پخش مجموعه تاریخی « سرزمین مادری » پس از سال‌ها وقفه از مهرماه ۱۴۰۲ با برخی اصلاحات نسبت به نسخه اولیه به صورت آنلاین از بستر تلوبیون آغاز شد. اصلاحاتی که با همراهی کارگردان این اثر، باعث شد سرانجام سریال پربازیگر «سرزمین کهن»، با تغییر نام به «سرزمین مادری» روانه آنتن شود. فصل دوم این سریال نیز اخیرا برای پخش از تلویزیون آماده شد و از روز پنج شنبه 16 آذرماه روی آنتن شبکه سه سیما رفته است.
«سرزمین مادری» با وجود اینکه با وقفه‌ای چند ساله به پخش تلویزیون رسیده، نسبت به سریال‌های این روزهای تلویزیون سطح کیفی بالاتری دارد و در کنار بازپخش سریال‌هایی نظیر یوسف پیامبر و جومونگ که از جمله آثار پرمخاطب سال‌های پیش تلویزیون بوده‌اند، پرمخاطب‌ترین کار این روزهای شبکه‌های سیما به شمار می‌رود.
استقبال مخاطبان از پخش سریال «سرزمین مادری» با وقفه‌ای 10 ساله نشان داد که رعایت قواعد کیفی برای ساخت یک سریال و تولید آثاری با کیفیت ساخت قابل قبول، مورد توجه مخاطبان رسانه ملی قرار می‌گیرد و در میان انبوه آثاری که در حوزه فیلم و سریال تولید می‌شوند، گزینه‌هایی در تلویزیون نیز برای رقابت حضور دارند.
این مجموعه به بررسی تاریخ سیاسی - اجتماعی ایران از سال ۱۳۲۰ تا پیروزی انقلاب اسلامی در بستر زندگی یک پسربچه می‌پردازد که در قالب دو فصل برای پخش آماده شده است. شروع داستان این سریال با پسر بچه‌‌ای بنام «رهی» شکل گرفت. او پس از بمباران دهکده‌ای توسط نیروهای متفقین، از زیر آوار بیرون کشیده میشود و پس از چند روز مراقبت توسط مادرش، راهی تهران می‌گردد. سال‌ها بعد او در یک خانواده توده‌‌ای رشد پیدا می‌کند، اما بر اثر به وقوع پیوستن ماجراهایی، او را به خانواده درباری می‌سپارند. در این خانواده است که او رفته رفته به هویت خود پی می‌‌برد و همین امر باعث میشود به یک خانواده دیگر که اعتقاد مذهبی دارند، سپرده شود.
شهاب حسینی ، جواد عزتی، بابک حمیدیان، الهام حمیدی ، امیر آقایی، مهدی شادمان، نیکی کریمی ، محمدرضا فروتن، محسن تنابنده، پژمان بازغی، شبنم قلی‌خانی، ثریا قاسمی، مرحوم پرویز پورحسینی، حسین محجوب، فرهاد قائمیان، هنگامه قاضیانی، حسن پورشیرازی، جعفر دهقان، فرشته صدرعرفایی، علیرضا خمسه، میترا حجار ، رضا کیانیان، هومن سیدی، سام درخشانی، سعید راد، لیلا زارع، مهران رجبی، ترلان پروانه، ارسلان قاسمی، پریوش نظریه، حسین مهری، محمود بنفشه‌خواه، کوروش سلیمانی، شهرام قائدی، امیرحسین آرمان، مرحوم حسین محب‌اهری، مهرداد ضیایی، صالح میرزاآقایی و رضا بنفشه‌خواه در این سریال نقش آفرینی کرده‌اند.
در رابطه با پخش با وقفه سریال «سرزمین مادری» محمد تقی فهیم، منتقد سینما و تلویزیون معتقد است این اثر اشتباهات زیادی به لحاظ دکوپاژ و میزانسن دارد. به نظر او اگر صداوسیما این سریال را پخش نمی‌کرد سودش بیشتر بود تا اینکه بخواهد مخاطب را به این شکل از دست بدهد! ریزش مخاطب در شرایط فعلی یک ضرر کلان برای صداوسیماست.
