلمبرداری انجام شده، در کار لحاظ نشده است، درباره حذفیات «دیدار در آشیانه» صحبت کنید؟
بابایی: مجبور به حذف بخشهای زیادی شدیم، ولی در اصل مجموعه و خاطرات هیچ مشکلی ایجاد نشده است.
عنوان کردید که مقام معظم رهبری به ساخت چنین آثاری توصیه کردهاند، چقدر در روند ساخت این مجموعه به جذب مخاطب بزرگسال اندیشیده شده است؟
بابایی: حتما مخاطب بزرگسال هم جذب مجموعه میشود، چرا که خاطرات آن زمان از زبان یک فرد بزرگسال مطرح میشود، ولی هدف اصلی نوجونان بودهاند. باید این مسئله را هم بگویم که درست است این مجموعه از شبکه امید پخش میشود، ولی انتظارم این است که از شبکههای سراسری هم روی آنتن برود؛ چرا که تاثیرگذاری زیادی خواهد داشت.
ما رایزنی زیادی کردیم که بتوانیم تصویربرداری کار را در پایگاه هوایی تهران داشته باشیم که این اتفاق رخ نداد و نزدیکترین پایگاه به تهران نیز همدان است که یکی از پایگاههای مدنظر ما بود.
خوشحالم با گروهی کار میکنم که هیچگونه حاشیهای در حوزه فیلمسازی ندارند
اقتضای کار هنر این است که وقتی گروهی اقدام به ساخت اثری میکنند، اخباری از آن منتشر شود، ولی شما و تیمتان بیشتر در سکوت خبری دست به ساخت اثر زدهاید، در این زمینه صحبت کنید؟
بابایی: بله و خوشحالم که با گروهی در این فضا کار میکنم که هیچگونه حاشیهای ندارند، در حالی که حاشیههای حوزه فیلمسازی بسیار زیاد است.
از سوی دیگر خوب است که به اصطلاح چراغ خاموش کار کنیم و در «دیدار در آشیانه» هم این اتفاق افتاد.
مجموعه «دیدار در آشیانه» چقدر به شناساندن قهرمانان زنده ملی کشور کمک میکند؟
بابایی: در وهله اول باید بگویم که ما هنوز شهدا را به نیز خوبی نمیشناسیم و تنها تعداد محدودی از آنها به عنوان شهدای سرشناس و شاخص معرفی شدهاند و مردم به خوبی آنها را میشناسند و امثال شهید بیک محمدی بسیار زیاد هستند که مردم آنها را نمیشناسند.
وظیفه امروز ما شناساندن شهدا، جانبازان و رزمندگان به نسل جوان کشور است
بعد از شهدا باید به سراغ جانبازان برویم، بسیاری از جانبازان ما شناخته شده نیستند، بعد از آنها باید به سراغ رزمندگانی برویم که هنوز درمیان ما هستند و قطعا باید خاطرات آنها ثبت و استفاده شود، البته درست است که همه رزمندگان برای دفاع از رضای خدا و دفاع از وطن رفتند، ولی ما الان وظیفهای نسبت به آنها داریم و آن هم این است که آنها را به مردم نشان دهیم.
الان به راحتی میتوانم بروم لوکشینی را در ساختمانی انتخاب کنم و به راحتی یک اثر تولید کنم که سود زیادی هم دارد و شاید بازدهی بسیار بیشتری هم داشته باشد، البته نمیخواهم به اینگونه آثار جسارتی کنم، ولی باید در کنار آنگونه آثار، تولید آثاری مانند «دیدار در آشیانه» هم در دستور کار قرار بگیرد؛ چرا که این قبیل مجموعهها برای همه ما تلنگری است تا به یاد بیاوریم که اگر الان زنده هستیم و در این کشور نفس میکشیم، به خاطر مردانی است که زمانی کارهای بزرگی در کشور کردند.
مجوزهای لازم برای توزیع مینی سریال «طعمه» را داریم، ولی هنوز اقدامی انجام ندادیم
مینی سریال «طعمه» داستان خلبان جانبازی است که توسط دموکراتها اسیر میشود و داستان اسارت این خلبان به تصویر کشیدهایم. و داستان جذابی هم است، قطعا ما باید بدانیم که اینجانباز الان چه مشکلاتی دارد. به عبارت دیگر ما باید واقعیتهای آن زمان را نشان دهیم، البته در «طمعه» ما به مسئله فرقه دموکراتها و فرار خلبان پرداختهایم، ولی به خاطر حساسیتها و خط قرمزهایی که رسانه ملی دارد، این سریال پخش نشده است. در حقیقت ما وارد خوبی و بدی دموکراتها نشدیم و تنها صادقانه داستان اصلی را روایت کردیم.
