مقام معظم رهبری از سال‌ها پیش توجه به جوانان و لزوم جوانگرایی در ساختارهای کشور را یکی از راه‌های برون رفت از مشکلات و هموار کننده مسیر پیشرفت کشور می‌دانستند. ایشان حتی در فرامین خود تاکید کرده بودند که در حرکت انبیای الهی هم از جمله حرکت صدر اسلام محور حرکت و مرکز تلاش و تحرک، جوانان بودند.
اخبار سیاسی - مقام معظم رهبری درباره جوانگرایی دیدگاهی فرامرزی داشتند و حتی در بخشی از پیامشان در شبکه‌های مجازی به مردم کشورهای غربی، جوانان این کشورها را مورد خطاب قرار دادند و نوشتند: «من شما جوانان را مخاطب خود قرار می‌دهم؛ نه به این علّت که پدران و مادران شما را ندیده می‌انگارم، بلکه به این سبب که آینده‌ی ملّت و سرزمینتان را در دستان شما می بینم و نیز حسّ حقیقت‌جویی را در قلبهای شما زنده‌تر و هوشیارتر می‌یابم.»
مطلبی که رهبر بزرگ انقلاب اسلامی در مورد ویژگی جوانی در این پیام فرمودند؛ واقعیتی است که در قرآن و روایات نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
برای مثال قرآن کریم، برخى از جوانان اصحاب کهف را چنین مى‌داند: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْیَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدىً»; «ما داستان آنان را به حق براى تو بازگو مى‌کنیم، آن‌ها جوانانى بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم». این آیه تایید همین ویژگی حق‌پذیری جوانان است که زود در برابر حقیقت هستی خاضع می‌شوند، به آن ایمان می‌آورند و در عمل نیز بى‌باکانه از حقیقت دفاع می‌کنند.
و در جای دیگری داستان جوانى (حضرت اسماعیل) را که حاضر شد در راه حق حتى جان خود را فدا کند یادآور مى‌شود و مى‌فرماید: «فَلَمّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قالَ یا بُنَیَّ إِنِّی أَرى فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى قالَ یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شاءَ اللّهُ مِنَ الصّابِرِینَ»; «هنگامى که حضرت ابراهیم (ع) با او (حضرت اسماعیل (ع)) به مقام سعى رسید، گفت: پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح مى کنم، نظر تو چیست؟ گفت: هر چه دستور دارى اجرا کن؛ به خواست خدا مرا از صابران خواهى یافت. آری، جوان رشید و با بصیرت، این گونه است.»
در این میان، اما شاید بتوان بیانیه «گام دوم انقلاب اسلامی» را که بعد از ۲۲ بهمن ۹۷ و از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی منتشر شد، سرآغاز فصل جدیدی در جمهوری اسلامی ایران دانست، فصلی که تاکید بیشتری بر نقش جوانان در حل مشکلات کشور دارد.
رهبر انقلاب اسلامی در این بیانیه با مرور تجربه ۴۰ ساله انقلاب اسلامی اعلام کردند: انقلاب «وارد دوّمین مرحله‌ی خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدّن‌سازی شده است» و گام دوم انقلاب باید در چارچوب «نظریه‌ی نظام انقلابی» و با تلاش و مجاهدت جوانان ایران اسلامی به‌سوی تحقق آرمان «ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنافداه)» برداشته شود.
محسن پیرهادی دبیرکل جمعیت پیشرفت و عدالت، اهتمام به جوانگرایی را مهمترین محور بیانیه گام دوم دانست و تشریح کرد: آنچه که در این بیانیه باید به خوبی مورد توجه قرار گیرد اهتمام به جوانگرایی به عنوان محور اصلی این بیانیه بود و راهکار‌هایی هم که در این بیانیه مطرح شد بر پایه روحیه جوانگرایی و حضور مؤثر جوان‌ها برای اداره بهتر کشور و ادامه مسیر انقلاب است، بنابراین مسئله جوانگرایی باید به طور جدی مورد بررسی قرا گرفته و مسئولان پیشکسوت ما هم در حوزه اجرایی وهم برنامه‌ریزی همت بیشتری را درجهت حضور بیشتر جوان‌ها در میدان عمل بیندیشند.
اما جمهوری اسلامی ایران در کجاها به جوانان اعتماد کرد و چه نتیجه را به دست آورد؟
جنگ تحمیلی ثمره بارزی برای اعتماد به جوانان
پس از وقوع جنگ تحمیلی، بخش مهمی از مسئولیت‌های نظامی کشور برعهده جوانانی قرار گرفت که تجربه چندانی در امور نظامی نداشتند اما با تکیه بر ایمان و روحیه خودباوری توانستند ارتش تا بُن دندان مسلح رژیم بعث را در ضربه‌های متعددی به شکست بکشانند.