فهیم همچنین می‌گوید «کارگردان سرزمین مادری در زمان ساخت یا دلش با کار نبوده و یا آنطور که باید، نمی‌دانسته که یک اثر هنری چطور دارای حس میشود که وقتی مخاطب آن را تماشا می‌کند در درجه اول سرگرم شود، لذت ببرد و بعد به تحلیل و اندیشه‌اش بپردازد.»
«سرزمین مادری» تاریخ مصرف دارد!
این منتقد با اشاره به اینکه «سرزمین مادری» تاریخ مصرف دارد نیز گفته است: «به نظر من این سریال همه چیز دارد. یعنی کارگردان خوب دارد، گروه بازیگران خوب دارد و به لحاظ تعداد قسمت‌ها آنقدری هست که مخاطب فرصت کند پای کار بنشیند.در کل هر آنچه لازم است یک اثر دنباله‌دار تلویزیونی داشته باشد این کار دارد و آنچه که ندارد همانی است که مخاطب از آن می‌خواهد! به اعتقاد من اثر هنری، اصلاً تاریخ مصرف ندارد و اگر هم داشته باشد مبتذل است و ما الان با اثری مواجه هستیم که تاریخ مصرف دارد و سریالی هم که تاریخ مصرف داشته باشد اساساً از نظر نقد غیرقابل پذیرش است.»
همچنین داود طالقانی پژوهشگر حوزه رسانه و فرهنگ، درپاسخ به این پرسش که آیا سریال سرزمین مادری که با وقفه 10 ساله به روی آنتن تلویزیون رفته، همچنان می‌تواند دیدنی باشد یا خیر گفت؟ بله این سریال پس از گذشت 10 سال همچنان موفق است؛ اما دلیل این موفقیت مهم است.
نمونه‌ای که رقیب ندارد!
وی یک علت توفیق این سریال را کم‌شمار بودن سریال‌های الف ویژه ساخته شده طی سال‌های اخیر دانست و گفت: باوجود آنکه سرزمین مادری احتمالا تغییرات تدوینی زیادی را از سرگذرانده، بازهم برای مخاطبان جذابیت دارد و نمونه‌ای است که در حال حاضر رقیب ندارد.
سرزمین مادری اگر در دوره خودش پخش می‌شد، می‌توانست ضریب بیشتری در جامعه داشته باشد و موافقت‌ها و مخالفت‌های زیادی را در جامعه برانگیزد
این پژوهشگر حوزه رسانه و فرهنگ افزود: از نگاه من، سریالی مانند سرزمین مادری اگر در دوره خودش پخش می‌شد، می‌توانست ضریب بیشتری در جامعه داشته باشد و موافقت‌ها و مخالفت‌های زیادی را در جامعه برانگیزد. در اصل میزان موفقیت یک اثر رسانه‌ای و هنری هم در همین است که آرای جماعت زیادی از موافقان و مخالفان نسبت به آن اثر هنری و رسانه‌ای شکل بگیرد. اما وقتی گردوغبار 10 ساله روی یک اثر می‌نشیند ضریب اجتماعی آن هم به همان مقدار کم میشود. البته این سریال هنوز هم جذاب است؛ اما معتقدم شاید 10 سال پیش به علت تردیدها و شبهه افکنی‌ها در تاریخ معاصر، نیاز بیشتری بود که این اثر دیده شود.
