ایران در واکنش به نقض آشکار برجام توسط آمریکا و بدعهدی اروپا، تاکنون چهار گام کاهش تعهدات برجامی را برداشته است.
اخبار سیاسی- گام اول در ۱۸ اردیبهشت ۹۸ شامل افزایش ذخیره مواد غنی شده از سطح ۳۰۰ کیلوگرم و افزیش ذخیره آب سنگین از ۱۳۰ تن.
گام دوم در ۱۶ تیر ۹۸ شامل افزایش خلوص غنی‌سازی اورانیوم از سقف ۳.۶۷
گام سوم در ۱۵ شهریور ۹۸ شامل رفع محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژ‌های جدید.
گام چهارم در ۱۵ آبان ۹۸ شامل آغاز فرآیند گازدهی در تاسیسات فردو.
اگر فرجه‌های ۲ ماهه ایران را مبنا قرار دهیم، روز ۱۵ دی یعنی ۱۵ روز دیگر، موعد برداشتن گام پنجم کاهش تعهدات برجامی است.
نوع رفتار و تحرکات اروپایی‌ها نیز همچون دفعات قبلی نشانه‌ای دال بر تلاش و تکاپو برای منصرف کردن ایران از برداشتن گام پنجم با تضمین بهره‌مندی تهران از منافع اقتصادی برجام مخابره نمی‌کند.
اروپایی‌ها در این ۲۱ ماهی که متحدشان یعنی آمریکا بصورت یکجانبه از برجام خارج شده است، بجای آنکه تعهدات قانونی خود از جمله مفاد مندرج در بند ۱۹ برجام و آن ۱۱ تعهد معروف را اجرایی کنند، یا «حرف درمانی» کرده‌اند و یا گستاخانه زبان به تهدید ایران گشوده‌اند.
جدیدترین پرده از تهدیدات اروپایی‌ها اعلام سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس برای فعال کردن مکانیسم ماشه یا سازوکار مقابله با نقض برجام از سوی ایران است! مکانیزمی که منجر به تجدید تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خواهد شد؛ اگر چه تروئیکای اروپایی اعلام کرده‌اند که فعلا از ارجاع موضوع نقض برجام توسط ایران به شورای امنیت خودداری می‌کنند، اما در هرصورت، اقدام گستاخانه آن‌ها در تهدید کردن ایران با توجه به آنکه شریک آمریکا در نقض آشکار برجام هستند، اقدامی بلاوجه است.
در مورد این تهدید پوچ اروپایی‌ها یادآوری چند نکته ضروری است؛ نخست آنکه اروپایی‌ها طی ۲۱ ماهی که از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد علی‌رغم وعده‌های خود به ایران، هیچ اقدام ملموسی را برای تضمین منافع برجامی ما انجام نداده‌اند؛ در این زمینه مشخصا باید به ۱۱ تعهدی اشاره کرد که اروپایی‌ها چند روز بعد از ۱۸ اردیبهشت ۹۷ (روز خروج آمریکا از برجام) طی جلسه‌ای به ایران دادند؛ یازده تعهدی که محور‌های اصلی آن شامل «فروش نفت ایران»، «بازگشت پول نفت ایران»، «سرمایه‌گذاری در ایران»، «حمل و نقل»، «هوانوردی» و «کشتیرانی» بود. یازده تعهدی که به گفته «ظریف» اگر عملیاتی شود، تازه مقدمه‌ای بر اجرای اینستکس محسوب می‌شود؛ اما حالا که ۲۱ ماه از وعده اروپایی‌ها می‌گذرد نه تنها خبری از اجرایی شدن آن ۱۱ تعهد نیست، بلکه اروپایی‌ها با وقاحت زبان به تهدید ایران نیز گشوده اند.
علاوه بر این ۱۱ تعهد، اروپایی‌ها طبق «بند ۱۹ برجام» موظف بودند بدون هیچ عذر و بهانه‌ای «تمام تحریم‌های پولی و بانکی و بیمه‌ای علیه ایران را بردارند» و «مقدمات تعامل بانک‌ها و موسسات مالی کوچک و بزرگ اروپایی با بانک مرکزی و سایر بانک‌های ایران را فراهم آورند» و «از تجارت با ایران از طریق اعتبار صادراتی، تضامین و یا بیمه حمایت کنند» و «خدمات پیام‌رسانی مخصوص مالی از جمله سوئیفت را کاملاً برای ایران عادی کنند» و...
