موسیقی هنری است که جهان قدرتمند خود را دارد، آنقدر که با حضورش در یک فیلم سینمایی می‌تواند تمام فیلم را تحت تاثیر خود قرار دهد. موسیقی هنری است که حتی می‌تواند حیات خودش را به طور جداگانه‌ای از یک اثر سینمایی داشته باشد. برای همین می‌گویند حواستان باشد که در فیلم موسیقی میدان را به دست نگیرد و آن طوری که دوست دارد تاخت و تاز کند. همچنان موسیقی فیلم‌هایی چون «بوی پیراهن یوسف»، «ازکرخه تا راین»، «خواهران غریب»، «سفر به چزابه» و...به حیات جداگانه خود بعد از اثر ادامه دادند و ماندگار شدند. البته موسیقی تنها در سینما قدرت خود را به نمایش نگذاشته و در تئاتر هم قدرت‌نمایی کرده است.
موسیقی در تئاتر مهجورتر از خود آن، طی این سالها به کار و حیاتش در این عرصه ادامه داده است. بسیاری از آهنگسازان شناخته شده در تئاتر از ثبت و ضبط نشدن و حتی قضاوت غیر کارشناسانه آثارشان در تئاتر رنج میبرند. چه بسیار موسیقی‌هایی که برایش زحمت کشیده شده و در پایان سی‌امین اجرا برای همیشه مرده است. کمرنگ شدن هنر موسیقی در نمایش‌ها و استفاده از آرشیوهای آماده امروزه در بسیاری از نمایش ها دیده و شنیده می‌شود مشکلاتی از این دست و بسیاری دیگر که بازگو کردن‌شان در این مجال نمی‌گنجد باعث شد گفت‌وگوهایی با آهنگسازان عرصه تئاتر داشته باشیم که در این مصاحبه به سراغ ابراهیم اثباتی آهنگساز و فعال در این عرصه رفتیم.
_در گفت‌وگویی که با همکاران شما در تئاتر داشتم متوجه شدم یکی از دغدغه‌های اصلی آنها نحوه داوری آثار موسیقی در جشنواره‌های مختلف تئاتر به ویژه جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر است. آیا واقعا نسبت به ارزیابی آثار موسیقی از سوی انجمن موسیقی خانه تئاتر انتقاد وجود دارد؟
از آنجایی که بنده رئیس انجمن موسیقی خانه تئاتر هستم طی جلسات مختلف با دوستان و اعضا به صحبت می‌نشستم، همواره یکی از دغدغه‌های ما بحث داوری در جشنواره‌های مختلف به خصوص جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بود. طی ادوار گذشته بنده به عنوان نماینده از سایر اعضای انجمن موسیقی خانه تئاتر نامه‌ای را به هیأت مدیره مرکز خانه تئاتر نوشتم که بر این موضوع تأکید شده بود. در زمان آقای ایرج راد هم این نکته را به مرکز هنرهای نمایشی و مدیرانش منتقل کردم و از آنها خواسته شد که برای بخش داوری به خصوص در زمینه موسیقی حتماً استعلام و داوری‌هایشان را با کمک انجمن‌های خانه تئاتر انجام دهند. تلاش شده است که بخش موسیقی تئاتر به طور حرفه‌ای در جشنواره‌ها مورد ارزیابی قرار بگیرد.
_این نامه‌نگاری ها و پیگیری های اقای راد به جایی ختم شد؟
داوری موسیقی باید به صورت تخصصی انجام شود. همانطور که در طراحی صحنه و لباس متخصصین باید اظهار نظر کنند در بخش موسیقی و آن هم موسیقی دراماتیک باید افراد صاحب‌نظر و متخصص اظهار نظر کنند. در این بخش نمی‌توان به صورت سلیقه‌ای نظر داد مثلا اینکه یک کسی بر این اساس که از آهنگ و یا موسیقی خوشش آمده آن را خوب پندارد. متأسفانه برخی داورها با شنیدن موسیقی نمایش می‌گویند به به، چه باحال و خوب است و به نظرم به موسیقی این نمایش باید رتبه بالایی داد. واقعاً ارزیابی‌های حسی در انتخاب بهترین آهنگ‌ها کار درستی نیست. ما به لحاظ راهکارهای اداری مراحل مورد نظرمان را پیش گرفتیم، متأسفانه تا این لحظه نتیجه‌ای حاصل نشده و به آن عمل نکردند. به هر حال توان ما به اندازه خودمان است و تا اندازه‌ای که توان داریم می‌توانیم در مسیر اجرایی شدن این خواسته‌هایمان گام برداریم.