اما نمونه این افراد چه کسانی بودند؟
محسن رضایی فرمانده سپاه در دوران دفاع مقدس زمانی این مسئولیت را برعهده گرفت که تنها ۲۷ سال سن داشت. فرمانده نیروی زمینی سپاه یحیی رحیم‌صفوی هم در زمان جنگ سی ساله بود.
نیروی مقاومت بسیج نیز از سوی امام راحل برعهده حجت‌الاسلام والمسلمین محمد رحمانی گذاشته شد که در زمان تصدی مسئولیت ۳۰ سال داشت و همزمان رئیس ستاد جذب و هدایت کمک‌های مردمی به جبهه‌ها بود.
شهید حسن باقری فرد دیگری بود که فرماندهی قرارگاه نصر را برعهده داشت و از فرماندهان اصلی عملیات آزادسازی خرمشهر بود که در زمان شهادت ۲۶ ساله بود. علاوه بر این فرماندهی لشکر‌های سپاه نیز برعهده جوانانی مانند قاسم سلیمانی، محمدعلی جعفری، مرتضی قربانی، مهدی باکری، احمد متوسلیان بود که سن هرکدام آن‌ها از ۴۰ سال تجاوز نمی‌کرد.
شهید حسن طهرانی‌مقدم بنیانگذار یگان موشکی سپاه پاسداران نیز در زمان مسئولیت کمتر از سی سال داشت که توانست اولین موشک را در سال ۶۳ همزمان با عملیات بدر به پالایشگاه کرکوک شلیک کند. رضا سیف اللهی فرمانده واحد اطلاعات سپاه و رئیس ستاد سپاه ۲۴ ساله بود.
ارتش نیز که با فرار برخی سران آن بعد از پیروزی انقلاب دچار مشکل در فرماندهی شده بود، توانست با میدان دادن به جوانان به سرعت خود را بازسازی کند. نیروی زمینی ارتش از سال ۶۰ تا ۵۶ به فرماندهی شهید سپهبد صیاد شیرازی اداره می‌شد که ۳۷ ساله بود. فرماندهی نیروی هوایی نیز برعهده هوشنگ صدیق و شهید ستاری بود که ۳۷ سال سن داشت. فرمانده نیروی دریایی ارتش محمدحسین ملک‌زادگان از بدنه جوان ارتش به‌حساب می‌آمد.
نه تنها فرماندهان نیرو‌های مختلف ارتش و سپاه جوان بودند، بلکه نگاهی به سن شهدای این دو نهاد نظامی و همچنین بسیجیان داوطلب اعزامی به جبهه‌ها حاکی از این است که پیروزی در دوران دفاع مقدس با همت جوانان میسر شد.
علاوه بر امور نظامی، مسئولیت‌های سیاسی و اداری نیز بعد از استعفای دولت موقت، برعهده جوانان قرار گرفت. شهید محمدعلی رجایی نخست‌وزیر دولت بنی‌صدر و دومین رئیس‌جمهور تاریخ ایران و شهید محمدجواد باهنر سومین نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ۴۸ ساله بودند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای سومین رئیس‌جمهور نیز در ۴۲ سالگی به این مسئولیت رسیدند. اکبر هاشمی رفسنجانی اولین رئیس مجلس شورای اسلامی نیز حدودا ۴۵ ساله بود. ترکیب وزرای کابینه‌های دهه شصت و مجالس شورای اسلامی نیز مرکب از جوانان بود.
پیروزی‌های به‌دست آمده در عرصه‌های علمی، نظامی و سیاسی در دهه شصت همگی مرهون مجاهدت جوانان و خودباوری آن‌ها بود.
