تولید و ساخت برنامه‌های تلویزیونی هزینه‌های زیادی را متحمل می‌شود که با ساخت دکورهای عجیب ، ممکن است این هزینه‌ها چند برابر شود. بخش زیادی از این دکورها، الگوبرداری از برنامه‌های تلویزیونی خارج کشور می‌باشد. البته این نکته را باید یادآور شد که کپی از دکور برنامه‌های خارجی هیچ ضمانتی بر داشتن کیفیت مطلوب برنامه ندارد.
«ماه من»، جزیره‌ای در میان آب
در ماه رمضان امسال برنامه‌های سحرگاهی و افطاری خاص با دکورهایی که صداوسیما تا به حال تجربه تولید آن را نداشته، پخش شد. برنامه سحرگاهی « ماه من » با مجری‌گری نجم‌الدین شریعتی، یکی از عجایب هنر دکورسازی می‌باشد.
در این برنامه مجری درون یک فضایی ایستاده است که دور تا دور آن را آب فرا گرفته و هیچ راه عبوری برای ورود و خروج به آن فضا وجود ندارد. برای وارد شدن مجری و مهمان‌های برنامه به چنین فضایی، پل متحرکی وجود دارد که عوامل جلو دوربین می‌توانند قبل از آغاز پلاتو از آن برای عبور استفاده کنند.
تمام زمینه این برنامه از ویدیو وال منحنی شکلی تشکیل شده که برای نمایش تصاویر از یک گرافیست و طراح حرفه‌ای استفاده شده است.
یوسف منصوری تهیه‌کننده این برنامه به رسانه ها گفت: به دلیل منحنی بودن ویدیو وال‌های حاضر در بک برنامه که شامل عکس حرم امامان و بین‌الحرمین می‌شود، با محدودیت‌هایی مواجه بودیم که از عکس‌های معمولی و پانوراما نمی‌توانستیم استفاده کنیم، به همین دلیل طی تماسی که با دوستان عراقی داشتیم، از آن‌ها خواستیم که در مکان‌های درخواستی، عکس‌های مدنظر ما را با پرسپکتیوهای موردنظر عکاسی کنند و گرافیست برنامه سید محمد حسینی آن‌ها را با هم ترکیب کرده تا به این عمق میدان رسیدیم.
مینیمالیسم در خندوانه
« خندوانه » در طول فصل‌های مختلفی که پخش شد، از طراحی دکورهای ساده استفاده کرده است. ساخت دکور از وسایل دوریختنی و به عبارتی بازیافت زباله‌های آسیب‌زا در محیط‌زیست، یکی از شگفتی‌های دکور این برنامه بود که باعث متمایز شدن آن از سایر برنامه‌های تلویزیونی در سطوح داخلی و خارجی می‌شود.
نکته دیگر این برنامه، وجود دکور گردان در برخی از فصول است که نشان می‌دهد طراحی صحنه «خندوانه» در عین سادگی، دارای پیچیدگی‌های خاص خود است. اما به طور کلی، در طراحی صحنه چنین برنامه‌ای از اصول ساده‌گرایی یا مینیمالیسم استفاده شده و دکور فارغ از پیچیدگی‌های خاص است.
کپی‌برداری گران
سری جدید برنامه «دورهمی» که از شبکه نسیم در حال پخش است، با تغییر ساختار فراوانی همراه بوده که باعث ایجاد حواشی زیادی شده است. از کپی کردن و پیاده‌سازی برنامه خارجی «سامورایی ذهنی» یا «Mental Samurai» گرفته تا پرخرج‌ترین برنامه تلویزیونی پس از انقلاب.
مسابقه دورهمی با اجرای مهران مدیری کپی برابر اصل یک برنامه خارجی با عنوان «Mental Samurai» می‌باشد که در آن شرکت‌کننده درون محفظه‌ای قرار می‌گیرد. این محفظه با استفاده از یک نیروی محرک رباتیکی به گردش در می‌آید. این ربات قادر است تا ۳۶۰ درجه بچرخد.
