ایده استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی، اولین بار در ذهن ساکنان مجلس پنجم جرقه خورد؛ اما علی رغم تلاش برخی از نمایندگان، این طرح به نتیجه‌ای نرسید.
پایان مجلس پنجم، مُهر پایانی بر طرح استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی نبود و نمایندگان دوره‌های بعد نیز هر بار با نزدیک شدن به پایان حضور چهارساله‌شان در مجلس، این طرح را روی میز کار خود قرار می‌دادند.
در آذرماه سال 93 نمایندگان مجلس نهم طرح استانی شدن انتخابات مجلس را دوباره در دستور کار خود قرار دادند و کلیات آن را به تصویب رساندند. در نهایت این طرح با مخالفت شورای نگهبان به بایگانی رفت و حالا دوباره بهارستان‌نشینان برای تصویب این طرح دست به کار شده‌اند.
در این مدت مخالفان و موافقان استانی‌شدن انتخابات مجلس طی جلسات مختلفی به بحث و بررسی این طرح پرداخته و به مزایا و معایب آن می‌پرداختند. مباحثی که گاه به سمت موافق سوق می یافت و گاه به سمت مخالف. پس از این کش و قوس‌ها همچنان این طرح محل چالش موافقان و مخالفان آن است.
طرح استانی شدن انتخابات مجلس یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که دست کم در پنج دوره اخیر مجلس همواره مطرح بوده و دنبال شده است. نزدیک به بیست سال از این طرح می گذرد و نمایندگان طی این سال ها نتوانسته اند تصمیم درستی را اتخاذ کنند.
تاریخ همواره قاضی عادلی بوده است و ممکن است که نمایندگان در آینده در این محکمه قرار بگیرند؛ بنابراین این طرح تلاش بهارستان نشینان را می طلبد تا در این محکمه سرافکنده بیرون نیاید و با بررسی جنبه های مثبت و منفی بتوانند تصمیمی را اتخاذ کنند که حقی از مردم ایران تضییع نشود.
برای پرداختن کارشناسانه به مزایا و معایب این طرح باید به بررسی دلایل موافقان و مخالفان طرح پرداخت تا با نگاهی کارشناسانه و فارغ از احساس و تعجیل در یک چنین موضوع حساسی تصمیمی مبتنی بر ادله علمی گرفت. در ابتدا نگاه موافقان را ببینیم:
سیدعلی ادیانی نماینده مردم قائمشهر در موافقت با این طرح معتقد بوده که طرح اصلاح قانون انتخابات مطابق قانون اساسی و اصل ۶۴ است که به مجلس اجازه می‌دهد، حوزه انتخابیه و محدوده آن را تعیین کند.
نماینده مردم قائمشهر، ارتقای سطح مجلس و تقویت شایسته گزینی، دوری از حرکات پوپولیستی در انتخابات، تقویت احزاب و تشکل‌های مردمی، کاهش گمان تقلب و خرید و فروش آرا، کاهش هزینه‌های سیاسی برای دستگاه‌های نظارتی، کاهش هزینه امنیتی و دعواهای بین شهری، کمرنگ شدن روابط قبیله ای، فامیلی و تعلقات شهری، تقویت پشتوانه آرای مردمی و حفظ سهمیه حوزه انتخابیه موجود در شهرستان‌ها از مزیت‌های این طرح دانست و عنوان کرد که در برخی استان‌ها انتخابات به صورت استانی یا شبه استانی برگزار می‌شود.
محمد قمی نماینده مردم پاکدشت از دیگر موافقین این طرح به شمار می رود که معتقد است استانی شدن انتخابات، مجلس را کلان‌نگر می‌کند و نمایندگان دید وسیعی می یابند و همین امر سبب می‌شود تا آنها به مشکلات اصلی بپردازند.
محمد حسینی نماینده مردم تفرش اجرای طرح استانی شدن انتخابات مجلس را تضییع حقوق شهرستانهای کوچک و روستاها ندانست و عنوان کرد که شرایط حوزه‌های انتخابیه با استانی شدن انتخابات تغییری نمی‌کند و شهرستانهای کوچک همچون گذشته در مجلس نماینده خواهند داشت.
عبدالله رضیان نماینده مردم قائمشهر افزایش مشارکت گروه های سیاسی و مردم در استان، ارتقای سطح دموکراسی، ارتقای کارکرد مجلس، افزایش ظرفیت مجلس و سطح دموکراسی، اعتباربخشیدن به فرهنگ سیاسی کشور و افزایش شأن نمایندگان را از جمله مزیت های طرح عنوان کرد.
بررسی نظر موافقان طرح استانی شدن انتخابات مجلس حاکی از آن است که مؤلفه هایی همچون پرداختن نمایندگان به بررسی امور ملی و پرهیز از صرف اوقات نمایندگی برای امور جزئی و جایگزین کردن برنامه محوری به جای شخص محوری، تقویت فرهنگ تحزب، ارتقای سطح کیفی و افزایش کارایی مجلس از طریق ایجاد امکان انتخاب داوطلبان شاخص تر با صالحیت های برتر و کاهش تخلفات و برخی بی‌اخلاقی‌های انتخاباتی را از جمله جنبه های مثبت این طرح عنوان کردند.
اما مخالفان طرح استانی شدن دلایلی را عنوان می‌کنند که قابل تأمل است:
حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنوری نماینده قم معتقد است که اگر استدلال ما این بوده در سطح شهرستان ها نخبه گزینی کنیم، مردم نخبگان خود را بهتر و بیشتر می شناسند، با استانی شدن انتخابات مردم بدون شناخت و لیستی رای می دهند و افراد با لابی‌گری و خودنمایی آرای بیشتری را کسب می کنند.
