اعضای اروپایی برجام در آستانه برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام، در بیانیه‌ای ایران را تلویحا تهدید به استفاده از مکانیسم ماشه و احیای تحریم‌های سازمان ملل کردند.
اخبار سیاسی- مکانیسم ماشه یا همان «ساز و کار حل اختلافات» در بند‌های ۳۶ و ۳۷ برجام به عنوان تضمینی در راستای اجرای تعهدات ایران گنجانده شد. طبق این سازوکار، اگر اعضای برجام بتوانند نقض تعهدات ایران را اثبات کنند، تحریم‌های بین‌المللی به صورت خودکار علیه کشورمان برمی‌گردد.
اما نکته مهم در استفاده از مکانیسم ماشه ، مستندات آژانس بین المللی انرژی اتمی و استناد اعضا به تخلفات ایران در کمیسیون مربوط به حل اختلافات برجام است. طبق ۱۶ گزارش اخیر آژانس، تمامی فعالیت‌های هسته‌ای ایران در چارچوب قانونی صورت گرفته است و حتی از سرگیری اقدامات مربوط به کاهش تعهدات نیز زیر نظر این نهاد و بازرسان انجام می‌شود.
همچنین از انجا که اعضای اروپایی برجام به هیچ یک از تعهدات خود عمل نکرده‌اند، نمی‌تواند جمهوری اسلامی ایران را به این مساله متهم کنند که قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کرده است؛ بنابراین اجرای مکانیسم ماشه که نیازمند طرح آن در جلسه شورای امنیت است، منتفی می‌شود.
در همین رابطه ابوالفضل ظهره‌وند عضو پیشین تیم مذاکره کننده هسته‌ای گفت: «اجرای مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌هایی که پیشتر در قالب ۶ قطعنامه سازمان ملل به ایران تحمیل شده بود، فقط در چارچوب شورای امنیت ممکن است. آلمان، فرانسه و انگلیس صرفاً قادر هستند تحریم‌های اروپایی را بازگردانند. تحریم‌هایی که بخشی از آن‌ها مربوط به شورای اروپا بود که تعلیق و بخش دیگر مربوط به کمیسیون اروپا بود که لغو شده بودند.»
وی خاطر نشان کرد: «البته اگر اروپا دست به چنین کاری بزند به معنی این است که رسما اعلام کرده برجام مرده و این پایان کار توافق هسته‌ای و بزرگترین دستاورد اتحادیه اروپا در حوزه سیاست خارجی خواهد بود. در حالی است که به نظر می‌رسد هدف اروپا پیش بردن سیاست هویچ و چماق است. در حالی که از بازگرداندن تحریم‌ها سخن می‌گویند ۶ کشور هلند، دانمارک، نروژ، سوئد، بلژیک و فنلاند به سازوکار مالی اینستکس بپیوندد که انگلیس، آلمان و فرانسه برای تهسیل تجارت با ایران و دور زدن تحریم‌های آمریکا پیشنهاد دادند.»
بنابراین بیانیه اخیر تروئیکای اروپا در افزایش تحریم‌ها را باید صرفا اقدامی رسانه‌ای و در راستای جنگ روانی تفسیر کرد. با این حال یک روز پس از صدور این بیانیه، علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در نشست خبری اعلام کرد: «اگر درباره ایران از مکانیسم ماشه استفاده شود، در بسیاری از تعهدات نسبت به آژانس تجدید نظر جدی خواهیم کرد.»
مکانیسم‌های ایران برای مقابله با اعمال تحریم‌های اروپایی
همان طور که اشاره شد، مکانیسم ماشه فقط در چارچوب برجام و شورای امنیت قابل اعمال است. اما اگر انگلیس، آلمان و فرانسه بخواهند تحریم‌های اروپایی را مجددا فعال سازند، ایران با استفاده از ابزار‌های مختلفی قادر خواهد بود به این مساله واکنش نشان دهد.
در این رابطه حسن عابدینی کارشناس مسائل هسته‌ای گفت: «بهانه امروز اروپا به بحث کاهش تعهدات هسته‌ای ایران برمی‌گردد. در حالی که جمهوری اسلامی اعلام کرده است این اقدامات براساس بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام برداشته و نقض توافق هسته‌ای نیست. با این حال اگر اروپا تحریم‌ها را برگرداند، ایران نیز قادر است واکنش‌هایی صورت دهد. از جمله این موارد می‌توان به ارتقا سطح غنی‌سازی از ۴.۵ درصد به مراحل بالاتر و حتی ۲۰ درصد، آغاز بازسازی و نوسازی راکتور آب سنگین اراک، راه‌اندازی سانتریفیوژ‌های نسل جدید در فردو، افزایش میزان اورانیوم تولیدی روزانه از ۵.۵ کیلوگرم به مقادیر بیشتر و توقف اجرای پروتکل الحاقی و کد اصلاحی ۱.۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی اشاره کرد. لازم به ذکر است در حال حاضر ایران بدون تصویب مجلس و به صورت داوطلبانه این پروتکل را اجرا می‌کند.»
وی تاکید کرد: «نکته مهم آنکه این موارد بازهم در چارچوب مفاد بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام است و خلاف آن نیست. اما در مراحل بعد می‌تواند اقدامات دیگری نیز انجام دهد.»
