ایتالیا با وجود اینکه اولین کشور در قاره سبز بود که محدودیت‌های مسافرتی را برای مبارزه با کرونا وضع کرد اما به کشوری در این قاره نیز بدل شد که بالاترین میزان مرگ و میر ناشی از ابتلا به این بیماری را در خود ثبت کرد. بالا بودن میزان مبتلایان به بیماری « کووید-۱۹ » در این کشور به حدی رسید که رسانه‌ها از بحران انسانی در این کشور سخن گفتند و مسؤولان این کشور از اتحادیه اروپایی و سراسر کشورهای دنیا درخواست کمک در این زمینه کردند.
اخبار سیاسی- رسانه‌های اروپایی و آمریکایی در روزهایی که کرونا بیشترین میزان قربانیان خود را از کشورهای غربی می‌گیرد، به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که کشتاری که کرونا در ایتالیا ، اسپانیا یا انگلستان به راه انداخته، چه درس‌هایی برای سایر کشورهای جهان دارد. آنها در لایه اول، مدیران و تصمیم‌گیران کلان دولتی را عامل اصلی فاجعه انسانی به وجود آمده در شهرهای مختلف کشورهای اروپایی بویژه ایتالیا عنوان کردند اما بعد از آن با در کنار هم گذاشتن پازل این تصمیم‌گیری‌ها به این نتیجه رسیدند که سیستم اقتصادی مبتنی بر سرمایه‌داری و تصمیم‌گیری مبتنی بر سیاست به جای انسانیت، عامل اصلی در خطر افتادن جان هزاران نفر در سراسر جهان بویژه کشورهای غربی است.
* نگاهی به چگونگی مواجهه ایتالیا با ویروس کرونا و نوع مدیریت بحران بیماری
«کووید-19» در این کشور حاوی درس‌های بسیاری است که برای کشور ما نیز می‌تواند حائز اهمیت باشد.
اولین مورد ابتلا به کرونا در ایتالیا در تاریخ 29 ژانویه در این کشور گزارش و بیان شد اولین بیماران 2 توریست چینی بودند که بلافاصله بستری و بعد قرنطینه شدند. دولت این کشور معتقد بود مطمئن‌ترین و امن‌ترین سیستم حفاظت از مردم را در برابر این بیماری دارد و به همین دلیل بلافاصله اعلام 6 ماه وضعیت اضطراری در این کشور کرد و به اولین کشور اروپایی تبدیل شد که همه پروازها از چین را لغو کرد. جوزپه کونته، نخست‌وزیر ایتالیا در کنفرانس مطبوعاتی خود در آن زمان بیان کرد: «به مردم اطمینان می‌دهم اوضاع تحت کنترل است. ما انتظار پیدا شدن کیس‌های بیماری در ایتالیا را داشتیم و برای هر پیشامدی آمادگی داریم». با این حال به نظر می‌رسید کرونا حس شوخ‌طبعی خود را با نخست‌وزیر ایتالیا به نمایش بگذارد. فقط گذشت یک ماه کافی بود که ایتالیا به اولین کشور در دنیا تبدیل شود که بالاترین میزان مبتلایان به کرونا را- غیر از چین- داراست. 20 روز بعد از مشاهده اولین مورد ابتلا، آنجلو بورلی، رئیس حفاظت مدنی ایتالیا بیان کرد 12 هزار و 462 نفر تاکنون به این بیماری مبتلا شده و 827 نفر نیز جان خود را از دست داده‌اند. بعد از مدتی مشخص شد 2 توریست یاد شده اولین بیماران کرونایی در ایتالیا نبوده و قبل از آنها صدها نفر در شهر لومباردی که از شهرهای توریستی این کشور است به این ویروس مبتلا شده‌اند.
بعد از پدیدار شدن اولین جرقه‌های بحران، اپیدمولوژیست‌ها بیان کردند اوضاع آنچنان که مسؤولان دولتی بیان می‌کردند تحت کنترل نبوده است. اولین موارد ابتلا به ویروس کرونا مطمئناً از اواخر ماه ژانویه مشاهده نشده و مشکل در این کشور این بوده است که بیمارانی که با علائم ابتلا به بیماری «کووید-19» به بیمارستان‌ها می‌رفتند، اصولاً برای این بیماری آزمایش نمی‌شدند و با بیماری آنها مانند یک سرماخوردگی یا آنفلوآنزای ساده برخورد می‌شده است.
