در حالی اسباب‌بازی به عنوان وسیله سرگرمی برای کودکان و نوجوانان در سنین مختلف استفاده می‌شود که در پس پرده این وسیله‌های رنگارنگ و سرگرم‌کننده علاوه بر اغراض اقتصادی انبوهی از موارد فرهنگی و اثرگذار در زندگی آینده صاحبانشان وجود دارد.
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد تا سال گذشته حجم بازار اسباب‌بازی کشورمان رقمی نزدیک به 300 میلیون دلار است که از این میزان چیزی کمی بیشتر از یک سوم، یعنی 35 درصد آن مربوط به تولیدات داخلی ایران است.
غلامرضا دیزجی؛ رئیس هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی سال گذشته درباره بازار اسباب‌بازی کشورمان به یکی از خبرگزاری‌های رسمی گفت:در بازار بزرگ صنعت اسباب‌بازی در ایران سالانه نزدیک به 20 میلیون دلار تولید داخلی اسباب‌بازی صورت می‌گیرد و حدود 160 میلیون دلار نیز واردات قانونی و غیرقانونی اسباب‌بازی انجام می‌شود، اما گردش مالی اسباب‌بازی در ایران سالانه حدود 300 میلیون دلار است.
وی عنوان کرد: سرانه مصرف اسباب‌بازی در ایران با توجه به جمعیت زیر 14 سال مخاطب اسباب‌بازی و نیز 2 میلیون نفر بزرگسال، 15 دلار در سال است و هر خانواده سالانه حدود 400 هزار تومان اسباب‌بازی برای فرزندان خود خریداری می‌کنند. این رقم به طور متوسط در دنیا 400 دلار، در استرالیا، فرانسه و آلمان سرانه مصرف اسباب بازی 500 دلار و در کشور ترکیه 70 دلار است.
دیزجی گردش مالی اسباب‌بازی در ایران را با توجه به جمعیت 20 میلیونی مصرف‌کننده اسباب‌بازی سالانه 300 میلیون دلار عنوان کرد و گفت: عمده این اسباب‌بازی از خارج تأمین می‌شود و سهم تولید داخل 30 تا 35 درصد است.
رئیس هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی ایران در مورد قاچاق اسباب‌بازی به کشور گفت: آمار باید از سوی مسئولان گفته شود اما حدود 90 میلیون دلار در سال قبل قاچاق اسباب‌بازی به کشور صورت گرفته است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا واردات اسباب‌بازی ممنوع است، عنوان کرد: واردات اسباب‌بازی ممنوعیت ندارد، اما شورای نظارت بر اسباب بازی که زیرمجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دارد بر واردات رسمی اسباب‌بازی نظارت میکند و سهم واردات رسمی از این بازار اندک بوده و سهم قاچاق بیشتر است. مجوزهای تولید و واردات را شورای نظارت بر اسباب‌بازی صادر میکند.
دیزجی در مورد نظارت بر اسباب‌بازی گفت: مسئولیت انجمن تولیدکنندگان بحث نظارت نیست شورای نظارت این مسئولیت را برعهده دارد و بحث بهداشت و تعزیرات هم وظیفه نظارت را برعهده دارند. عمده کار انجمن تولیدکنندگان اسباب‌بازی تقویت تولیدکنندگان و حمایت از آنان است که به حداقل استانداردها برسند چون اسباب‌بازی در کشور جزو کالایی است که دارای استاندارد اجباری است. ما تلاش می‌کنیم تولید با کیفیت به دست مصرف‌کننده برسد.
اسباب‌بازی قالب شخصیتی کودکان است
لیلا بابایی، مدیرکل سرگرمی و اسباب‌بازی سازنده و بازی‌های رایانه‌ای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز درباره اهمیت اسباب‌بازی در ایجاد فرهنگ میان مخاطبانش به خبرنگار ما گفت: پرورش کودک و نوجوان یکی از اساسی‌ترین دغدغه‌های حکومت‌ها و جوامع است. کودکان به عنوان مهم‌‌ترین سرمایه‌‌های جامعه، بزرگ‌ترین نقش را در آینده کشور ایفاء می‌کنند و به همین دلیل چگونگی تربیت آنها از مسائل مهم یک جامعه است.
به گفته بابایی در همین ارتباط، اسباب‌بازی ابزاری موثر و نقش‌آفرین در فرهنگ‌سازی کودکان و نوجوانان است. پژوهش‌های متعددی انجام شده است که نشانگر این نکته است که اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های یارانه‌ای در فرهنگ‌سازی کودکان دخالت دارند.