*تشکیل انجمن مهندسی صدا بباید پیگیری شود
- با توجه به تخصصی بودن موسیقی و حساس بودن آن در هنگام جشنواره‌ها باید داوری جداگانه‌ای نسبت به آن صورت بگیرد یا تنها حضور یک فرد به نمایندگی از آهنگسازان که خود نیز متخصص باشد و در داوری‌های بتواند نظر تخصصی دهد کفایت می‌کند؟
به هر حال هر دو شکل ممکن برای ما مطلوب است گرچه اگر داوران بخش موسیقی به صورت جداگانه و کاملاً زیر نظر متخصصین این حوزه انجام شود به انتخاب‌های برتر و بهتری می‌رسیم، اما اینکه دوستان در جشنواره‌ها ملزم باشند تا از حضور یک متخصص موسیقی و آهنگساز استفاده کنند، خود نیز برای ما در شرایط فعلی مطلوب است.
-برخی از همکاران‌تان به ظهور حرفه جدیدی در تئاتر همچون مهندسی صدا اشاره داشتند که این پتانسیل در آن احساس می‌شود که می‌تواند در خانه تئاتر برایش انجمن جداگانه‌ای را در نظر گرفت، ابتدا بگویید به نظر شما این پتانسیل وجود دارد؟
وجود انجمن‌ها در خانه تئاتر به این دلیل است که بتوانند به حق و حقوق صنفی خود برسند و حقوق صنفی خود را در شرایط مختلف در نظر بگیرند و برای اصلاح آن تلاش کنند. البته که باید تعداد افراد بر اساس آئین‌نامه به حد و نصاب برسد؛ اما تشکیل انجمنی برای مهندسین صدا در تئاتر بحثی است که باید مطرح و پیگیری شود ولی باید به صراحت بگویم ما به این حرفه در تئاتر نیاز داریم. در شرایط فعلی اینکه آهنگسازها در تئاتر کار مهندسی صدا را در نمایش‌ها انجام می‌دهند کاری است که مربوط به علاقه خودشان می‌شود؛ اما این حرفه مجزا از آهنگسازی است و مربوط به آنها نمی‌شود. به هر حال این دو مقوله حرفه‌های جداگانه‌ای از هم هستند. آیدین الفت جزو افرادی است که در این حرفه واقعاً متخصص است و می‌توان از او به عنوان فردی که در مهندسی صدا در تئاتر و یا صداگذاری در این حرفه تلاش می‌کند نام برد، البته وی موزیسین نیز هست اما هم و غمش در حوزه صدا است. قطعا با کمک این حرفه تماشاگر تئاتر لذت و حظ بیشتری میبرد و کیفیت تئاتر ارتقاء پیدا می‌کند.
*آقا چه کسی موسیقی تئاتر می‌خرد؟!