مشکل بعدی اما این بوده است که بعد از مدتی وضعیت اضطراری به دلیل مشکلات اقتصادی ایتالیا دیگر جدی گرفته نشد.1 بدین ترتیب بسیاری از محدودیت‌هایی که برای برخی مشاغل ایجاد شده بود از بین رفته و مردم بعد از 3 روز به سر کار خود بازگشتند. آتیلیو فونتانا، فرماندار لومباردی به پارلمان این منطقه گفته بود این بیماری چیزی شبیه آنفلوآنزاست و نباید اقتصاد منطقه را به دلیل این بیماری فلج کرد. ظاهراً احزاب- از چپ و راست- همه بر این مسأله توافق داشتند که نباید در بین مردم ترس ایجاد کرد و اقتصاد ناتوان و ضعیف ایتالیا را به نابودی کشاند، به همین دلیل «باید علائمی را به مردم نشان داد که به آنها یادآوری کند شرایط در حال بهبود است».2 جوزپ سالا، شهردار میلان نیز کمپینی به راه انداخت با عنوان «میلان متوقف نمی‌شود»3 و سعی کرد شهروندانش را متقاعد کند نباید از این ویروس بترسند.
4 روز بعد از اینکه 11 شهر در شمال ایتالیا قرنطینه شدند، نیکولا زینگارتی، رهبر حزب دموکراتیک این کشور که قدرت را در پارلمان در دست دارد، به میلان سفر کرد ـ منطقه‌ای که شهر لومباردی مرکز اصلی کرونا در آن قرار دارد ـ و با دانش‌آموزان آن منطقه دیدار کرد. او در این دیدار گفت نباید به خاطر این ویروس عادت‌های‌شان را تغییر دهند: «اقتصاد ما قوی‌تر از ترس‌مان است. بیایید برای خوردن قهوه یا پیتزا بیرون برویم و نترسیم!»4 در دیگر شهرهای ایتالیا که هنوز گمان می‌رفت ویروس حکومت خود را اعلام نکرده است، اوضاع به صورت عادی ادامه داشت. در ونیز رستوران‌ها به مشتریان نوشیدنی‌های مجانی در ازای غذا می‌دادند و در کافه‌ها جا برای نشستن نبود. ایتالیا تصمیم گرفته بود بار کم‌کاری اقتصادی استان‌های شمالی را به دوش استان‌هایی که هنوز می‌توانستند توریست بگیرند بیندازد. در همین زمان بود که اعلام شد اولین شخصی که به ویروس مبتلا شده نه از طریق ارتباط با چینی‌ها، بلکه بعد از سفر به آلمان مبتلا شده است!
در همین شرایط بود که ویروس راه خود را به سمت سیاستمدارانی که این تصمیمات را گرفته بودند نیز باز کرد و فونتانا که مشتاق بود اصناف هر چه سریع‌تر کار خود را دوباره آغاز کنند، خود به بیماری «کووید-19» مبتلا شد. تقریباً یک ماه طول کشید تا سرانجام در اول مارس توانستند فرمانداران محلی را قانع کنند شهرها و استان‌های شمالی ایتالیا باید تعطیل و قرنطینه شوند و بدین ترتیب اول مارس 2020 سرانجام مدارس و دانشگاه‌های 3 استان شمالی که شیوع ویروس از آنجا آغاز شده بود، تعطیل و 3 روز بعد هم کل مدارس در ایتالیا تعطیل شد.
ایتالیایی‌ها در روزهای ابتدایی با ویروس شوخی می‌کردند، درباره مرگ در شبکه‌های اجتماعی لطیفه می‌ساختند و با نقل‌قول‌های مسؤولان دولتی مزاح کرده و ویدئوهای خنده‌دار درست می‌کردند. بعد از اینکه تصمیم دولت در روز هشتم مارس بر این شد لومباردی و 14 استان دیگر قرنطینه شوند، مردم باور نمی‌کردند مسأله تا این حد جدی باشد. خبر قرنطینه کردن این استان‌ها چند ساعت زودتر از دفتر فرمانداران درز کرد و مردم از شهرهای خود گریختند. اوضاع به یک آشفتگی تمام‌عیار تبدیل شد. راه‌های خروجی شهرها مملو از شهروندانی بود که حالا دیگر نمی‌خواستند در شهرهای خود باقی بمانند، زیرا فکر می‌کردند دولت قرار است آنها را برای مدتی طولانی در خانه‌های‌شان زندانی کند. آنها با خود ویروس را به تمام نقاط ایتالیا سوغات بردند.
