دارو ازجمله اقلام استراتژیک و موردنیاز کشور است و این امر دانشمندان و کارشناسان ایرانی را از همان سال‌های ابتدایی انقلاب واداشت؛ گام در مسیری بگذارند که دستاوردش در چهل‌سالگی انقلاب خودکفایی است تا جایی که عنوان می‌شود96 تا 97 درصد داروی موردنیاز کشور به لحاظ تعدادی در داخل تولید می‌شود و سهم واردات دارو از این مقدار تنها 3 الی 4 درصد می‌شود. هرچند ارزش ریالی این مقدار واردات 30 تا 40 درصد میزان تولید داخل برآورد می‌شود اما مسئله مهم این است که دانشمندان کشور توانسته‌اند تولید انواع داروها را در کشور به حدی برسانند که حتی تحریم‌های یک‌جانبه آمریکایی‌ها را کم‌رنگ جلوه دهد. چنانچه دراین‌ارتباط نعمت‌الله منوچهری، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از پیشرفت چشمگیر ایران در تولید داروهای بیولوژیک و خاص از سوی تولیدکنندگان و دانشمندان ایرانی و تهیه و تأمین96 درصدی داروها در داخل کشور خبر می‌دهد.
«ایرج حریرچی»،سخنگوی وزارت بهداشت هم 14 آبان سال جاری از تأمین داروی موردنیاز کشور در داخل کشور خبر داده و عنوان کرده است: «باوجود تمام تهدیدات و تحریم‌های دشمنان ملت ایران، میزان خودکفایی در تولید دارو و مواد اولیه دارویی در کشور در سال‌های اخیر به میزان چشمگیری افزایش‌یافته است.» وی افزوده است: «هم‌اکنون سهم مواد اولیه و مؤثر ایرانی در تولید داروی کشور به ۶۷ درصد رسیده است که در مقایسه با کشور‌های هم‌سطح ما، رکورد کم‌نظیری است، در سال ۹۵ این سهم ۵۴ درصد بوده است.»
تولید 97 درصد نیاز دارویی کشور در داخل
باید اذعان داشت طی سال‌های اخیر و به‌ویژه با ورود فشارهای اقتصادی، تحریم‌ها و بسته بودن کانال‌های مالی و تجاری که مشکلات بسیاری برای بخش‌های مختلف کشور ایجاد کرده، صنعت دارو هم بی‌نصیب نمانده است اما مسئله اینجاست که دانشمندان و داروسازان متعهد کشور تلاش بسیاری کردند تا با تأمین 97 درصدی داروی کشور به خودکفایی و کاهش وابستگی دست‌یابیم. هرچند مشکلات و کمبودها وجود دارد اما واقعیت این است که صنعت دارو در ایران شرایط مطلوبی دارد و تحریم‌ها نتوانسته آن‌طور که باید روی تولید داروی کشور اثرگذار باشد.
مهندس فرامرز اختراعی، رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی کشور در همین خصوص در گفت‌وگو با «رسالت» می‌گوید: «خوشبختانه تحریم‌ها نتوانسته آن طوری که باید روی صنعت دارویی کشور تأثیرگذار باشد هرچند بی‌تأثیر هم نبوده است چنانچه مبادلات پولی بانک‌ها یک مقداری کار را کند کرده و یک سلسله مشکلاتی در این مدل،اندکی صنعت دارو را تحت تأثیر قرار داده ولی‌در کل مشکل جدی واقع نشده است.»