اما چرا جوانگرایی مسئله‌ای است که رهبر معظم انقلاب بارها به آن اشاره کرده‌اند؟ کدام ویژگی جوانان باعث شده که رهبری تا این میزان و تمام قد بر مدیریت آن‌ها تاکید بورزد؟
آرمان خواهی و کارآمدی ویژگی که در قامت جوانان جلوه میکند
آرمان‌خواهی و دوری از محافظه‌کاری از ویژگی‌های ذاتی جوانان است و افزایش سن به‌طور طبیعی احتمال گرایش به سمت محافظه‌کاری را در انسان‌ها افزایش می‌دهد. این مطلب به‌معنای ارتباط مستقیم «سن» با «محافظه‌کاری» نیست، همچنانی که نمونه‌های متعددی از سالخوردگان و پابه‌سن گذشتگان را می‌توان فهرست کرد که اگر از بسیاری از جوانان آرمان‌خواه‌تر و انقلابی‌تر نباشند، کمتر نیستند، اما یک مسئله، دست‌کم به تجربه بدیهی است و آن اینکه به طور معمول معدل آرمان‌خواهی در جوانان بیشتر از سالخوردگان است. ماهیت انقلاب اسلامی ایران نیز اساساً آرمان‌خواهانه و خلاف‌آمد رویه‌های مرسوم در دنیاست و افتادن در دام پراگماتیسم و محافظه‌کاری آن را از سیرت و ماهیت تهی میکند و این آرمان‌خواهی نیز بدون حضور حداکثری جوانان قابلیت ظهور و بروز ندارد.
علاوه بر این معمولاً گمان‌ها این است که میانسالان و سالخوردگان مجرب‌تر و پتانسیل بسیار بهتری نسبت به جوانان برای تحقق کارآمدی دارند؛ اما این پیش‌فرض هم با یک بررسی تاریخی درباره تجربه ملی پس از انقلاب اسلامی و هم براساس مطالعات علمی به چالش کشیده می‌شود.
برای مثال در یک نمونه تحقیقات جوزف فولکمن (Joseph Folkman) و جک زنگر (Jack Zenger) در سال ۲۰۱۵ که برای مجله کسب‌وکار هاروارد (HBR) انجام‌شده، نتایج شگفت‌انگیزی از برتری جوانان در «کارآمدی» نسبت به پابه‌سن گذشتگان به‌همراه داشته است. این تیم با بررسی عملکرد ۶۵ هزار رهبر و مدیر مشهور در جهان، کارآمدی مدیران زیر ۳۰ سال را با گروه بالای ۴۵ سال مقایسه کرده و نهایتاً گزارش داده است ۴۴ درصد از کارآمدترین رهبران مورد مطالعه این تحقیق را افراد زیر ۳۰ سال تشکیل داده بودند، در حالی که افراد بالای ۴۵ سال تنها ۲۰ درصد از مدیران موفق و کارآمد را به خود اختصاص می‌دادند.
وقتی جوانگرایی تبدیل به مد روز می‌شود
اما تأکید بر جوانگرایی نباید بهانه‌ای شود برای اینکه صرفاً درصدد جایگزینی یک مدیر کم سن نسبت به مدیر قبلی برآییم و دائماً اعتراض کنیم که چرا در فلان پست هنوز فلانی مدیر است و باید عوض شود؛ موضوعی که بیش از هرچیز نشان دهنده یک برداشت سطحی از مفهوم جوانگرایی است. زیرا حتی زمانی که به صدر اسلام و انتصابات معصومان نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که گاهی در فرماندهی جنگ ملاک جوانگرایی است، ولی در جا‌های دیگری معیار‌ها متفاوت است و معصومین از افرادی که سن بیشتری دارند استفاده کرده‌اند. برای نمونه در اعزام سپاه اسامه بن زید پیامبر(ص) یک جوان کم سن را برای فرماندهی جنگ انتخاب کردند که البته با اعتراض صحابه مواجه شد!
در مقابل رسول خدا(ص) در بیشتر غزوه‌ها عبدالله بن ام مکتوم را به عنوان جانشین در مدینه انتخاب می‌کردند که دارای سن بالا و نابینا بودند. این نوع نصب‌ها نشان می‌دهد علاوه بر جوان بودن، باید به سایر خصوصیات مدیر نیز نگاه کرد.
در نگاه حضرت علی(ع) علاوه بر جوان بودن مدیر، بر خصوصیات دیگری تکیه شده است که در نامه امام به مالک اشتر برای امارت مصر می‌توان از آن‌ها به خوبی و به‌عنوان اصول انتخاب مدیران، استخراج کرد.
حضرت می‌فرمایند: ای مالک! اخلاص، رضای خدا در امور، توکل به او، پذیرش نظارت خدا، تقوا، مدیریت اثربخش، شایسته‌سالاری، جابه جایی و ارتقای مدیران بر اساس (معیار‌ها و ضوابط شایستگی نه روابط)، عالم بودن بر امور، پیشینه مناسب داشتن، امانت‌داری، توانایی اداره کردن، مقاوم بودن در مقابل فشارها، رازداری، اخلاق شایسته، قدرت تصمیم‌گیری و اجرای بالا، اعتماد به نفس داشتن و به خود ارزش‌دادن، توانایی در شناخت خویشتن، کفایت داشتن و توانایی حل مشکلات و مدیریت بحران‌ها و شکست‌ها، فرصت‌شناسی و توانایی بهره‌برداری از فرصت‌ها، توجه جدی به عدالت و انصاف در مدیریت، اعتدال در رفتار توسط مدیران و خودداری از افراط و تفریط و... بایداز ویژگی‌های مدیران اطراف تو باشد.