- طی سالها ساخت موسیقی در عرصه هنرهای نمایشی هیچ کدام از موسیقی‌ها به حیات خود بعد از اتمام هر نمایش ادامه ندادند. گویا همتی برای حفظ این آثار از سوی مدیران و مسئولین مربوطه وجود ندارد آیا شخصا به عنوان یک آهنگساز نسبت به این موضوع و حفظ آثار ساخته شده تلاشی کرده‌اید؟
بله، اتفاقاً و شخصاً در این زمینه تلاش‌هایی کرده‌ام مثلاً موسیقی تئاتر «شمس پرنده» را ضبط کردم و با همان ترتیبی که در نمایشنامه وجود داشت به یک تِرک‌بندی رسیدم و وارد بازار شد و خوشبختانه بسیار مورد استقبال قرار گرفت. اتفاقاً چند وقت پیش یکی از دوستانم تعریف می‌کرد در سفری که به دوبی داشته داخل ماشین دوستش آهنگی را می‌شنود که برایش بسیار آشناست و زمانی که از او پیگیر می‌شود متوجه می‌شود که آهنگ نمایش «شمس پرنده»، است که بنده آن را وارد بازار کرده‌ام و به زعم دوست، دوستمان آهنگ بسیار باحالی بود. یادم می‌آید در آن زمان وقتی برای ضبط و پخش این موسیقی تلاش می‌کردم.
برخی از همین سرمایه‌گذاران و یا حتی مدیران می‌گفتند «آقا چه کسی موسیقی تئاتر می‌خرد؟»، هیچ کدام از افرادی که به آنها مراجعه کردم این موضوع را جدی نگرفتند تا اینکه شرکت خوش‌نوا با مدیریت آقای مناشری همت کرد و با علاقه پای این کار ایستاد. به نظرم به لحاظ فرهنگی وی کار ماندگار و بزرگی انجام داد. این کارها هزینه‌بر است و باید با حمایت مدیران به این مهم برسیم تا بتوانیم موسیقی‌های تئاتر را زنده نگه داریم.
در تئاتر آخرین اجرا که زمانش می‌رسد گویا موجی می‌آید و همه چیز را با خودش میبرد و دیگر چیزی از خود به جای نمی‌گذارد، چند سالی است که تئاترها را ضبط می‌کنند تا بتوانند بعد از اتمام هر نمایش چیزی را به عنوان یادگار از یک اثر هنری ثبت و به ضبط برسانند اما متأسفانه کیفیت فیلم‌ها و همچنین نحوه نگهداری‌شان، خوب نیست.
- آیا خودتان پیشنهاد دارید و فکر می‌کنید کدام نهاد باید برای حفظ این آثار وارد عمل شود؟
در واقع پیشنهادم این است افرادی را که در بحث بیزینس و یا سرمایه‌گذاری می‌توانند وارد این عرصه شوند باید پیدا کرد و با آنها وارد مذاکره شد، این افراد می‌توانند هم دولتی و هم خصوصی باشند همچنین به نظرم با همکاری انجمن موسیقی خانه تئاتر می‌توانیم با آرشیوهای دقیق و بهتری از گذشته نیز برسیم و از خود آهنگسازها بخواهیم آثاری را که برای نمایش‌های مختلف ساخته‌اند در اختیار قرار دهند تا به صورت یک آلبوم با تِرک‌های متنوع در بیایند. البته اگر مدیران ارشاد همت لازم را به خرج دهند می‌توانند در این زمینه گام بزرگ و مثبتی بردارند. به هر حال امروز اگر قدم محکم و مفیدی توسط هر فردی در این مسیر برداشته شود، راهی باز خواهد شد که آیندگان نیز از آن بهره میبرند. به نظرم می‌توانیم شرایطی را فراهم کنیم که بخش خصوصی نیز با رغبت و اشتیاق وارد جمع‌آوری موسیقی‌های تئاتر شود.
*آهنگسازی در تئاتر به نسبت سینما زحمت بیشتری دارد
- به نظر می‌رسد آهنگسازانی که در تئاتر کار می‌کنند، بعد از اولین حضورشان در سینما و همچنین پیشنهادهای بعد از آن، دیگر رغبت زیادی برای حضور در فضای تئاتر را ندارند. آیا دلیل اصلی فقط مادی است یا اینکه آنها در سینما احترام بیشتری می‌بینند؟
ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که آهنگسازی در تئاتر نه تنها نسبت به سینما وقت بیشتری میبرد بلکه زحمت بیشتری هم دارد. در بعضی از نمایش‌ها که قرار است موسیقی زنده را برای تماشاگران اجرا کنیم، دغدغه‌های خاص خودش را دارد که هیچ وقت با سینما قابل مقایسه نیست. اما به لحاظ احترام گذاشتن باید بگویم اینطور نیست به نظرم احترام هر هنرمندی در هر فضا و شرایطی که باشد به قوت خود باقی است،اما به نظرم در سینما به دلیل گستردگی‌اش یک هنرمند و اثرش می‌تواند با مقبولیت عمومی بیشتری مواجه شود.