حالا مسؤولان دولتی مجبور بودند در شبکه‌های اجتماعی و تلویزیونی روبه‌روی دوربین نشسته و با خواهش و التماس از مردم بخواهند در خانه‌های خود بمانند. روز دهم مارس در نهایت دولت کافه‌ها، رستوران‌ها و دیگر مشاغل غیرضروری را در سراسر کشور تعطیل کرد و جوزپه کونته، نخست‌وزیر از «ایثار بزرگ» ملت در این باره تشکر کرد. این در حالی بود که فرمانداران و شهرداران غیر از به کار بردن سلاح زور و قوانین سخت‌گیرانه و جریمه‌های سنگین برای کسانی که از خانه‌های خود خارج می‌شدند، رو به التماس و در برخی موارد ناسزاگفتن و داد زدن بر سر مردم در شبکه‌های اجتماعی آورده بودند که در خانه بمانند! تنها در یک هفته پلیس 40 هزار نفر را به دلیل شکستن قانون قرنطینه وخروج از خانه‌ها جریمه کرد!5 بعد از اینکه تلاش‌ها بی‌فایده بود، ارتش نیز به خیابان‌ها آمد. مردم حالا در خانه‌ها مانده‌اند و هیچ چشم‌اندازی از اینکه کی قرار است دوباره به سر کار خود بازگردند ندارند. کسانی که بیمار شده‌اند، در بیمارستان‌ها در انتظار این هستند که کسی بمیرد تا بلکه بتوانند دستگاه تنفسی یا ونتیلاتور را از او برای زنده ماندن بگیرند. سیستم بهداشتی ـ درمانی ایتالیا دچار فروپاشی شده است. در حال حاضر 2 ماه است سیستم درمانی ایتالیا مشغول جنگیدن با ویروس است و کادر درمانی از پا افتاده‌اند. حدود 60 درصد از مردم ایتالیا را سالمندان تشکیل می‌دهند و کار تیم پزشکی هم اینک به اولویت‌بندی بیماران و تصمیم‌گیری برای این رسیده است که چه کسی می‌تواند زنده بماند و چه کسی باید بمیرد.
تصمیم قاطعانه و زودهنگامی که می‌توانست جان انسان‌های زیادی را نجات دهد، به دلیل گیجی، امیدواری بیش از حد یا نگرانی از وضعیت اقتصادی در آینده، به موقع گرفته نشد و هشدار‌های لازم به مردم داده نشد.
حالا دنیا به این نتیجه رسیده است که کم‌اهمیت تلقی کردن کرونا، شایع‌تر از خود ویروس در کشورهای غربی بوده است. بسیاری از تحلیلگران غربی علت این مسأله را در سیستم سرمایه‌داری جست‌وجو می‌کنند. آنها معتقدند سیستم سرمایه‌داری جز کسب درآمد و ادامه حیات خود چیز دیگری نمی‌بیند و به همین دلیل ادامه حیاتش بر ادامه حیات انسان‌ها- بویژه آنهایی که از نظر اجتماعی و اقتصادی ضعیف‌تر هستند- ارجحیت دارد. به همین دلیل غرب بعد از مدت‌ها دوباره در دوران کرونا با پدیده داروینیسم اجتماعی روبه‌رو شده است. پدیده‌ای که می‌گوید گونه‌های قوی‌تر به حیات خود ادامه داده و گونه‌های ضعیف‌تر توسط طبیعت یا قوانین طبیعی زندگی در اجتماع حذف خواهند شد.
به همین دلیل هم درخواست‌های ایتالیا از اتحادیه اروپایی برای کمک به این کشور شنیده و دیده نشد. کمپین «متوقف نمی‌شویم» مسؤولان ایتالیایی در نهایت به جان‌باختن هزاران نفر در سراسر این کشور منجر شد و نشان داد کرونا سریع‌تر از کمپین‌ها در حال حرکت در بین ملل است. مهم‌ترین درس از فاجعه ایتالیا شاید همین جمله باشد: سرعت کرونا از سرعت بروکراسی بیشتر است. تصمیمات باید قاطعانه، همراه با انسجام و همراهی ملی و با سرعت گرفته و اجرایی شود.
ثمانه اکوان