علت اصلی این چرخش آن است که شرکت‌کننده بتواند به سؤالات هوش و اطلاعات عمومی در شرایطی که مانعی برای تمرکز ذهن وجود دارد، پاسخ دهد. این برنامه تلویزیونی ساخت آمریکا می‌باشد و در کشورهای دیگری از جمله امارات، شیلی، کلمبیا، فنلاند و پرتقال نیز ساخته و اجرا شده است.
به گفته ناصر قدیر کاشانی، تهیه‌کننده مسابقه دورهمی این برنامه پرهزینه‌ترین مسابقه تولید شده پس از انقلاب است که بخش زیادی از آن توسط اسپانسر مسابقه پرداخت می‌شود. وی اذعان کرد ربات‌های مورد استفاده این برنامه خارج از کشور تأمین شده است.
سؤالات نمونه اصلی این مسابقه بیشتر بر پایه توانایی و قدرت‌های ذهن مثل حافظه، قدرت حل مسئله و دانش شرکت‌کنندگان طراحی شده ؛ این در حالی است که موضوعات سؤالات نمونه ایرانی آن بیشتر روی اطلاعات فرهنگی و ادبی متمرکز شده است.
«تب تاب» در نوسان
دکور برنامه تلویزیونی «تب تاب» که مدتی در قاب شبکه سه سیما با مجری‌گری باربد بابایی در حال پخش بود، حدود پنج متر از سطح زمین فاصله داشت که در آن میزبان و میهمان باید کمربند ایمنی صندلی خود را جهت جلوگیری از هرگونه حادثه‌ای می‌بستند.
نکته‌ای که باعث تمایزبخشی به برنامه شد، نوسان دکور بود. در چنین برنامه‌ای بیننده تعیین‌کننده وضعیت صحنه بود و با ثبت نظر خود باعث تغییر صحنه می‌شد. تماشاچی با اعلام موافقت خود با نظر هر یک از طرفین گفت‌وگو، باعث بالا رفتن شخصیت مورد قبول خود و پایین رفتن طرف مقابل آن می‌شد.
این برنامه نیز حاشیه‌های زیادی را در پی داشت که مهم‌ترین آن صرف هزینه طراحی چنین صحنه‌ای می‌باشد. عوامل تولید «تب تاب» اظهار کردند که طراحی و ساخت تمام بخش‌های دکور توسط جوانان و محصولات ایرانی انجام شده است.
تولیدکنندگان «تب تاب» بیان کردند حتی اگر برای ساخت این برنامه هزینه هنگفتی صرف شود، باز ارزشمند است چرا که شیوه نوینی را در تلویزیون ایران پدید آوردند.
پیشرفته و کهکشانی
مسابقه «کهکشان» که به تازگی تیزر آن انتشار یافته و قرار است در نیمه دوم سال جاری از شبکه پنج سیما پخش می‌شود، نیز جزو صحنه‌های جالب صداوسیما به شمار می‌رود. موضوع این مسابقه، تاریخ ارتباطات بشر از گذشته تا به امروز است و برای اولین بار از تکنولوژی واقعیت افزوده AR و واقعیت مجازی AP استفاده شده است.
دکور این برنامه، در فضایی به وسعت 2000 متر طراحی شده است و این امر نشان‌دهنده وجود تنوع صحنه و دکور است و مخاطب از تکرار صحنه خسته نمی‌شود. لازم به ذکر است مسابقه کهکشان دارای چهار فضای مختلف کهکشان شفاهی، کهکشان چاپ، کهکشان دیجیتال و کهکشان اینترنت می‌باشد که در آن به سیر تحول ارتباطات جمعی پرداخته می‌شود.
ارتقا یافته نسخه‌های قدیمی
«مسابقه ایران» که با هدف ایران‌شناسی در دو فصل از شبکه یک سیما پخش می‌شد مثل مسابقات دیگر صداوسیما هدف آشنایی مخاطب از فرهنگ و جغرافیای ایران را دنبال می‌کرد؛ نکته‌ای که باعث تفاوت این مسابقه با دیگر مسابقات می‌شود آن است که در سطح زمین صفحه نمایشی قرار گرفته و شرکت‌کنندگان به جای اینکه بیشتر با مجری در ارتباط باشند، پاسخ‌های خود را با قدم نهادن بر روی نمایشگر به ثبت می‌رسانند.