موضوع مهم این است که میدان مسئولیت، مکانی برای آزمون و خطا و کسب تجربه و تخصص نیست. چه بسا بعد از روی کار آمدن فردی جوان، اما بدون تجربه، زمینه‌ای فراهم شود که آن جوان تا پرتگاه‌های مسئولیتی جلو رود و دیگر توان اجرای تعهداتش را نداشته باشد و یکی از پتانسیل‌های ارزشمند مدیریتی را از دست بدهیم.
گاهی رهبری هم در نصب افراد در پست‌های مختلف بیش از ده سال تجربه را برای پذیرش آن مسئولیت، در رده همان وظیفه در نظر می‌گیرند. به طور مثال در هنگام نصب آیت الله آملی لاریجانی به ریاست مجمع تشخیص، ایشان ده سال در عالی‌ترین سطح قضایی میدان داری میکند و برای مسئولیت سنگین ریاست مجمع تشخیص انتخاب می‌شود.
مروری بر انتصابات رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که ایشان صرفاً نگاهی به جوانگرایی محض و پایین‌تر بودن سن مدیر جدید نسبت به قبلی نداشته‌اند. مثلاً سن آیت الله آملی لاریجانی در هنگام انتصاب به ریاست قوه قضائیه ۴۹، سن آیت الله رئیسی در هنگام انتخاب حدود ۵۹ سال است. همچنین سن امیر فرزاد اسماعیلی در هنگام نصب فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء ارتش ۳۹ سال و امیر سرتیپ صباحی‌فر که اخیرا انتخاب شدند ۵۵ ساله بود. یا آیت الله هاشمی شاهرودی به هنگام ریاست بر مجمع تشخیص مصلحت نظام ۶۹ ساله بود.
کمال‌الدین سجادی سخنگوی جبهه پیروان خط امام و رهبری، هم دراین باره گفته است :مقام معظم رهبری بارها در صحبت‌هایشان به لزوم جوانگرایی در عرصه‌های مختلف تاکید کرده‌اند اما منظور از جوانگرایی را پیر زدایی نفرموده اند البته در کار‌های سیاسی جوانان باید حضور داشته باشند، اما افرادی که تجربه بیشتری دارند هم باید حضور داشته باشند زیرا نهادهای حساسی مانند مجلس باید قانون گذاری و نظارت داشته باشد و اگر افراد تجربه کمی داشته باشند صرف این که جوان باشند کافی نیست، زیرا مجلس باید تمام کار‌های کشور را نظارت میکند که مبتنی بر دانش و تجربیات بسیاری است.
عشرت شایق نماینده ادوار مجلس،تعریف متفاوتی از جوانگرایی ارائه و گفته است: ثبت نام بخش اعظمی از جوان‌ها در انتخابات امید تازه‌ای را برای دوره یازدهم بوجود آورد که جوانان با تجریه و مدبر انشالله بتوانند سکان مدیریت مجلس را در دست بگیرند اما جوانگرایی فقط بحث سن نیست و افرادی با سن بالا هم که خستگی ناپذیری و خلاقیت ذهنی بالایی داشته باشند در زمره جوانان محسوب می‌شوند؛موضوعی که در بحث‌های روانشناسی و جامعه شناس هم مطرح شده است.
در پایان باید تاکید کرد که پدیده جوان گرایی اگرچه امری مهم محسوب شده اما کفایت نمی‌کند زیرا در ذیل آن باید به مسئولیت پذیری و ذهن پخته جوانان هم اشاره کرد موضوع که محسن پیرهادی دبیرکل جمعیت پیشرفت و عدالت ،درباره آن گفته است: علیرغم اینکه باید به جوانان میدان داده شود، جوانان ما هم باید نقش خودشان را به خوبی ایفا کرده و در عین حالی که در جوانی هستند رفتار پخته‌ای را از خودشان نشان داده، آرمان خواه باشند و از عملکرد چهل ساله قابل دفاع انقلاب اسلامی حمایت کرده و به این موضوع باور داشته باشند.
لذا باید تأکید کرد که جمع جوانان باید در کنار افرادی پخته و کارآزموده قرار گیرد تا بتواند کارایی لازم را از خود نشان دهد.
