تاریخ و تاریخنگاری از ضروریاتی است که در دین مبین اسلام و در کتاب آسمانی مسلمانان به طور ویژه مورد تاکید قرار گرفته است و قرآن با تاکید بر عبرت گرفتن از تاریخ به نقل روایت‌های تاریخی می‌پردازد. در نظرگاه ائمه اطهار و بزرگان دین نیز توجه به تاریخ قابل لمس و مشاهده است. در این میان، امام خمینی، بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی هم موکدا بر امر تاریخنگاری توجه دارند.
امام خمینی با نگارش نامه‌ای در دیماه ۱۳۶۷، ضرورت تدوین تاریخ انقلاب اسلامی را بر مورخین گوشزد کردند و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به فراخور زمان و در فرصت‌های مختلف، توجه همگان به ویژه جوانان را بر تاریخ جلب می‌کنند.
اخیرا نیز رهبر معظم انقلاب اسلامی با گروهی از اهالی تاریخ جلسه‌ای داشته‌اند، مرتضی میردار، معاون تاریخ شفاهی مرکز اسناد انقلاب اسلامی که خود در جلسه مورد اشاره حاضر بوده، نکات مورد اشاره رهبر انقلاب در آن جلسه را روایت کرده است.
مشروح گفتگو با وی را در ادامه می‌خوانید.
*ضمن عرض سلام خدمت شما و با تشکر از اینکه وققتان را در اختیار ما قرار دادید. با توجه به دیدار اخیری که اهل تاریخ با مقام معظم رهبری داشتند و از آنجا که جنابعالی هم در آن جلسه حضور داشتید خدمتتان رسیدیم.
بله. در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، به همراه گروهی از پژوهشگران تاریخ خدمت حضرت آقا رسیدیم. در این دیدار تعدادی از دوستان صحبت کردند و نظراتشان را راجع به جریان‌های انقلاب بیان کردند و نهایتا رهبری نکات دقیقی را در این زمینه ارائه کردند.
*بحث نگارش و تدوین تاریخ انقلاب از جمله مسائل مهمی است که همیشه بر آن تاکید می‌شود و امام خمینی هم در نامه دیماه سال ۶۷ به آن تاکید کردند و رهبر معظم انقلاب هم در فرصت‌های مختلف بر این موضوع تاکید می‌کنند. در این جلسه که اهالی تاریخ خدمت آیت‌الله خامنه‌ای بودند، ایشان بر روی چه مسائلی در حوزه تاریخنگاری تاکید داشتند؟
قبل از ورود به بحث این نکته را بگویم که به نظر من تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، آن چیزی که انجام شده یا در دست انجام است، هنوز خیلی با آنچه که باید باشد فاصله دارد. یعنی ما هنوز نتوانسته‌ایم اصل تحولات اجتماعی سیاسی و حتی اجتماعی را در طول تاریخ به درستی و دقیق تبیین کنیم. آن چیزی که بیان می‌شود بیشتر یک رویکرد سیاسی است. آن چه تاریخ نگاران باید به آن توجه کنند و آن را سرلوحه کارشان قرار بدهند این است که تاریخ را صرفا از زوایه مسائل سیاسی نقل نکنند بلکه تاریخ اجتماعی هم باید نقل شود و اگر تاریخ انقلاب را با تاریخ اجتماعی پیوند بزنیم ماندگارتر و حتی اثرگذارتر خواهد بود. این موضوعی است که حضرت امام هم در آن نامه که شما اشاره کردید بر آن تاکید کرده‌اند.
از جمله نکاتی که مقام معظم رهبری در آن جلسه تاکید کردند، بحث توجه به نقش حوزه علمیه در تاریخ بود. حوزه علمیه یکی از جریان‌های پیشرو در جریان‌های انقلاب اسلامی بود. اما از همان دوران انقلاب، جریان‌هایی به دنبال آن بودند که حوزه را از سیاست جدا کنند. الان هم در این تکاپو هستند که حوزه به سمت سکولاریسم برود. یکی از بحث‌هایی که حضرت آقا به آن عنایت داشتند این بود که حوزه انقلابی بماند. چرا که دشمن این قصد را دارد که از خود حوزه نظام را بزند. چراکه منشا فکری انقلاب اسلامی حوزه‌های علمیه بودند؛ بنابراین جریان حوزه‌های علمیه، با خوانشی که از اسلام داشتند - به تعبیر امام اسلام انقلابی- خب این اسلام انقلابی توانست یک حرکت اجتماعی را بوجو بیاورد و انقلاب اسلامی شکل بگیرد؛ حالا نظام سلطه تصور می‌کنند که باید به همین منشا انقلاب اسلامی ضربه بزند؛ لذا با همین رویکرد و نگاه، در سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی مختلف، فضای مجازی و ... سکولاریسم را تبلیغ می‌کنند.