وی تاکید کرد: شخصیت کودک با اسباب بازی‌ها و سرگرمی‌های دوران کودکی شکل می‌گیرد. امروزه نقش مهم اسباب بازی‌ها در شکل‌گیری شخصیت و تاثیرپذیری کودکان غیرقابل انکار است و شخصیت کودک تا حدی متأثر از وسایل و ابزاری است که در اختیارش قرار می‌گیرد. کودکان و نوجوانان به وسیله بازی و اسباب‌بازی، نقش‌های اجتماعی را می‌آموزند. با الگوها و هنجارهای جامعه خویش آشنا می‌شوند؛ ارزش‌های آن را درونی می‌کنند و در راستای اجتماعی شدن گام برمی‌دارند.
بابایی همچنین معتقد است بر پایه تجربه و پژوهش‌های روان‌شناسان، کودک آنچه را که در فرآیند بازی یاد می‌گیرد، به وجود خود می‌افزاید و این نوع آموزش در رشد شناختی و عاطفی او مؤثر است؛ در همین راستا محتوای نرم و پیوست فرهنگی هر محصول می‌تواند باعث ایجاد فرهنگ شود یا فرهنگ موجود می‌تواند به کمک اسباب‌بازی و سرگرمی تقویت شود.
مدیرکل سرگرمی و اسباب‌بازی سازنده و بازی‌های رایانه‌ای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تصریح کرد: در واقع، اسباب‌بازی به عنوان کاتالیزور یا تقویت‌کننده اثرگذار است و در تثبیت تاثیر فرهنگی نقشآفرینی میکند.
وی درباره استانداردهای تولید یا واردات اسباب‌بازی گفت: در زمینه اسباب‌بازی با توجه به کارکردهایی که دارد استانداردهای مناسب و تخصصی موجود است که برخی از تولیدکنندگان هم از آن تبعیت می‌کنند و روی بسته‌بندی‌ها آن را لحاظ می‌کنند که می‌تواند به خانوادهها برای انتخاب اسباب‌بازی کمک شایانی داشته باشد.
بابایی که معتقد است دنیای بازی و سرگرمی در ایران دنیای جدیدی است، افزود: این نکته‌ای است که عامل شد تا در جامعه ایران نگاه صنعتی به موضوع اسباب‌بازی حاکم نباشد، این بدان معناست که برای فعالان و در نتیجه مخاطب ابعاد مختلف و پتانسیل‌های اقتصادی و فرهنگی‌اش ناشناخته است. گرچه کم‌کم شاهد حرکت‌های خوبی از جانب فعالان این حوزه هستیم. مسئله اساسی این نوع جاذبه‌ها، ساختار درآمدی آنهاست که می‌تواند نقش فرهنگ‌سازی هم داشته باشد.
وی درباره اینکه چند درصد از خانوادهها با استانداردهای مهم اسباب‌بازی در گروه‌های سنی مختلف آشنا هستند، تصریح کرد: آمار دقیقی در این زمینه نیست اما یقین داریم سازمان‌ها و نهادهایی چون صداو سیما و آموزش و پرورش در آگاهی‌بخشی در این خصوص به صورت موثر می‌توانند نقشآفرینی کنند تا خانوادهها دقیقا هنگام خرید اسباب‌بازی آنها را رعایت کنند.
اسباب‌بازی وسیله‌ای برای انتقال فرهنگ
وی با اشاره به معضل واردات غیرقانونی اسباب‌بازی تاکید کرد: آمارها نشان می‌دهد بخشی از اسباب‌بازی‌ها از مبادی قانونی وارد می‌شود که سیستم نظارتی کاملا مناسبی بر این روند حاکم و ناظر است، اما مشکل اصلی، مواردی هستند که از طریق قاچاق وارد می‌شوند و هیچ نظارتی روی آنها نیست. به هرحال، تک تک آنها حامل فرهنگی هستند که در برخی شاخص‌ها با فرهنگی ملی، میهنی و بومی ما همخوانی ندارند.
به گفته بابایی سال‌ها است شورای نظارت بر اسباب‌بازی در خصوص واردات سازوکار تعریف شده‌ای با گمرک ایجاد کرده است، به نحوی که هیچ‌گونه اسباب‌بازی بدون تایید شورای نظارت اجازه ورود نمی‌گیرد.