همچنین در مورد تهدید اروپایی‌ها به استفاده از «مکانیسم ماشه» و «احیای تحریم‌های سازمان ملل» علیه ایران باید این نکته را یادآور شد که سازوکار موسوم به «ماشه» که در متن برجام پیش‌بینی شده برای پیشگیری از نقض توافق جامع هسته‌ای توسط «ایران» طراحی شده است. به عبارت دیگر، این سازوکار زمانی می‌تواند عملی شود که ایران «آغازگر» نقض برجام بوده باشد؛ حال آنکه بنا به اذعان خودِ اروپایی‌ها، این آمریکا بود که برجام را ۲۱ ماه پیش نقض کرد و چهار گام کاهش تعهد هسته‌ای ایران نیز وفق اصول ۲۶ و ۳۶ برجام و صرفا واکنشی به نقض آشکار این توافق بین‌المللی از سوی آمریکا و در پی آن، «عدم تمایل» یا «ناتوانی» اروپا در تضمین منافع ایران است.
علی‌ایحال، برآیند اتفاقات حول برجام بیانگر آن است که ایران در موعد مقرر یعنی در میانه دی ماه، گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را برمی‌دارد. در همین رابطه علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان روز چهارشنبه ۲۷ آذر در دیدار «نیکلای پاتروشف» دبیر شورای امنیت ملی فدارسیون روسیه ضمن قدردانی از مواضع اصولی روسیه در مواجهه با اقدامات غیر قانونی آمریکا در قبال برجام و حمایت از فرآیند کاهش تعهدات هسته‌ای ایران در برجام، گفت: اگر مسیر عدم اجرای تعهدات از سوی اروپا تدوام یابد ناگریز هستیم برای ایجاد موازنه در تعهدات، گام‌های بعدی را برداریم.
همچنین «محمدابراهیم رضایی» رئیس کمیته هسته‌ای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه هیچ چشم‌اندازی مبنی بر همکاری اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها درباره روند اجرای برجام وجود ندارد، اظهارداشت: ما همچنان به گام‌های‌مان درباره کاهش تعهدات هسته‌ای ادامه خواهیم داد و تا جایی این گام‌ها را برمی‌داریم که به نقطه صفر برسیم.
«مهدی سنایی» نیز هفته گذشته در آخرین مصاحبه خود به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه در گفت‌وگو با نشریه «کامرسانت» تصریح کرد: در ارتباط با اقدامات ایالات متحده و بی‌عملی اتحادیه اروپا، شورای امنیت ملی ایران تصمیم گرفت که ایران به مرور و در بازه‌های ۶۰ روزه تعهد خود به برجام را کاهش دهد. این احتمال وجود دارد که بعد از چند دوره کاهشی دیگر، عملا هیچ تعهدی برای آنکه ایران به آن پایبند باشد، باقی نماند.
سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه نیز در تاریخ ۱۸ آذر در حاشیه نشست کمیسیون عمران مجلس، تصریح کرد: درباره چگونگی اجرای گام پنجم ایده‌های مختلفی وجود دارد.
عراقچی به نشست روز ۱۵ آذر کمیسیون مشترک برجام میان ایران و۱+۴ نیز اشاره کرد و تصریح کرد که در نشست مزبور ایران تاکید کرده در صورت استمرار عدم انتفاع از برجام، گام‌های جدیدی برای کاهش تعهدات برخواهد داشت.
به هر ترتیب، زمستان در راه است و ظاهرا برجام یخ زده در حال انجماد بیشتر است؛ می‌ماند تعهداتی که ایران یکطرفه در حال اجرای آن است و ظاهرا با توجه به وضع پیش‌رو و انفعال اروپایی‌ها به موازات گام‌های کاهشی ایران، چندی دیگر اثری از آن تعهدات نیز باقی نماند.