نکته دیگر در سخنان رهبر معظم انقلاب این بود که ایشان تاکید کردند مورخین و تاریخنگاران بهتر است به سراغ روایت تاریخ بروند و کمتر تاریخ را تحلیل کنند. در واقع بیشتر به دنبال روایت تاریخ و ارائه اطلاعات تاریخی باشند. وقتی تاریخ روایت شد، هرکس با بهره‌گیری از آن، خودش تحلیل تاریخ را انجام می‌دهد.
این یک نکته ضروری است. عده‌ای روایت تاریخ را کنار گذاشته‌اند و بیشتر بدنبال تحلیل وقایع و رخداد‌های تاریخی هستند و این یک مسئله به جایی بود که رهبر انقلاب بر آن تاکید کردند. در واقع انسان اول باید یک واقعه تاریخ را درک کند و آن را بفهمند سپس آن را تجزیه و تحلیل کند؛ و این کار یعنی تاریخنگاری.
نکته دیگری که رهبر معظم انقلاب در این جلسه در بحث نگارش تاریخ بر آن تاکید کردند، بحث رعایت انصاف بود. برخی از پژوهشگران جوان معمولا وقتی تحولات دهه ۶۰ را روایت می‌کنند، با نگاه امروز این کار را انجام می‌دهند در صورتی که کسانی که در حوزه تاریخ نگاری کار می‌کنند نباید با رویکرد امروز، گذشته را روایت کنند. از این رو، رعایت انصاف در روایت تاریخ، موضوعی بود که رهبری بر آن تاکید کردند.
یکی از مباحث دیگر، توجه به بحث نهاد‌های انقلاب بود که این نهاد‌ها در یک دوره‌ای از تاریخ وجود داشتند و ایفای نقش کردند، ولی الان دیگر وجود ندارند. مثلا کمیته‌های انقلاب اسلامی، جهاد سازندگی و ... این نهاد‌ها در دوره‌ای، نظم و انظباط را در همه ابعاد کشور مستقر کردند. اما در چرخه تصمیم‌گیری، حذف شدند یا در دیگر نهاد‌ها ادغام شدند. الان خدمات این نهاد‌ها را از کجا می‌توان مشاهده کرد؟ کجا می‌توان آثار این نهاد‌ها راپیدا کرد؟
یا مثلا جهاد سازندگی؛ یک مجموعه‌ای بود با حرکت جهادی و با عشق به امام خمینی (ره) که جریان‌های انقلاب را دنبال می‌کرد و اعضای آن زندگی خود را وقف می‌کردند تا محرومیت از جامعه ریشه‌کن شود. توفیقات زیادی هم داشتند؛ ولی بعد از یک یا دو دهه جریان سازندگی کلا حذف شد و الان نسل جوان در تاریخ اجتماعی نمی‌دانند کمیته یا جهاد یعنی چه! و این‌ها خود به خود محو و گم شدند و رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در آن جلسه تاکید داشتند که این نهاد‌هایی که برخواسته از انقلاب بودند در حوزه تاریخ نگاری به آن‌ها توجه شود چرا که آن نهاد‌ها بالاخره نقش اساسی در تثبیت انقلاب اسلامی داشتند.
تاکید دیگر رهبری در باب تاریخنگاری انقلاب، بر روی تاریخ محلی بود. چون تاریخ‌های محلی نزدیک‌تر و دقیق‌تر هستند و همه آدم‌ها در آن نقش دارند و نقش یک عده پر رنگ و یک عده کم رنگ نیست؛ به این معنا که مساجد به عنوان خواستگاه انقلاب بودند، ولی به تاریخ مساجد و هیئات دینی و مذهبی کمتر توجه شده است. البته در مرکز اسناد انقلاب اسلامی در این زمینه چند کار انجام گرفته است. اما آنقدر گستره این فضا زیاد است که با چند تا کار، نمی‌توان همه ابعاد آن را به نمایش گذاشت.