ظهره‌وند نیز در این باره بیان کرد: «اگر اروپا تحریم‌ها را بازگرداند، یعنی رسما از برجام خارج شده و مرگ آن را رقم زده است. در این شرایط به نفع ایران نیز خواهد شد. زیرا ما دستاوردی از توافق هسته‌ای نداشتیم؛ بنابراین جمهوری اسلامی می‌تواند فعالیت‌های هسته‌ای را به صورت کامل و جامع آغار کند و به موقعیت پیش از برجام برگردد. علاوه بر این ایران می‌تواند کار‌های دیگری صورت دهد که قابل رسانه‌ای شدن نیستند.»
آمار منتشرشده از سوی اداره اطلاعات اقتصادی اتحادیه اروپا (یورو استات) نشان می‌دهد مبادلات دو طرف در شش ماهه نخست ۲۰۱۸ بالغ بر ۱۰.۶۷ میلیارد یورو بوده که این رقم در شش ماهه نخست امسال یک چهارم شده و با افت ۷۶ درصدی به ۲.۵۶ میلیارد یورو رسیده است. این رقم تا پایان سال جاری میلادی کمتر نیز خواهد شد. زیرا بخشی از حجم تبادلات تجاری ایران و اروپا مربوط به توافقات پیش از اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکاست و پس از آن به دلیل نگرانی شرکت‌های اروپایی از مجازات‌ها و جریمه‌های آمریکا، از ادامه کار با کشورمان انصراف دادند.
تاثیر بازگشت تحریم‌ها علیه ایران از سوی اروپا
موضوع دیگر در تهدید تروئیکای اروپا به برگرداندن تحریم‌ها، میزان اثرگذاری آن‌ها بر اقتصاد ایران است. ظهره‌وند در این خصوص عنوان کرد: «برداشتن گام‌های کاهش تعهدات، اقدامی در جهت متوازن کردن میان تعهدات و مطالبات بود. زیرا طرف غربی به هیچ یک از تکالیفش عمل نکرد؛ لذا ما کنون نیز در پایین‌ترین سطح مراودات تجاری با اروپا قرار داریم. جمهوری اسلامی ایران در حال نمایش زندگی بدون غرب است و ما نشان دادیم بدون آن‌ها نیز می‌توانیم زندگی کنیم. این در حالی است که غرب به ایران به عنوان هارت‌لند(نقطه کانونی) منطقه نیاز دارد.»
عابدینی نیز تاکید کرد: «با بازگشت تحریم‌ها فشاری بیش از آنچه امروز بر ایران متحمل شده، وارد نمی‌شود. در حال حاضر نقل و انتقال ارزی، فروش نفت، واردات کالا، سرمایه‌گذاری، بیمه‌های کشتیرانی و بسیاری موارد دیگر تحریم است. از این رو با اجرای مکانیسم‌های مختلف تحریم، تفاوت محسوسی ایجاد نخواهد شد و اینگونه می‌توان گفت که ذکر این مسائل جنجال رسانه‌ای بیش نیست.»
پس از کناره‌گیری یوکیا آمانو از سمت مدیرکلی آژانس و پس از مشورت محرمانه ۳۵ عضو شورای حکام و اجماع نظر چین، روسیه، آمریکا، فرانسه و انگلیس، امانوئل ماریانو گروسی به عنوان مدیرکل جدید انتخاب شد.
گروسی در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ به عنوان معاون سیاسی آمانو فعالیت می‌کرد. در آن زمان وی نسبت به ایران مواضع سختگیرانه‌ای داشت؛ موضوعی که موجب برخی نگرانی‌ها بابت دخالت پارامتر‌های سیاسی در ارائه گزارش‌های آتی این سازمان در مورد ایران شده است. از این رو کاظم غریب‌آبادی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین خواستار بی‌طرفی آژانس در آینده خود شد.
وی با اشاره به بیش بازرسی‌های متعدد آژانس در سال ۲۰۱۹ از فعالیت‌های هسته‌ای ایران گفت: «فقط از ابتدای سال جاری میلادی تا ماه نوامبر بیش از ۶۸۸ بازرسی معادل ۱۳۷۶ روز-نفر بازرسی در ایران انجام شده است. بنابراین، حفظ روابط کاری سازنده بین ایران و آژانس حائز اهمیت فراوانی بوده و ما معتقدیم چنین امری بایستی در رویه‌ای مستقل، حرفه7ای و بی طرفانه صورت پذیرد.»
اهمیت بی‌طرفی در انتشار گزارش‌هایی که آژانس تهیه می کند از آن جهت مهم است که این گزارش‌ها می7تواند مبنای اجرای مکانیسم ماشه در چارچوب شورای امنیت باشد. اجرای نکات فنی مورد نظر آژانس در فعالیت‌های هسته‌ای در ۱۶ گزارش اخیر این آژانس مشهود بوده است.
جان کلام آنکه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به تهدید اروپا به استفاده از مکانیسم ماشه نه تنها دست بسته نبوده بلکه دست به ماشه هم هست چه آنکه علی لاریجانی رئیس مجلس و عضو شورای عالی امنیت ملی صراحتاً اعلام کرده است اگر درباره ایران از مکانیسم ماشه استفاده شود، در بسیاری از تعهدات نسبت به آژانس تجدید نظر جدی خواهیم کرد.