وضعیت مطلوب صنعت دارو در چهل‌ساله انقلاب
وی در خصوص ارزیابی کارنامه صنعت دارویی کشور در چهل‌ساله انقلاب می‌گوید: «ما الآن در این چهل‌ساله ازلحاظ اتکا به تولید ملی وضع‌مان بسیار مطلوب‌تر شده است البته یک سری انحرافاتی هم در حدود 15 -10سال گذشته در صنعت دارو داشتیم و در کنار اینکه تنوع تولیدات دارویی را بالا می‌بردیم متأسفانه پایه دارویی کشور را بدون حساب‌وکتاب بر پایه داروهای جدید خارجی اندکی گسترده کردیم لذا به لحاظ فرهنگ مصرف داروهای جدید، وابستگی را بالا بردیم و علیرغم اینکه این داروها تعدادش خیلی زیاد نیست و حجم کمی از درصد داروی کشور را به خود اختصاص می‌دهند رقم‌شان رقم بالایی است.»
رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی شیمیایی و بسته‌بندی دارویی کشور می‌افزاید: «این سیاست‌گذاری غلط سبب شد نیاز اصلی داروی کشور از حدود 720 میلیون دلار به حدود 2 میلیارد دلار ارتقاء یابد و درنهایت علیرغم سرعت رشدی که در حوزه ظرفیت‌های تولید و تنوع تولید داشتیم یک مقداری صنعت دارو گرفتار شد ولی درمجموع با همه این تفاسیر وضعیت صنعت داروی کشور در این40 سال مطلوب بوده است.»
وضعیت صنعت دارو مطلوب است و تحریم‌ها نتوانسته تأثیر چندانی بر آن بگذارد بااین‌حال عنوان می‌شود تحریم‌ها برخی داروها را کمیاب کرده و کشور در برخی داروها دچار مشکل است امری که به گفته اختراعی بعید نیست ولی خیلی هم جدی نیست. وی عنوان می‌کند: « نمی‌توان گفت کمبود دارونداریم ولی خیلی جدی نیست؛کمبود دارو در همه جای دنیا وجود دارد و مسلماً از6 هزار قلم دارویی که در کشور مصرف می‌شود. مقداری کمبود دارو بوده است.» وی تأکید دارد: « الآن شاید خطر اینکه رنگ و لعاب این تحریم بر دارو یک‌کمی بیشتر شود وجود دارد ولی ابزار مقابله با این کمبودها به‌خوبی در دست صنعتگران ما و فعالان دارویی وجود دارد.»
دکتر سیامک افاضلی، تولیدکننده دارو و استراتژیست دارویی هم در خصوص تأثیر تحریم‌ها بر صنعت دارویی کشور به «رسالت» می‌گوید:« یک واقعیتی که وجود دارد اینکه صنعت دارویی کشور در شرایط فعلی به نسبت سایر صنایع وضعیت بهتری دارد از این باب که ما تولیدکننده بخش بسیاری از داروی کشور هستیم ازلحاظ عددی ما 97 درصد نیاز داروی کشور را تولید می‌کنیم گرچه ازلحاظ ریالی اندکی این عدد کمتر است آن‌هم به دلیل اینکه قیمت داروهای خارجی نسبت به داروی ایرانی بالا است.»
خودکفایی در صنعت دارو اثر تحریم‌ها را کم می‌کندوی عنوان می‌کند: « محاسبه‌های مختلفی که صورت گرفته نشان می‌دهد که اگر صنعت داروی کشور نبود بازار دارویی کشور حداقل 5 تا 10 برابر آن چیزی که امروز هست باید ارزش می‌داشت یعنی اگر ما تولید دارو را در کشور نداشتیم و می‌خواستیم از خارج به شکل تام وارد کنیم قطعاً ارزش بازار دارویی ما 4 هزار میلیارد دلار نبود و طبیعی است که در چنین شرایطی وقتی تحریم‌ها می‌آید به سبب خودکفایی که به‌صورت نسبی در تولید دارو داریم مردم صدمه کمتری می‌بینند.»
