چرخ تولید داخلی چندان بر وقف مراد نمی چرخد از کاهش و گرانی مواد اولیه تا بی ثباتی نرخ ارز و مالیاتی که بی تامل و بدون اندکی نرمش از تولید گرفته می شود. در این میانه واردات هم نفس تولید را بریده است! به عبارت دیگر همه این عوامل دست به دست هم داده تا از زمان قبل برجام تا پسابرجام « تولید» روزهای ناخوشی اش را سپری کند.
آن زمان که هنوز برجام نبود، وقتی سخن از رکود تولید به میان می آمد، همه سیاستمداران از برجام و خدماتی که این اقدام مشترک می تواند برای کشور به ارمغان بیاورد، دم می زدند اما حالا به روشنی نظاره گریم که تولید داخلی از این اقدام مشترک منتفع نشده چرا که مروری بر آمار گمرکات کشور در سال گذشته و واردات اقلام و محصولاتی که خیلی نیاز کشور نبوده و نمونه مشابه آن در داخل تولید می شود، گویای این امر است.
مدت هاست به سبب باز گشایی دروازه های تجارت خارجی ها با ایران، بازار ما جولانگاه محصولات بنجل خارجی شده و تولید داخلی متضرر شده است.
برجام دردی از تولید داخلی دوا نکرد هر چند برخی رسانه ها سخن گفتن در این خصوص را تخطئه تلاش های دیپلماتیک منتهی به برجام دانسته اند اما باید گفت برجام دردی از زخم کهنه تولید داخلی دوا نکرده و این واقعیتی غیر قابل انکار است چرا که دولت یازدهم در پسابرجام اسپرم گاو، پف فیل و غذای سگ و گربه از فرانسه وارد کرد و نگاهی به آمار گمرک ایران نشان می‌دهد، قبل از آن که پژوها و رنوهای بی‌کیفیت فرانسوی راهی جاده‌های ایران شوند، اجناس بنجل فرانسوی به بازار ایران رسیدند.
از پودر کاکائو ، مکمل‌های غذایی، لوازم آرایشی، پیچ و مهره، شامپو، انواع لباس، تیغه اره تا واکسن‌های دارای تولید مشابه داخل، کالاهایی هستند که پس از اجرای برجام از بسیاری از کشور ها من جمله کشور های
غربی راهی بازار ایران شدند و به تعبیری کاهش
۷ میلیارد دلاری ذخایر بانک مرکزی در سال 96 نیز ناشی از افزایش همین واردات بوده است.
حیدر مستخدمین حسینی معاون اسبق بانک مرکزی آبان ماه 96 در همین خصوص هشدار داده و گفته بود : «با توجه به شرایط فعلی منطقه و تهدیدها و تحریم‌هایی که هر روز به کشور وارد می‌شود، اگر جلوی واردات محصولات مصرفی غیرضروری گرفته نشود و منابع ارزی با رویکرد اقتصاد مقاومتی صرف سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی و اشتغالزا نشود، در سال‌های بعد با بحران اقتصادی و کاهش بی‌رویه ذخایر ارزی روبه‌رو خواهیم بود.»
محمد جواد ایروانی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم پیش از این از سیاست های پسابرجامی
دولت انتقاد کرده و گفته است: «در پسابرجام همه چیز به نفع وارد کنندگان است، قراردادهای پسابرجام ضعیف و بدون انتقال فناوری است. به جای این که سیاست‌های تجاری خود را هر روز تغییر بدهیم، صادرات را آسان و بیشتر از صادرکنندگان حمایت کنیم.»
واردات بدون توجه به نمونه مشابه داخلی
آمارها حاکی از آن است که دولت یازدهم در پسابرجام هزار و 274 تن سیفون وارد کرده است، حال آنکه خودمان در داخل کشور تولید کننده آن هستیم و از طرفی این محصول آنقدر ها هم برای کشور ضروری نبوده یا شاید هم بوده!؟ اینها تنها بخش هایی از حال خرابی است که برجام و واردات بی رویه محصولات
غیر ضروری در پسابرجام برای تولید ایجاد کردند.
با این حال آمریکا در 18 اردیبهشت ماه یک جانبه از برجام خارج شد و بعد از آن هم تمامی تحریم‌ها علیه ایران، اعم از موشکی، هسته ای و… به حالت قبلی خود برگشت. ایران وارد یک جنگ اقتصادی و ناجوانمردانه شد و در پی آن ابتدا قیمت ارز و بعد هم طلا و سکه به یک باره اوج گرفت و این امر برای آن بخش از تولید کشور که مستقیما با ارز و دلار سر و کار داشته و مواد اولیه خود را از طریق مبادلات ارزی خارج از کشور تامین می کردند دردسر های زیادی به بار آورد که از گرانی بیش از حد تولیدات تا عدم تامین مواد اولیه را شامل شد و خیلی از بنگاه های تولیدی را یا به تعطیلی یا به تعدیل نیرو کشاند.