البته مجری‌گری سام درخشانی در فصل اول و سعید شیخ‌زاده در فصل دوم به جذابیت این برنامه افزود. تقسیم وظایف درست میان هوش مصنوعی و مجری برای پیش برد برنامه از نکات مثبت «مسابقه ایران» است.
دکور عجیب «برنده باش»
مسابقه «برنده باش» با اجرای محمدرضا گلزار حواشی جنجالی را برای خود بوجود آورده بود؛ اما این برنامه طراحی دکور عجیبی داشته است. شرکت‌کنندگان برای حضور در صحنه بر روی صندلی‌هایی می‌نشستند که مانند آسانسور به سطح زمین می‌آمد و اطراف آن از جایگاه تماشاچی پوشیده شده بود.
اتاق فرار در قالب مسابقه تلویزیونی
مسابقه «بازیمون» با ژانر وحشت و هیجان‌انگیز از شبکه سه سیما با اجرای منتالیست معروف سعید فتحی روشن پخش شد. سازندگان بازیمون بیشتر خواهان این بودند که قالب‌های اتاق فرار را در این برنامه تلویزیونی پیاده‌سازی و اجرا کنند که اولین تجربه سیمای ملی در تولید برنامه‌هایی با چنین موضوعاتی می‌باشد.
این مسابقه در فضایی همچون هتل متروکه اجرا می‌شد که بیشتر حالت نمایشنامه‌ای داشت. شرکت‌کنندگان در جریان یک داستان قرار می‌گرفتند و جالب است بدانید که در این مسابقه بازیگرانی برای پیشبرد داستان، نقش ایفا کردند.
کپی‌برداری «سیم آخر» از پربیننده‌ترین مسابقه دنیا
رضا رشیدپور یکی از پرمخاطب‌ترین مجریان تلویزیونی کشور، با مسابقه‌ای هیجان‌انگیز به آنتن شبکه سه رفته بود که این برنامه هم، همچون خود مجری توانسته بود بینندگان زیادی را مقابل جعبه جادویی بنشاند.
در این مسابقه هر گروهی از سه شرکت‌کننده تشکیل می‌شود که شرکت‌کنندگان «سیم آخر» باید به صورت انفرادی، پس از نمایش سؤال، سیم‌های مربوط را در مدت زمان معینی با سیم‌چین، بچیند و در صورت انتخاب پاسخ غلط، بمب تشکیل شده از رنگ قرمز به سمت شرکت‌کننده پخش می‌شود.
محمدرضا رضائیان تهیه‌کننده سیم آخر نیز در مصاحبه‌ای اظهار کرد «سیم آخر» برگرفته از یکی از پربیننده‌ترین مسابقات دنیاست که در ۲۰ کشور اجرا شده و ما سعی کردیم به بهترین شکل آن را در ایران اجرا و ایرانیزه کنیم.
«سبقت» در جشنواره‌های بین‌المللی
مسابقه تلویزیونی «سبقت» که به صورت زنده از شبکه یک سیما پخش می‌شد، دارای نکات مثبتی بود. به گفته افشین حسین‌خانی تهیه‌کننده این مسابقه، سبقت برای اولین بار در سطح جهان به این شیوه پخش شد و از برنامه خاصی الگو نگرفته است.
در این مسابقه تلویزیونی ۶ شرکت‌کننده به مدت ۶۰ دقیقه به رقابت می‌پرداختند. نکته جالب «سبقت» امکان جابه‌جایی صندلی‌هاست؛ به طوری که مخاطب درون منزل خود با اپلیکشن طراحی شده توسط گروه «سبقت»، تعیین می‌کنند چه سؤالی از کدام شرکت‌کننده پرسیده شود. بدین ترتیب بیننده در تعیین سرنوشت شرکت‌کنندگان نقش مهمی را ایفا می‌کرد.
عوامل تولید مسابقه «سبقت» برای اولین بار از فناوری واقعیت افزوده، دکور مکاترونیکی متحرک و عناصر داینامیک و سه بعدی در برنامه زنده استفاده کرده‌اند که این عناصر مانند دیگر برنامه‌های تلویزیونی ثابت نیستند و با واکنش بیننده تغییر می‌کند.