رمضانعلی سبحانی‌فر نماینده سبزوار نیز معتقد است استانی شدن انتخابات سبب قطع حلقه ارتباطی با مردم می‌شود، همچنین نخبه کشی آغاز و کسانی به مجلس راه پیدا می‌کنند که صاحبان پول و قدرت هستند، از سوی دیگر انسجام و وحدت از بین می‌رود و اختلافات قومی و مذهبی افزایش می‌یابد، این طرح غیر جامع مشکل اصل ۷۵ نیز دارد.
سعید باستانی نماینده مردم تربت حیدریه یکی دیگر از مخالفان طرح استانی شدن انتخابات بوده که اجرای این طرح را نیازمند فراهم شدن زیرساخت‌ها و الزاماتی دانست که هنوز این بسترها فراهم نشده است.
بشیر خالقی نماینده مردم خلخال نیز ضمن مخالفت با طرح استانی شدن انتخابات گفت که شاید استانی شدن انتخابات برای شهرهای بزرگی همچون تهران مشکلی را ایجاد نکند اما در مورد شهرهای کوچک و روستاها باعث می‌شود تا حق و حقوق مردم در این مناطق نادیده گرفته شود.
وی با بیان اینکه با استانی شدن انتخابات هزینه‌های انتخاباتی زیاد می‌شود، عنوان کرد ه افزایش هزینه در استانی شدن در انتخابات باعث ایجاد فساد مالی می‌شود و این موجب می‌شود تا وابستگان به قدرت و ثروت به مجلس راه پیدا کنند.
نادر قاضی‌پور نماینده مردم ارومیه از دیگر مخالفان طرح است که استانی شدن انتخابات را مغایر روح قانون اساسی و حقوق ملت می داند این در حالی است که جمهوری اسلامی بر مردم تکیه دارد.
وی در ادامه استانی شدن انتخابات را سبب ایجاد تشکیلات حزبی در رأس عنوان کرد در حالی که در کشور مان تشکیلات حزبی دچار نقصان است و با استانی شدن انتخابات پول، قدرت، زور و زر بر جامعه حاکم و مشکلات امنیتی و دسترسی مردم به نمایندگان افزایش می‌یابد، همچنین مشکلات قومیتی، گویشی و مذهبی ایجاد می‌شود.
دهقان عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس معتقد است که طرح استانی شدن انتخابات مجلس به نتیجه نخواهد رسید؛ چرا که با اجرای آن اقلیت‌ها از نماینده مجلس حذف خواهند شد و طرح به سمت اکثریتی پیش خواهد رفت. این درحالی است که در هر استان اقلیت‌های زیادی داریم و امکان استثنا قرار دادن وجود ندارد.
سلیمی، عضو کمیسیون شوراهای مجلس طرح استانی شدن انتخابات مجلس را مغایر با بند ۱۵ اصل سوم قانون اساسی دانست که بر توسعه و تحکیم برداری اسلامی و تعامل عمومی دلالت دارد.
وی اجرای این طرح را برای کشور نامناسب عنوان کرد چراکه بر اساس این طرح اقلیت ها نمی توانند نمایندگان خود را داشته باشند و در استان هایی نظیر آذربایجان، کرمانشاه، گلستان، سیستان و بلوچستان، کردستان و سایر استان ها از لحاظ قومیت ها و هم از لحاظ محلی دچار مشکل می شوند.
نماینده مردم سمیرم در مجلس در ادامه این طرح را مغایر با بند ۹ اصل سوم قانون اساسی عنوان کرد که بر رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه جامعه در تمام زمینه های مادی و معنوی دلالت دارد.
سلیمی در بخش دیگری از صحبت هایش این طرح را مغایر با بندهای ۸،۹،۱۵ اصل سوم و همچنین اصول ۶، ۶۲ و اصل ۷۵ دانست و حاکم شدن یک حزب یا جناح و حذف کامل جناح دیگر، از مهم ترین ایرادات این طرح عنوان کرد.
بررسی نظر مخالفان طرح استانی شدن انتخابات مجلس حاکی از آن است، مؤلفه هایی همچون جدا شدن بدنه مردم از لایه های بالای حاکمیت،کاهش اتکای رأی نمایندگان به شهرستانهای کوچک و روستاها، کاهش مشارکت مردم، پررنگ کردن دعواهای قومیتی و ایجاد دوقطبی‌های سیاسی، مذهبی و قومیتی در سطح استان به علت حیثیتی‌تر شدن انتخابات، افزایش تعداد کاندیداها، افزایش چشمگیر نقش تبلیغات به دلیل کاهش قدرت تحلیل مردم، افزایش هزینه انتخابات برای کاندیداهای مستقل، تحمیل هزینه بالا در صورت ابطال انتخابات، کاهش امکان ورود نخبگان نوظهور و بالا رفتن احتمال فساد در انتخاب افراد لیست را از جمله نکات منفی این طرح عنوان کردند.
بررسی نظرات نمایندگان موافق و مخالف طرح استانی شدن انتخابات مجلس حاکی از آن است که ایرادهای طرح به مراتب بیشتر از مزایایش است به عبارت دیگر علی رغم دیدگاه موافقان که معتقدند کارشناسی های مختلفی برای این طرح انجام شده اما ابه نظر می آید این طرح غیرکارشناسی و ناپخته بوده و دارای ایرادات اساسی است. آنچه از مجلس دهم انتظار می رود که موضوع را با کارشناسی های عمیق مورد بررسی قرار دهد و درنهایت طرحی جامع و کامل بدون خسارت به تصویب و اجرا برسد.