تغییر تکنولوژی در فیلم‌سازی ایران مشهود نیست
طالقانی مهم‌ترین آسیبی که وقفه چندین ساله در پخش سریال می‌تواند داشته باشد را تغییر تکنولوژی و به‌روز شدن فناوری‌های تولید فیلم عنوان کرد و گفت: بخش زیادی از مخاطبان این موضوع را در زمان تماشای سریال احساس می‌کنند. اگر این سریال قرار بود امروز تصویربرداری شود، احتمالاً تغییراتی در طراحی صحنه، تدوین، نوع دوربین‌ها و حتی نوع خاصی از بازیگری و فیلم‌نامه ایجاد می‌شد؛ هرچند که این تغییرات در فضای فیلم‌سازی ایران آن‌چنان مشهود نیست و در سطح جهانی قابلیت مشاهده بیشتری دارد.
وی سریال سرزمین مادری را از جهات فرمی و محتوایی باارزش دانست و اظهار کرد: این سریال می‌تواند برای مخاطبان محل رجوع باشد و نسلی می‌تواند از آن یاد کند. از حیث فرمی، فردی مؤلف و صاحب‌نظر که دارای کارنامه خوبی بوده، این اثر را ساخته است و برخی از بازیگرانی در این اثر حضور دارند که اگر هر یک به‌تنهایی در یک فیلم سینمایی حضور داشته باشند، عامل موفقیت آن اثر در گیشه می‌شوند و حالا مجموعه‌ای از آنها در این سریال ایفای نقش می‌کنند.
درامی تاریخی که در خاطره‌ها باقی می‌ماند
این پژوهشگر حوزه رسانه و فرهنگ نکته بعدی را که باعث موفق بودن سریال شده، فیلم‌نامه و قصه‌پردازی آن دانست و بیان کرد: درام تاریخی در ایران کم ساخته نشده؛ اما درام‌های تاریخی که مخاطب با آنها همراه شوند، درام‌هایی خاص بوده‌اند؛ نظیر سریال کیف انگلیسی یا هزاردستان که به سبب قوت فیلم‌نامه و داستان‌پردازی در خاطره‌ها باقی مانده اند. سریال سرزمین مادری نیز این ویژگی را دارد.
سرزمین مادری سعی کرده است به برخی گروه‌هایی که پیش‌تر سیاه دیده می‌شدند، خاکستری نگاه کند که همین مورد هم یک عامل برای جذب مخاطب شده است
طالقانی ادامه داد: نگاهی که این سریال به تاریخ معاصر داشته، آن را ازلحاظ محتوایی بسیار ارزشمند کرده است. معمولاً در نگاه‌هایی به تاریخ معاصر ایران اقشار و افراد خاکستری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. اگر بخواهیم منصفانه به تاریخ معاصر نگاهی داشته باشیم، در آن هیچ‌چیزی کاملاً سفید و یا کاملاً سیاه نیست و طیف‌هایی از رنگ خاکستری را مشاهده می‌کنیم. سرزمین مادری سعی کرده است به برخی گروه‌هایی که پیش‌تر سیاه دیده می‌شدند، خاکستری نگاه کند که همین مورد هم یک عامل برای جذب مخاطب شده است.
این پژوهشگر حوزه رسانه و فرهنگ در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه سریال سرزمین مادری به سراغ قشرهای مختلف مردم رفته است، از توده‌ای‌ها گرفته تا قشر مذهبی، سلطنت‌طلب و...، با این اوصاف آیا توانسته تصویر نسبتاً جامعی از بستر تاریخی زمان خود ارائه دهد، گفت: نه‌تنها این سریال، بلکه هیچ روایتی از تاریخ معاصر امکان این را ندارد که تصویر نسبتاً جامعی از تاریخ ارائه کند. هرچند که این یک امر منفی یا قابل نقد هم محسوب نمی‌شود.
روایت تاریخ معاصر، اعمال اراده سیاسی است
طالقانی افزود: روایت تاریخ معاصر یک نوع اعمال اراده سیاسی است و هنگامی‌که قرار است اعمال اراده سیاسی رخ دهد مانند ساختن فیلمی در تاریخ معاصر لزوماً قرار نیست تصویری جامع ترسیم شود، بلکه قرار است تصویر مطلوب و یا تصویری که قرار است مورد اراده قرار بگیرد، به نمایش دربیاید و این برای تمام گروه‌هایی که در هر جای دنیا و هر زمانی می‌خواهند تاریخ معاصر را روایت کنند؛ چه در کتاب‌ها و چه در فیلم‌ها صدق می‌کند.