*رهبر معظم انقلاب اسلامی در رابطه با تاریخ رژیم پهلوی چه نکاتی را متذکر شدند؟
رهبر معظم انقلاب بر این موضوع تکیه داشتند که تاریخ پهلوی‌ها را با توجه به اسنادی که هست باید روایت کرد. تکیه رهبری بر این موضوع بود که با کمک اسناد باید برای مردم تبیین شود که مثلا پهلوی‌ها چقدر به جریان غرب وابسته بودند؟ که سند‌های این‌ها هم موجود است، ولی کمتر به آن پرداخته شده است.
نکته دیگر اینکه پهلوی‌ها –رضاخان و محمدرضا پهلوی- هرآنچه دنبال می‌کردند در فضای وابستگی و سرسپردگی‌شان بود وگرنه خدمتی در حوزه اجتماعی انجام ندادند؛ و نکته رهبر معظم انقلاب این بود که تاریخنگاران بتوانید به کمک اسناد متقن تاریخی، وابستگی و سرسپردگی پهلوی‌ها به غرب را برای مردم تبیین کنند.
*یکی از ضرورت‌های تاریخنگاری از منظر امام، جلوگیری از تحریف تاریخ انقلاب بود. به تعبیر ایشان، مورخانی که «سر در آخور غرب و شرق دارند» تاریخ انقلاب را با غرض‌ورزی روایت و تحلیل می‌کنند. آیا در دیداری که اهالی تاریخ با رهبر معظم انقلاب اسلامی داشتند، ایشان هم به این موضوع اشاره کردند؟ راهکار رهبر انقلاب برای مقابله با غرض‌ورزی‌های مورخان غربی یا غرب‌زده چه بود؟
غربی‌ها یا غرب‌زده‌ها در خیلی جا‌ها می‌خواهند مسائل را به گونه‌ای وارونه جلوه بدهند و این نمونه بارز از غرض‌ورزی است. مقام معظم رهبری هم در این دیدار به آن اشاره داشتند و موضوع جلسه انتخاب رهبری در سال ۶۸ را مثال زدند که فیلم، سند، تاریخ شفاهی و همه چیز درباره آن موجود است. به نظر ایشان یکی از کار‌هایی که می‌شود در مقابله با غرض‌ورزی دشمنان و رقیب انجام داد، اطلاع رسانی به موقع است و اینکه وقایع را با دقت و به موقع روایت کنیم. وقتی ما تاریخ را روایت نکنیم، آن‌ها (جریان رقیب) درباره آن واقعه تاریخی می‌نویسند. آقا تاکید کردند که دشمن خباثت دارد.
نکته دیگر این است که تاریخنگاران، وقایع را هر آنچه اتفاق افتاده، روایت کنند. وقتی ما خوب روایت کنیم آن‌ها (جریان رقیب) نمی‌توانند از خلاء‌ها استفاده کنند؛ لذا اشکال کار این است که روایت‌ها را افکار عمومی ابتدا از رسانه دشمن می‌شنود و به آن جریان اعتماد می‌کند و این سوال را می‌پرسد که چرا خودی‌ها نگفته‌اند؟ حضرت آقا هم در این جلسه خطاب به مورخان تاکید کردند که شما باید همیشه حالت تهاجمی داشته باشید؛ اگر حالت تدافعی داشته باشید حتما ضربه می‌خورید.
به هرحال، حضرت آقا نسبت به تاریخنگاری انقلاب خیلی امیدوارانه نگاه می‌کردند. واقعیت این است که شاید ما در اولایل انقلاب مشکلاتی داشتیم، ولی در طول این چهل سال فضا‌های مناسبی فراهم شده و هر چه جلوتر می‌رویم توجه به تاریخنگاری بیشتر می‌شود؛ چون ضرورت انقلاب است. خیلی‌ها به دنبال این هستند که حوادث را قلب کنند (وارونه کنند) و علیه انقلاب و جمهوری اسلامی مطلب می‌نویسند. کسانی که در حوزه تاریخ نگاری فعالیت می‌کنند باید جلوی این خلاء‌ها را بگیرند و اجازه ندهند که دشمن این کار را بکند. مورخین و تاریخ‌پژوهان باید مسائل را روایت بکنند ولو اینکه به ضرر خودمان باشد، چرا که اگر دشمن آن را روایت کند آسیب آن چند برابر می‌شود.