اقدام برای توزیع مینی سریال «طعمه» در شبکه خانگی انجام ندادهاید؟
بابابی: مجوزهای لازم را گرفتهایم ولی هنوز اقدام برای این کار نکردهایم و منتظر هستیم تا ببینیم در آینده چه اتفاقی میافتد.
دوست ندارم دوباره بودجهای برای صرف شناساندن پدرم به مردم هزینه کنم
چرا تا به حال مستقیم درباره پدرتان کاری نساختهاید؟
بابایی: همیشه گفتهام که هیچگاه دوست ندارم درباره پدرم کاری تولید کنم، البته پدرم را خیلی دوست دارم و اعتباری که الان دارم، به خاطر ایشان است، با این حال خودم هم در حال اثبات کردن آثارم هستم. از سوی دیگر شهید بابایی به مردم شناسانده شده است و هزینه برای این کار صرف شده است و مردم به خوبی پدرم را میشناسند، چرا دوباره باید بودجهای را صرف شناساندن پدرم کنم و همین بودجه را صرف شناساندن شخصیتهای دیگر جنگ میکنم.
وقتی میروم با خانواده شهیدی صحبت میکنم که فیلمنامهای درباره عزیزشان بنویسیم، از خوشحالی آنها لذت میبرم و هر کجا که توانستهام گفتم که مسئولان باید کمک کنند تا بتوانیم شخصیتهای دیگری دفاع مقدس را به مردم معرفی کنیم تا جوانان و نوجوانان و مردم به خوبی آنها را بشناسند و حتی اگر فقط ۲۰ نفر از ساخت مجموعههایی مانند «دیدار در آشنا» تاثیر بگیرند ما به هدفمان رسیدهایم، البته اینکه تا چقدر بتوانم موفق باشم، بحث دیگری است.
درباره اثرگذاری بر روی قشر نوجوان به خصوص با ساخت چنین آثاری چه بازخوردی داشتهاید؟
بابایی: نسل آینده کشور جوانان امروزند و آنها هستند که کشور را به دست میگیرند و قطعا باید خط فکری درستی داشته باشند و سوال این است که برای این خط فکری درست باید چه کاری انجام دهیم؟ قطعا فیلم در این زمینه برای نوجوان اثرگذار است به خصوص اگر فیلم به صورت داستانی و با حضور بازیگران چهره ساخته شود و این قبیل کارها به رشد فرهنگی کشور کمک میکند که نیازمند حمایت همه مسئولان است.
گاهی یکسری فیلمنامهها و طرحهایی به دفترمان ارسال میشود که وقتی آنها را میخوانیم، این سوال برایمان ایجاد میشود که این فیلم و داستان قرار است چه مطلبی را به مخاطب منتقل کند. قطعا وقتی قرار است بودجه و زمانی برای ساخت یک اثر صرف شود، باید هدفی را به مخاطب منتقل کند، البته گاهی یک فیلم طنز ساخته میشود که هدف از آن خنداندن مردم است، ولی ساخت یک اثر داستانی که قصه و درام و بازیگران چهره درآن حضور دارند، باید هدفمند باشد؛ ولی وقتی خط داستان هدفمند نباشد، مطلبی نیز به مخاطب منتقل نمیشود.
زمانی که در گذشته به جشنواره فیلم فجر میرفتم و آثار را میدیدم، از خودم میپرسیدم، فیلمی که هزینه میلیاردی داشته است، چه هدفی را دنبال میکرد؟.
برخی از فیلمسازان نگاهشان این است که سینما و ساخت آثار در آن تنها سرگرمی مخاطب است، نظرتان در این زمینه چیست؟
بابایی: گاهی این اتفاق نیز نمیافتد. به طور مثال فیلمی مانند «هیس، دخترها فریاد نمیزنند» اطلاع رسانی خوبی را به مردم انجام میدهد و اینگونه آثار در حوزه اجتماعی هدفمند هستند و حرفی برای گفتن به مخاطب دارد، ولی وقتی فیلمی حرفی برای گفتن ندارد، اصلا چرا باید ساخته شود؟ و اگر همه ما اینگونه به آثار نگاه کنیم، قطعا آثار خوبی خواهیم داشت. البته نمیگویم که نگاهم کاملا درست است و جسارتی به ساخت سایر آثار ندارم، ولی باید از ساخت آثار هدفی را دنبال کنیم.
خودتان علاقهای به ساخت آثار در حوزه آسیبهای اجتماعی ندارید؟
بابایی: علاقهمند به این کار هستم، ولی قطعا باید موقعیت ساخت اینگونه آثار فراهم شود.