افاضلی می‌گوید: «آن‌طور نیست که بگوییم صد درصد نیازمان برای تولید دارو را از داخل کشور داریم خیر به‌هرحال نیاز داریم قسمتی از مواد اولیه تولید دارو را وارد کنیم.درهرصورت حدود 60 تا 70 درصد از مواد اولیه موردنیاز را در داخل تهیه می‌کنیم نیازمند واردات برخی اقلام هستیم ولی آنچه وجود دارد اینکه این واردات هم‌حجم و هم ارزشش بسیار کمتر از آن چیزی است که ما در کشور به آن نیاز داریم و درواقع ما ارزش‌افزوده بسیار بالایی در حوزه دارو ایجاد کرده‌ایم.»
این فعال صنعت داروی کشور معتقد است می‌بایست خیلی اقدامات صورت بگیرد تا ما به آن شکلی که بایدوشاید شاهد امنیت دارویی در کشور باشیم و می‌افزاید: « اگر این امنیت دارویی ایجاد شود، می‌توانیم بگوییم که تحریم‌ها صد در صد هیچ تأثیری روی ما نداشته و نمی‌گذارد از طرفی با توجه به اینکه بخش زیادی از موادی که امروز برای تولید دارو در کشور نیاز داریم مصارف چندگانه دارند طبیعی است که از بابت تحریم‌ها تحت‌فشار نخواهیم بود.»
وی ادامه می‌دهد:« اگر ما فروکتوز برای شیرین‌کننده وارد می‌کنیم در صنایع غذایی و دارویی باهم استفاده دارد یا گلیسیرین هم در صنایع دارویی و هم در صنایع بهداشتی و غذایی مصرف دارد به‌واسطه همین امر هم قیمت‌های این‌ها پایین و ارزان است و هم فراهم کردنشان خیلی راحت است چنانچه هرچقدر ماده‌ای تخصصی‌تر شود هم تولیدکنندگانش کمتر می‌شوند و قیمتش بالاتر می‌رود و هم تأمینش خصوصاً در شرایط تحریم سخت‌تر می‌شود لذا کشور در تحریم برای راضی کردن تولیدکننده برای همکاری مشکل پیدا می‌کند.»
وی عنوان می‌کند: « چیزی که بیشتر از همه ما را دچار مشکل می‌کند در حقیقت همین مبادلات بانکی است که برای تمام صنایع هم صنعت دارو هم‌غذا پاشنه آشیل است و اگر روش‌های موازی که برای نقل‌وانتقال پول هست، نباشد و جلویش گرفته شود و تمهیدات لازم اتخاذ نشود مسلماً مشکلاتی پیدا می‌شود و صنعت با سختی باید مواد لازم خود را تأمین کند.»
صنعت دارو از جانب سوء مدیریت‌ها بیشتر دچار تهدید است تا تحریم‌هاافاضلی با تأکید بر اینکه تحریم‌ها نتوانسته خیلی بر صنعت دارویی کشور اثر بگذارد، می‌گوید:« اگر قواعد و قوانین دست‌وپا گیری که اکنون در صنعت دارویی کشور وجود دارد، مقداری رها می‌شد و گردش نقدینگی در صنعت راحت‌تر انجام می‌گرفت و مشکلاتی که سر بی‌پولی بیمه‌هاست ایجاد نمی‌شد،طبیعتاً صنعت دارو توانمندی بیشتری برای مقابله با تحریم‌ها داشت. دارویی که دارد فروخته می‌شود به پخش و پخش به داروخانه و داروخانه به مردم می‌فروشد و این پول در بیمه تجمع می‌یابد و بازپرداخت نمی‌شود و نهایتاً هم داروخانه‌ها و هم پخش و تولیدکننده دچار مشکل می‌شود، بنابراین اگر این مسائل نبود،صنعت دارو می‌توانست توانمندتر کار خود را انجام داده و دچار مشکل نقدینگی هم نشود.»
وی تأکید دارد:«آنچه باید بدان توجه شود اینکه صنعت دارو در دو حوزه دچار تهدید است و حوزه‌ای که ضعیف‌تر است بحث تحریم‌هاست و حوزه‌ای که قوی‌تر است بحث سوء مدیریت‌هاست
اگر این سوء مدیریت‌ها به حسن مدیریت مبدل و مدیریت منطقه‌ای انجام گیرد صنعت داروی کشور دچار مشکل نمی‌شود.»
