"نوسانات ارزی" مشکلی است که طی سال‌های گذشته گریبانگیر اقتصاد کشور شده که یکی از دلایل اصلی آن را می‌توان تحریم‌های غرب علیه ایران دانست. این نوسانات پس از خروج آمریکا از برجام شدت بیشتری گرفت و افزایش قیمت "دلار" که رایج‌ترین ارز در معاملات تجاری و بین المللی است را به همراه داشت. در این شرایط بسیاری از فعالان اقتصادی حذف دلار از معاملات تجاری را برای حل این موضوع پیشنهاد دادند، به طوری که طی سال‌های گذشته رهبر معظم انقلاب در دیدار با رئیس جمهور روسیه، حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادیِ دو یا چند جانبه را راهی برای بی اثر کردن تحریم‌های آمریکا دانستند.
اخبار سیاسی- بحث حدف دلار از مبادلات تجاری مساله تازه‌ای نیست و پیش از این و در دولت دهم هم مطرح شده بود، اما با اقدام عملی همراه نبود. از آنجا که حذف دلار از معاملات بین المللی مزایای زیادی برای مراودات تجاری کشور‌ها دارد، اخیرا برخی از آن‌ها مثل روسیه، چین و هند در این راه قدم برداشتند.
نمایندگان مجلس هم از این قافله عقب نماندند و طرح "حذف دلار از معاملات بین المللی" را تهیه و تدوین کردند که بر اساس آن هرگونه معامله دولتی و خصوصی با دلار ممنوع، حتی دلار آمریکا در حکم ارز قاچاق در کشور محسوب می‌شود. دارندگان دلار باید آن را به کالا و ریال یا سایر ارز‌ها تبدیل کنند، همچنین این طرح وزارت امور خارجه را موظف می‌کند که با کشورهای هدف تحریم‌های ایالات متحده، برای ایجاد ائتلاف جهانیِ تحریم و حذف دلار از معاملات بین‌المللی رایزنی و هر ۳ ماه گزارشی در این باره به کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ارسال کند.
معمولا کشور‌ها برای حذف یک ارز خاص از مبادلات تجاری خود به دو روش عمل می‌کنند: نخست امضای پیمان پولی دوجانبه و دوم؛ جایگزین کردن ارز مورد نظر با سایر واحد‌های پولی. در روش اول از واحد پول ملی کشورهای مبدا و مقصد در تجارت و تامین مالی بین دو کشور به صورت همزمان استفاده می‌شود، به گونه‌ای که نیازی به ارز‌های ثالث نباشد. هدف اصلی این پیمان مدیریت نوسانات نرخ ارز و کاهش مشکلات ناشی از تحریم‌های بانکی است، اما در روش دوم اگر کشوری قصد حذف ارزی را از تجارت و معاملات بین المللی خود داشته باشد، آن را با واحد پولی دیگری جایگزین می‌کند؛ به عنوان مثال اگر کشوری می‌خواهد دلار را از مبادلات تجاری خود حذف کند، می‌تواند آن را با یورو، پوند یا سایر ارز‌ها جایگزین کند.
چرا حذف دلار مهم است؟
آمریکا نسبت به تجارت و میزان مبادلات بین المللی ما حساس است و با تحریم‌هایی که علیه کشورمان اعمال می‌کند، سعی در کاهش این مبادلات دارد. زمانی که معاملات تجاری با دلار صورت می‌گیرد گزارش آن به دست مسئولان آمریکا می‌رسد. بدیهی است که به دلیل تنش‌های سیاسی موجود بین دو کشور، آن‌ها در مبادلات بین المللی ما اخلال ایجاد می‌کنند و این امر سبب کُند شدن معاملات تجاری ما با سایر کشور‌ها می‌شود؛ این موضوع بیانگر لزوم جایگزینی دلار با ارز ملی یا سایر ارزهاست. احمد توکلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز پیشتر درباره اهمیت حذف دلار از مبادلات تجاری گفته بود که «اگر دلار از معاملات ارزی کشور‌ها حذف شود سلطه آمریکایی‌ها نیز نابود می‌شود.»
مزایا و معایب طرح حذف دلار
برخی کارشناسان معتقدند از آنجا که بیشتر توافق نامه‌ها، قرارداد‌های تجاری و بیمه‌ای با نرخ دلار محاسبه می‌شوند، حذف آن از معاملات بین المللی و جایگزینی آن با ارز دیگر توازن تجارت ما با سایر کشور‌ها را بر هم می‌زند و مشکلات فراوانی برای تجار به وجود می‌آورد. همچنین حذف دلار از معاملات بین الملل، محدودیت‌های تجاری ایجاد می‌کند و تعداد کشور‌هایی که با آن‌ها مبادلات تجاری صورت می‌گیرد، تقلیل می‌یابد.
البته این کارشناسان راه‌هایی را برای رفع مشکلات ناشی از حذف دلار بیان کرده اند؛ اول اینکه این طرح به صورت ناگهانی و در کوتاه مدت اتفاق نیفتد، ثانیا دلار را از برخی مبادلات با کشور‌هایی خاص مثل روسیه چین و ... حذف کنیم. اما با این وجود ممکن است حذف دلار موجب افزایش نقش سایر ارز‌های جایگزین شده و نوساناتی بازار ارز را به آن‌ها منتقل کند.
در مقابل بعضی از اقتصاددانان بر این باورند که اجرای این طرح، موجب حذف واسطه‌های تجاری و از بین بردن اشراف آمریکا بر تبادلات مالی خارجی می‌شود. آن‌ها حذف دلار را عاملی موثر برای مقابله با پیامد‌های ناشی از تداوم تحریم‌ها علیه ایران می‌دانند.
کدام کشور‌ها دلار را از مبادلات خود حذف کردند؟
بسیاری از کشور‌هایی که حتی مورد تحریم قرار نگرفته اند، در زمینه انعقاد پیمان پولی دوجانبه پرچم دار هستند، چین به عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی در انعقاد این پیمان پیشرو است، به طوری که تاکنون با بیش از ۴۰ کشور پیمان امضا کرده است.
محمدرضا پورابراهیمی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی درباره اهمیت پیمان‌های پولی میگوید «این پیمان‌ها ظرفیت‌های بسیاری خوبی هستند که در شرایط تحریم می‌توانند برای حل مشکلات و مراودات اقتصادی کمک کنند.»
او می‌افزاید «پیمان‌های پولی می‌توانند برای جدا شدن از یک ارز واحد در دنیا که سیتره دلار است، نقش داشته باشند، همچنین این پیمان‌ها در شرایط تحریم می‌توانند ابزاری برای دور زدن آن‌ها باشند.»
همچنین کاظم دلخوش دیگر عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در این باره به ما میگوید «ما باید در زمینه انعقاد پیمان‌های پولی، با حداکثر توان فعالیت کنیم تا تحریم‌ها نتواند فشاری بر اقتصاد کشور بیاورد.»
او اضافه می‌کند «وزارت اقتصاد و زیر مجموعه‌های آن یعنی بانک ها، بانک مرکزی و بخش خصوصی می‌توانند انعقاد پیمان‌های پولی را پیگیری کنند.»
حال که آمریکا با حربه تحریم‌های اقتصادی سعی دارد تا اقتصاد ایران را در تنگنا قرار دهد، انعقاد پیمان‌های پولی می‌تواند راهکاری برای دور زدن این فشار باشد و به باور بسیاری از کارشناسان با اجرایی شدن این امر در درازمدت سلطه دلار کاهش یافته و خودکامگی و زیر فشار قرار دادن کشورهای مختلف از سوی آمریکا پایان خواهد یافت.