وی همچنین تصریح کرد: شورای نظارت در تمام گمرکات کارشناس متخصص این حوزه را دارد که در ادارات کل کانون استان‌ها مستقرند.
مدیرکل سرگرمی و اسباب‌بازی سازنده و بازی‌های رایانه‌ای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان معتقد است شکی نیست که اسباب بازی‌ها ابزار انتقال فرهنگی هستند. حال این ابزار می‌تواند یک اسلحه یا عروسک باشد و یا یک جعبه آدامس یا حتی یک بطری نوشیدنی. شاید بشود در برخی موارد آنها را حذف کرد یا از دسترس خارجشان کرد، اما مهم‌تر از هرموضوعی آگاهی خانوادهها و اولیای تربیتی در خصوص تاثیرات استفاده از آنها است. امری که کمتر به آن توجه می‌شود.
بابایی با اشاره به عدم موفقیت برخی از شخصیتهای اسباب‌بازی ملی در ایران گفت: همان‌طور که قبلا اشاره شد، مسئله اصلی نو بودن دنیای اسباب‌بازی در ایران و عدم صنعتی شدن در شکل رایج بین‌المللی است. ما در حوزه عروسک‌سازی هنوز صنعتی نشده‌ایم. پروژه عروسک ملی به عوامل متعددی نیاز دارد و باید زیر ساخت‌هایش آماده باشد. که برخی از آنها به تولیدکنندگان عروسک برنمی‌گردد. طراحی و تولید پیوست‌های فرهنگی بخش‌های مختلفی هستند که باید این پازل را کامل کنند. از طراح و انیماتور و فیلمساز گرفته تا تولیدکننده محصولات فرهنگی و... با همه این اوصاف عروسک‌‌های دارا و سارا اولین نمونه تولید صنعتی عروسک در تیراژ بالا است. قطعا مسیر پیش رو، پتانسیل زیادی برای خلق شخصیتهای ملی و مذهبی دارد و شروع این جریان از ادبیات است که موفقیت طرح را تضمین میکند. یعنی می‌بایست ابعاد مختلف شخصیت در بستر ادبیات خلق شود و سپس بر اساس آن محصولات جانبی اعم از انیمیشن، عروسک، بازی رومیزی، بازی ویدیویی و .... تولید و عرضه شود.
مهارت‌آموزی اصلی‌ترین ویژگی اسباب‌بازی
به گفته بابایی، مهارت آموزی از ویژگی‌های اصلی اسباب بازی است که در هر صورت همراه آن است . به عبارتی هر اسباب‌بازی همراه خود گونه‌ای از مهارت‌افزایی را دارد. معرفی درست اسباب‌بازی از سوی تولیدکننده می‌تواند علاوه بر ایجاد آگاهی، شناخت درستی از مهارت‌آموزی را ارائه دهد.
وی معتقد است تکمیل زنجیره تولید اسباب‌بازی با استفاده از محصولات فرهنگی دیگر مثل کارتون، سینما و فیلم می‌تواند مفید باشد، به صورتی که این امر بخشی از علم اقتصاد فرهنگ است و در ایران کمتر به آن توجه شده است و نیازمند سرمایه‌گذاری کلان، خرد جمعی و ایجاد یک شبکه جامع است که شامل نویسنده، طراح، فیلمنامه‌نویس، انیماتور، فیلمساز، تولیدکننده و... می‌شود و نیازمند است تا اصناف مختلف پوشاک و لوازم التحریر و...کنار هم قرار بگیرند.
بابایی تصریح کرد: بی‌شک خلق شخصیت می‌بایست در بستر ادبیات اتفاق بیفتد و ویژگی‌های مترتب بر شخصیت را داشته باشد. مسیر صحیح خلق شخصیت از طریق عروسک صرف نیست. برخی محصولات جانبی برای پویانمایی پسر دلفینی از سوی سازندگان آن ارائه شد اما برای موفقیت بیشتر محصولات جانبی در بازار، ارتباط گسترده‌تر و بلندمدت‌تر با مخاطب ضروری است.
مدیرکل سرگرمی و اسباب‌بازی سازنده و بازی‌های رایانه‌ای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با اشاره به موضوع ریل‌گذاری جدید فرهنگی از سوی مسئولان و نقش اسباب‌بازی در این زمینه گفت: بسیار واضح است که اسباب‌بازی ابزاری فرهنگی است. قطعا جاگذاری درست این ابزار نتایج مثبتی خواهد داشت. به شرط اینکه از اسباب‌بازی مناسب استفاده شود. به عبارتی اسباب‌بازی زمانی می‌تواند در ایجاد مسیری درست، تعیین‌کننده باشد که از تمام جهات مناسب باشد: از نظر بهداشتی، ایمنی، فرهنگی، زیبایی بصری، کاربرد و....