بی‌تردید سوء مدیریت‌ها در مقاطعی صنعت دارویی کشور را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده بنابراین باید تدابیر درستی در این زمینه اندیشیده شود تا صنعتی که امروز جزء صنایع خودکفای کشور محسوب می‌شود و می‌تواند ناجی اقتصاد متلاطم کشور باشد درگیر قواعد دست‌وپا گیر نشود.
«ایرج حریرچی»،سخنگوی وزارت بهداشت هم 14 آبان سال جاری از تأمین داروی موردنیاز کشور در داخل کشور خبر داده و عنوان کرده است: «باوجود تمام تهدیدات و تحریم‌های دشمنان ملت ایران، میزان خودکفایی در تولید دارو و مواد اولیه دارویی در کشور در سال‌های اخیر به میزان چشمگیری افزایش‌یافته است.» وی افزوده است: «هم‌اکنون سهم مواد اولیه و مؤثر ایرانی در تولید داروی کشور به ۶۷ درصد رسیده است که در مقایسه با کشور‌های هم‌سطح ما، رکورد کم‌نظیری است، در سال ۹۵ این سهم ۵۴ درصد بوده است.»
تولید 97 درصد نیاز دارویی کشور در داخل
باید اذعان داشت طی سال‌های اخیر و به‌ویژه با ورود فشارهای اقتصادی، تحریم‌ها و بسته بودن کانال‌های مالی و تجاری که مشکلات بسیاری برای بخش‌های مختلف کشور ایجاد کرده، صنعت دارو هم بی‌نصیب نمانده است اما مسئله اینجاست که دانشمندان و داروسازان متعهد کشور تلاش بسیاری کردند تا با تأمین 97 درصدی داروی کشور به خودکفایی و کاهش وابستگی دست‌یابیم. هرچند مشکلات و کمبودها وجود دارد اما واقعیت این است که صنعت دارو در ایران شرایط مطلوبی دارد و تحریم‌ها نتوانسته آن‌طور که باید روی تولید داروی کشور اثرگذار باشد.
مهندس فرامرز اختراعی، رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی کشور در همین خصوص در گفت‌وگو با «رسالت» می‌گوید: «خوشبختانه تحریم‌ها نتوانسته آن طوری که باید روی صنعت دارویی کشور تأثیرگذار باشد هرچند بی‌تأثیر هم نبوده است چنانچه مبادلات پولی بانک‌ها یک مقداری کار را کند کرده و یک سلسله مشکلاتی در این مدل،اندکی صنعت دارو را تحت تأثیر قرار داده ولی‌در کل مشکل جدی واقع نشده است.»
وضعیت مطلوب صنعت دارو در چهل‌ساله انقلاب
وی در خصوص ارزیابی کارنامه صنعت دارویی کشور در چهل‌ساله انقلاب می‌گوید: «ما الآن در این چهل‌ساله ازلحاظ اتکا به تولید ملی وضع‌مان بسیار مطلوب‌تر شده است البته یک سری انحرافاتی هم در حدود 15 -10سال گذشته در صنعت دارو داشتیم و در کنار اینکه تنوع تولیدات دارویی را بالا می‌بردیم متأسفانه پایه دارویی کشور را بدون حساب‌وکتاب بر پایه داروهای جدید خارجی اندکی گسترده کردیم لذا به لحاظ فرهنگ مصرف داروهای جدید، وابستگی را بالا بردیم و علیرغم اینکه این داروها تعدادش خیلی زیاد نیست و حجم کمی از درصد داروی کشور را به خود اختصاص می‌دهند رقم‌شان رقم بالایی است.»
رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی شیمیایی و بسته‌بندی دارویی کشور می‌افزاید: «این سیاست‌گذاری غلط سبب شد نیاز اصلی داروی کشور از حدود 720 میلیون دلار به حدود 2 میلیارد دلار ارتقاء یابد و درنهایت علیرغم سرعت رشدی که در حوزه ظرفیت‌های تولید و تنوع تولید داشتیم یک مقداری صنعت دارو گرفتار شد ولی درمجموع با همه این تفاسیر وضعیت صنعت داروی کشور در این40 سال مطلوب بوده است.»
وضعیت صنعت دارو مطلوب است و تحریم‌ها نتوانسته تأثیر چندانی بر آن بگذارد بااین‌حال عنوان می‌شود تحریم‌ها برخی داروها را کمیاب کرده و کشور در برخی داروها دچار مشکل است امری که به گفته اختراعی بعید نیست ولی خیلی هم جدی نیست. وی عنوان می‌کند: « نمی‌توان گفت کمبود دارونداریم ولی خیلی جدی نیست؛کمبود دارو در همه جای دنیا وجود دارد و مسلماً از6 هزار قلم دارویی که در کشور مصرف می‌شود. مقداری کمبود دارو بوده است.» وی تأکید دارد: « الآن شاید خطر اینکه رنگ و لعاب این تحریم بر دارو یک‌کمی بیشتر شود وجود دارد ولی ابزار مقابله با این کمبودها به‌خوبی در دست صنعتگران ما و فعالان دارویی وجود دارد.»
دکتر سیامک افاضلی، تولیدکننده دارو و استراتژیست دارویی هم در خصوص تأثیر تحریم‌ها بر صنعت دارویی کشور به «رسالت» می‌گوید:« یک واقعیتی که وجود دارد اینکه صنعت دارویی کشور در شرایط فعلی به نسبت سایر صنایع وضعیت بهتری دارد از این باب که ما تولیدکننده بخش بسیاری از داروی کشور هستیم ازلحاظ عددی ما 97 درصد نیاز داروی کشور را تولید می‌کنیم گرچه ازلحاظ ریالی اندکی این عدد کمتر است آن‌هم به دلیل اینکه قیمت داروهای خارجی نسبت به داروی ایرانی بالا است.»
خودکفایی در صنعت دارو اثر تحریم‌ها را کم می‌کندوی عنوان می‌کند: « محاسبه‌های مختلفی که صورت گرفته نشان می‌دهد که اگر صنعت داروی کشور نبود بازار دارویی کشور حداقل 5 تا 10 برابر آن چیزی که امروز هست باید ارزش می‌داشت یعنی اگر ما تولید دارو را در کشور نداشتیم و می‌خواستیم از خارج به شکل تام وارد کنیم قطعاً ارزش بازار دارویی ما 4 هزار میلیارد دلار نبود و طبیعی است که در چنین شرایطی وقتی تحریم‌ها می‌آید به سبب خودکفایی که به‌صورت نسبی در تولید دارو داریم مردم صدمه کمتری می‌بینند.»
افاضلی می‌گوید: «آن‌طور نیست که بگوییم صد درصد نیازمان برای تولید دارو را از داخل کشور داریم خیر به‌هرحال نیاز داریم قسمتی از مواد اولیه تولید دارو را وارد کنیم.درهرصورت حدود 60 تا 70 درصد از مواد اولیه موردنیاز را در داخل تهیه می‌کنیم نیازمند واردات برخی اقلام هستیم ولی آنچه وجود دارد اینکه این واردات هم‌حجم و هم ارزشش بسیار کمتر از آن چیزی است که ما در کشور به آن نیاز داریم و درواقع ما ارزش‌افزوده بسیار بالایی در حوزه دارو ایجاد کرده‌ایم.»