لازم به ذکر است این برنامه تلویزیونی به جشنواره ABU که توسط اتحادیه رادیو و تلویزیون آسیا و اقیانوسیه در بخش محتوای دیجیتال راه یافته بود. این اتحادیه بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین تشکل رادیو تلویزیونی دانسته می‌شود که بیش از سه میلیارد نفر مخاطب دارد در جهان دارد.
تغییر رویکرد با «زوجینو»
«زوجینو» یک مسابقه خانوادگی است و شرکت‌کنندگان آن را زوج‌های جوان تشکیل می‌دهند. این مسابقه دارای بخش‌های جالبی است که توانسته است مخاطب را برای دقایقی جذب تلویزیون کند. باربد بابایی با مجری‌گری این برنامه نشان داده است قصد تغییر برخی رویکردهای تلویزیون را دارد و بیشتر به دنبال به اجرا در آوردن ایده‌های تازه است.
در مرحله‌ای از این مسابقه که دارای ابزار جالبی است، سؤالاتی از مرد خانواده می‌شود که وی باید پاسخی منطبق به همسر خود ارائه کند در غیر این صورت درب محفظه‌ای که در زیر آن قرار دارد باز و شرکت‌کننده به درون حفره‌ای سقوط می‌کند.
اما باربد بابایی در این مسابقه نشان داد برای ارائه برنامه‌ای پرنشاط و مهیج حتما نیاز به دکورهای عجیب و گران قیمت نیست و حتی با ابزار ساده و دم‌دستی همچون هدفون نیز می‌توان یک برنامه پربیننده تولید کرد. در یکی از مراحل این مسابقه، هدفونی بر روی گوش شرکت‌کنندگان قرار می‌گیرد که با پخش موسیقی مانع رسیدن صدا به گوش شرکت‌کنندگان می‌شود. شرکت‌کننده در این مرحله باید با لب‌خوانی مطلبی که مجری ارائه کرده است را به دیگری بفهماند.
«چهل تیکه» ساده ولی جذاب
موضوع برنامه «چهل تیکه» یادآوری برنامه‌های تلویزیونی سال‌های گذشته بود که این امر باعث شد «چهل تیکه» به عنوان برنامه‌ای در ژانر نوستالژی شناخته شود. تم این برنامه سفید است که با ابزارآلاتی همچون نوار فیلم در ابعاد بزرگ، باعث زیبایی‌سازی شده است و تا حدودی دکور را از حالت ساده خود خارج ساخته است.
به صورت کلی دکور این برنامه فارغ از هرگونه پیچیدگی خاص است. صندلی‌های ساده برای میزبان، مهمان و تماشاچیان و صفحه نمایشگر ساده باعث ایجاد دکوری ساده ولی جذاب شده است. لازم به ذکر است محمدرضا علیمردانی اجرای این برنامه را بر عهده داشته است.
نتیجه‌گیری
برنامه‌سازان تلویزیون نشان دادند که بیشتر به دنبال جذب بیننده هستند و طراحی دکورهای خاص را از ابزار دستیابی به این رهیافت دانسته‌اند. این نکته را باید مورد توجه قرار داد که دکور و صحنه‌های عجیب، ضمانتی بر جذب تماشاچی ندارد و چه بسا برنامه‌هایی همچون «نود» و «مسابقه محله»، وجود داشته‌اند که با سادگی خود توانسته‌اند مخاطبان زیادی را جلب کنند.
در سال‌های اخیر نیز کپی‌برداری و الگوبرداری از برنامه‌های تلویزیونی مختلف سراسر جهان افزایش یافته است که هر یک از تهیه‌کنندگان، این برنامه‌ها را به شیوه خود در ایران به مرحله اجرا می‌رسانند. «عصر جدید»، «اعجوبه‌ها»، سری جدید و قدیمی «دورهمی» و... برنامه‌های تلویزیونی است که از دیگر کشورها الگوبرداری شده است.
به این نکته باید توجه داشت که الگوبرداری تولیدکنندگان برنامه‌های تلویزیونی از دیگر برنامه‌سازان را نمی‌توان مورد ارزشیابی قرار داد وامری خوب یا بد قلمداد کرد؛ بلکه می‌توان از آن‌ها به عنوان ایده‌ای برای ساخت برنامه‌های جذاب و پرنشاط برای خانواده ایرانی استفاده کرد.