وی در خصوص پخش سریال سرزمین مادری و ستارگان سریال که شرایط حضور حال حاضرشان در تلویزیون تفاوت پیدا کرده است، اما همچنان بازی آنها می‌تواند مخاطب را پای تلویزیون نگه دارد، گفت: چند اتفاق در 15 سال گذشته برای حضور بازیگران در تلویزیون اتفاق افتاده است که حضور این بازیگران و ستارههای مشهور کمتر شده که علت اول آن، اقتصادی و تفاوت میزان دستمزد تلویزیون با سینما و سپس پلتفرم‌ها است.
اگر بخواهیم مخاطبان تلویزیون و البته آگاهی مردم را افزایش دهیم و در تولید، توزیع و مصرف رسانه‌ای در منطقه و تمام کشورهای همسایه و جهان اسلام سهمی داشته باشیم، باید سالانه حداقل 10 سریال درجه الف تولید و منتشر کنیم
میان سلبریتی‌ها و تلویزیون فاصله افتاده است
این پژوهشگر حوزه رسانه و فرهنگ افزود: نکته بعدی شکافی است که به دلیل فقدان تاریخی سیاست‌گذاری در زمینه سلبریتی‌ها ایجاد شده و میان سلبریتی‌ها و تلویزیون فاصله افتاده است. همچنین برخلاف سنوات گذشته مسیر معرفی هنرمندان شاخص و جدید از پلتفرم‌ها و سینما بیشتر شده است.
طالقانی درباره پخش سریال در باکس ویژه پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها از شبکه سوم سیما و نحوه پخش این سریال پرمخاطب گفت: تلویزیون سال‌ها پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌های ضعیفی را گذرانده است. اگر اکنون صداوسیما می‌تواند مخاطب را آخر هفته‌ها به تلویزیون برگرداند، به دو دلیل است: دلیل اول آن که شبکه‌های ماهواره‌ای چه به دلایل اقتصادی و سیاسی خود و چه به دلیل جهانیِ افول تلویزیون، افت کرده‌اند و مسئله دوم اینکه صداوسیما در حال حاضر سریال درجه الف برای پخش دارد.
باید سالانه 10 سریال درجه الف تولید کنیم
وی داشتن سرمایه را برای ساخت سریال‌های ارزشمند و با محتوا بسیار مهم عنوان کرد و گفت: اگر بخواهیم مخاطبان تلویزیون و البته آگاهی مردم را افزایش دهیم و در تولید، توزیع و مصرف رسانه‌ای در منطقه و تمام کشورهای همسایه و جهان اسلام سهمی داشته باشیم، باید سالانه حداقل 10 سریال درجه الف تولید و منتشر کنیم؛ یعنی کاری که آمازون، نتفلیکس و... سایر رسانه‌های مشابه انجام می‌دهند و ما این را نداریم و یک علت آن اقتصاد ضعیفی است که داریم.
این پژوهشگر حوزه رسانه و فرهنگ ادامه داد: در چنین شرایطی آخرین موضوعی که به آن پرداخته و درباره‌اش فکر میشود اقتصاد رسانه است. ما اقتصاد قوی‌ای نداریم؛ اما توقعات جهانی در سطح نتفیلیکس داریم و می‌خواهیم با آنها رقابت کنیم.
طالقانی در پایان خاطرنشان کرد: باید گفت بیش از توجه عاطفی و رسانه‌ای در تولیدات این سریال‌ها باید به اقتصاد رسانه توجه بشود و تا زمانی که مسئولان و سیاستگذاران و سازمان برنامه و بودجه و... دراین‌باره توجیه نشده باشند، بیگ پروداکشن‌های سینمایی و سریالی عملاً در حد حرف و نظر باقی خواهد ماند.