این فعال صنعت داروی کشور معتقد است می‌بایست خیلی اقدامات صورت بگیرد تا ما به آن شکلی که بایدوشاید شاهد امنیت دارویی در کشور باشیم و می‌افزاید: « اگر این امنیت دارویی ایجاد شود، می‌توانیم بگوییم که تحریم‌ها صد در صد هیچ تأثیری روی ما نداشته و نمی‌گذارد از طرفی با توجه به اینکه بخش زیادی از موادی که امروز برای تولید دارو در کشور نیاز داریم مصارف چندگانه دارند طبیعی است که از بابت تحریم‌ها تحت‌فشار نخواهیم بود.»
وی ادامه می‌دهد:« اگر ما فروکتوز برای شیرین‌کننده وارد می‌کنیم در صنایع غذایی و دارویی باهم استفاده دارد یا گلیسیرین هم در صنایع دارویی و هم در صنایع بهداشتی و غذایی مصرف دارد به‌واسطه همین امر هم قیمت‌های این‌ها پایین و ارزان است و هم فراهم کردنشان خیلی راحت است چنانچه هرچقدر ماده‌ای تخصصی‌تر شود هم تولیدکنندگانش کمتر می‌شوند و قیمتش بالاتر می‌رود و هم تأمینش خصوصاً در شرایط تحریم سخت‌تر می‌شود لذا کشور در تحریم برای راضی کردن تولیدکننده برای همکاری مشکل پیدا می‌کند.»
وی عنوان می‌کند: « چیزی که بیشتر از همه ما را دچار مشکل می‌کند در حقیقت همین مبادلات بانکی است که برای تمام صنایع هم صنعت دارو هم‌غذا پاشنه آشیل است و اگر روش‌های موازی که برای نقل‌وانتقال پول هست، نباشد و جلویش گرفته شود و تمهیدات لازم اتخاذ نشود مسلماً مشکلاتی پیدا می‌شود و صنعت با سختی باید مواد لازم خود را تأمین کند.»
صنعت دارو از جانب سوء مدیریت‌ها بیشتر دچار تهدید است تا تحریم‌هاافاضلی با تأکید بر اینکه تحریم‌ها نتوانسته خیلی بر صنعت دارویی کشور اثر بگذارد، می‌گوید:« اگر قواعد و قوانین دست‌وپا گیری که اکنون در صنعت دارویی کشور وجود دارد، مقداری رها می‌شد و گردش نقدینگی در صنعت راحت‌تر انجام می‌گرفت و مشکلاتی که سر بی‌پولی بیمه‌هاست ایجاد نمی‌شد،طبیعتاً صنعت دارو توانمندی بیشتری برای مقابله با تحریم‌ها داشت. دارویی که دارد فروخته می‌شود به پخش و پخش به داروخانه و داروخانه به مردم می‌فروشد و این پول در بیمه تجمع می‌یابد و بازپرداخت نمی‌شود و نهایتاً هم داروخانه‌ها و هم پخش و تولیدکننده دچار مشکل می‌شود، بنابراین اگر این مسائل نبود،صنعت دارو می‌توانست توانمندتر کار خود را انجام داده و دچار مشکل نقدینگی هم نشود.»
وی تأکید دارد:«آنچه باید بدان توجه شود اینکه صنعت دارو در دو حوزه دچار تهدید است و حوزه‌ای که ضعیف‌تر است بحث تحریم‌هاست و حوزه‌ای که قوی‌تر است بحث سوء مدیریت‌هاست
اگر این سوء مدیریت‌ها به حسن مدیریت مبدل و مدیریت منطقه‌ای انجام گیرد صنعت داروی کشور دچار مشکل نمی‌شود.»
بی‌تردید سوء مدیریت‌ها در مقاطعی صنعت دارویی کشور را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده بنابراین باید تدابیر درستی در این زمینه اندیشیده شود تا صنعتی که امروز جزء صنایع خودکفای کشور محسوب می‌شود و می‌تواند ناجی اقتصاد متلاطم کشور باشد درگیر قواعد دست‌وپا گیر نشود.
ملیحه زرین پور