*«درک ریتم دراماتیک» سر فصلی مناسب برای کارگردانان تئاتر
- طی سالها فعالیتتان در تئاتر با کارگردان‌های زیادی کار کردید و از شرایط تئاتر و میزان شناخت کارگردان نسبت به موسیقی نیز مطلع هستید، میزان سواد و شناخت کارگردان‌های عرصه تئاتر تا چه اندازه رضایت‌بخش است؟
طی 24 سال فعالیت هنری‌ام در عرصه تئاتر به یک سرفصل کلی رسیده‌ام که این سرفصل کلی را به شکل دروسی درآوردم و طی یک دوره 4 ساله در کلاس‌های بازیگری امین تارخ به هنرجوها نیز آموزش دادم. اسم این سرفصل را «درک ریتم دراماتیک» گذاشتم زمانی که سر کلاس حاضر شدم برخی از هنرجوها خود فارغ‌التحصیل رشته موسیقی بودند که در ابتدای جلسه به آنها گفتم شاید کلاس‌های من نکته آموزشی برای شما نداشته باشد؛ اما برایم جالب بود که بیشتر از سایر هنرجوها این افراد بودند که نسبت به این درس حساسیت نشان می‌دادند و با دقت آن را دنبال می‌کردند. در این دروس به ریتم و میزان آن در درام می‌پرداختیم و اینکه چه تأثیری در کلیت آن می‌تواند داشته باشد. حتی چیدمان صحنه به ریتم در نمایش کمک می‌کند. در جوامع پیشرفته و یا کشورهای در حال توسعه در مبحث آموزشی به نکات مهمی رسیده‌اند که به آنها نیز توجه می‌کنند قطعاً در آنجا در بحث آموزش هنرهای نمایشی شناخت ریتم و درک موسیقی یکی از مبانی پایه می‌تواند باشد. در مجموع این نکات می‌تواند به رشد جامعه و فرهنگ نیز کمک کند چرا که تأثیرات آن بسیار ریشه‌ای است.
*انتخاب موسیقی آرشیوی هم باید زیر نظر متخصص باشد
- اخیراً در بسیاری از نمایش‌ها کم توجهی به موسیقی و آهنگسازی در آثار نمایشی دیده و شنیده می‌شود و گروه‌ها به سمت استفاده از موسیقی‌های از پیش ساخته شده می‌روند که شاید آنها را مخاطب بارها شنیده است شاید بتوان دلیل منطقی برای آن پیدا کرد آن هم بحث بودجه و هزینه‌بر بودن آن باشد. اما قطعاً تأثیر منفی روی نمایش خواهد گذاشت.
حتماً یکی از مهمترین بحث‌ها در گرفتن چنین تصمیماتی مالی است؛ اما باید به این نکته اشاره کنم حتی انتخاب موسیقی برای یک اثر نمایشی که عوامل آن به دلیل کمبود بودجه توانایی ساخت آهنگ را ندارند، باید توسط یک فرد متخصص صورت بگیرد و از آن فرد مشورت گرفته شود. به همین دلیل شاهد تکرار بسیاری از آهنگ‌ها در تئاترهای مختلف هستیم.
- حرف پایانی
تا این دوره ان‌شاءالله بنا داریم توسط انجمن موسیقی خانه تئاتر در اردیبهشت ماه سال آینده که خانه تئاتر جشن خود را برگزار می‌کند، بتوانیم موسیقی برتر سال را از طرف انجمن خود انتخاب و معرفی کنیم، در این صورت می‌توانیم بگوییم اولین انتخاب حرفه‌ای و آکادمی‌طور برترین آهنگ توسط انجمن موسیقی خانه تئاتر صورت گرفته است.