وی همچنین با اشاره به گسترش و رونق استفاده از بازی‌های رایانه‌ای و مشکلات آن گفت: به هرحال هر موضوعی اگر درست برنامه‌ریزی نشود چالش برانگیز خواهد شد. خانواده اگر نتواند رفتارها، عملکردها و نیازهای کودکش را مدیریت کند دچار مشکل خواهد شد، بازی هم از آن جمله است. چه بازی در کوچه چه با اسباب‌بازی و چه بازی‌های ویدیویی اعم از رایانه‌ای و موبایلی. ساعات طولانی بازی، تمرکز بیش از حد فرزندان بر بازی‌های رایانه‌ای، مشکلات جسمی و...، محتوای گاه نامناسب بازی‌ها و ... از جمله معضلات خانوادهها در این خصوص هستند. معضلاتی که به‌دلیل عدم هدایت و تدبیر مناسب و به‌موقع ایجاد شده‌اند. همچون بسیاری موارد دیگر خانوادهها نیازمند آگاهی و شناخت همه جانبه برای مواجهه با این امر هستند. در صورت اتخاذ تدابیر صحیح، بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند یکی از بخش‌های مهم فرهنگ‌سازی باشند. با توجه به اینکه بازی‌ها بر اساس تجربه بازیکن ساخته و طراحی می‌شوند در حال حاضر از اثرگذارترین مدیوم‌ها هستند.
به گفته بابایی بازی‌های رایانه‌ای با توجه به پیشرفت‌های سخت‌افزاری می‌توانند تجربه‌ای غنی و کامل را ارائه دهند و این موضوع باعث جذابیت آنها شده است. از طرف دیگر، ارزان بودن این بازی‌ها آنها را خیلی بیشتر از اسباب بازی‌ها در دسترس قرار داده است. علاوه بر آن، بازی‌های رایانه‌ای درون خودشان یک قصه دارند قصه‌ای که تصویری و زنده است. چیزی که کودکان بسیار به آن علاقه‌مندند.
مدیرکل سرگرمی و اسباب‌بازی سازنده و بازی‌های رایانه‌ای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان معتقد است آنچه برای کودکان از بازی‌های رایانه‌ای جذاب‌تر است بازی با پدر و مادر و دوستان است. موضوعی که شاید امروزه بیش از هر زمان دیگری می‌بایست مورد توجه قرار گیرد. در دوران پساکرونا و همه تغییرات تحمیل شده بر سبک زندگی انسان‌ها به‌خصوص کودکان و نوجوانان، بازتعریف نقش بازی بسیار ضروری است چرا که بازی برای کودکان عین زندگی کردن است و به عبارتی کودکان از نگاه ما بزرگسالان بازی می‌کنند اما آنها در آن لحظات، زندگی می‌کنند. در این زندگی کردن، اسباب‌بازی ابزار آنها برای پیشبرد مسیر زیستن است، وسایل زندگیشان است، تک تک این وسایل به آنها سبک زندگی می‌دهد. اسباب‌بازی‌ها در این سبک روش و مسیر آنها را تعریف می‌کنند، امری که تکرار آن عادت می‌شود و در نهایت باعث ایجاد نگرش در کودکان می‌شود، نگرشی که رفتار و عادات آنها را شکل می‌دهد .
بابایی درباره تغییر سبک زندگی به واسطه توسعه استفاده کودکان از بازی‌های رایانه‌ای گفت: تفاوتی نمی‌کند بازی با رایانه انجام شود یا اسباب‌بازی، بازی‌های رایانه‌ای هم در واقع بازی محسوب می‌شوند و قطعا همان جریانات فرهنگی که با اسباب بازی ایجاد می‌شود با آنها هم رخ می‌دهد با این تفاوت که به همان دلایلی که در پاسخ سوالات قبل گفته شد از گستردگی و نفوذ بیشتری هم بر مخاطب برخوردارند.
وی در پایان گفت: سرمایه‌گذاری باید به سمت ساخت یک زنجیره کامل باشد و در صورتی که صرفا به یک سمت توجه شود به همین نتایجی خواهیم رسید که تاکنون رسیده‌ایم.