حالا هم چند روزی می شود که آمریکا از اعمال تحریم های جدید خبر داده است با اینکه هنوز اعمال این تحریم ها در بازار و بخش تولید احساس نشده است اما با توجه به شرحی که پیش از این برای بخش تولید گفته شد بهتر آن است پیش از آنکه تولید وارد مشکلات بیشتری شود به فکر چاره بود.
تحریم ها بر تولید اثر گذار نیست
دکتر «حمید شهرستانی»، استاد اقتصاد دانشگاه اوهایو آمریکا در گفت و گو با «رسالت» می گوید: بنده فکر می کنم عمده مشکلات ما در بخش تولید داخلی است وتحریم ها خیلی نمی تواند روی تولید اثر گذار باشد.چرا که قوانین داخلی و طرز سوبسید و ارز ارزان دادن به بخش تولید و رقابت ناسالمی که ما در بخش تولید به وجود می آوریم با حمایت بی مورد از یکسری تولید کنندگان و سخت گیری در مقابل دیگران، ریشه اصلی مشکلات در بخش تولید است.
وی عنوان می کند: معتقدم برای حمایت از تولید باید کاری کرد که تولیدکنندگان به تولید تشویق شوند وقتی ما سهمیه ارزی برای مواد اولیه تولیدکنندگان تعیین می کنیم و به برخی راحت تر و بهتر و بیشتر می دهیم و به برخی سخت تر و کمتر می دهیم سبب رقابت ناسالم و اختلال در بخش تولید می شویم.
شهرستانی با بیان اینکه متاسفانه خیلی ها از این رانتی که در گرفتن ارز به دست می آورند سوءاستفاده می کنند،
می گوید: در این شرایط آنهایی که می خواهند سالم کار کنند دلزده شده و آنهایی هم به دنبال چیزی غیر از آن هستند از این ارز استفاده کرده و مواد اولیه وارد می کنند و می فروشند و به تدریج وارد کننده می شوند.
برای حمایت از تولید نیاز به اتخاذ سیاست استراتژیک بلند مدت داریم
وی معتقد است: بخش عمده مشکل ما در بخش تولید عدم ثبات در سیاست ها و اتخاذ سیاست های کوتاه مدت است لذا باید یک سیاست استراتژیک بلند مدت اتخاذ کنیم تا تولید کنندگان بتوانند روی آن برنامه یزی کنند ..
این اقتصاددان با اشاره به مشکلات جاری در بخش تولید ادامه می دهد: در بخش تولید مقطعی عمل می کنیم و برای هر شرایطی که پیش می آید تصمیم گیری می کنیم و این استراتژی ها با آن سیاست قبلی ما تضاد دارد بنابراین تولیدکنندگان اختلال فکری پیدا کرده و نمی توانند تصمیم بگیرند چون به هر حال در بخش تولید سرمایه گذاری باید بلند مدت باشد و با واردات فرق می کند که امروز بخری و فردا بفروشی!
استاد اقتصاد دانشگاه اوهایو آمریکا می گوید: فکر نمی کنم تحریم ها اثر چندانی روی بخش تولید بگذارد چرا که یک مقداری پیش بینی ها گران شدن ارز بود که شده و تقریبا قیمت واقعی خود را پیدا کرده است و تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی هم در این زمینه پیش بینی های لازم را در خصوص شرایط اقتصادی خواهد داشت.
وی عنوان می کند: در حال حاضر با توجه به شرایطی که پیش از این بود و پیش بینی تحریم تا حدودی اثرات خود را روی تولید گذاشته است البته باز هم بستگی دارد چقدر بتوانیم نفت بفروشیم و چقدر از آن را ارز و چقدرش را کالا بگیریم که قاعدتا می تواند اثر بگذارد ولی در حال حاضر تحریم خیلی بر بخش تولید اثر گذار نیست چرا اثراتش را در چند وقت قبل گذاشته است.
راه نجات اقتصاد مشوق‌هایی برای تولیدات مدرن است
دکتر «بهنام ملکی»، اقتصادان و استاد دانشگاه هم در گفت و گو با «رسالت» با بیان اینکه بایستی با حمایت از تولید و صادرات در بخش مدرن اقتصاد و نه در بخش تولیدات سنتی، استراتژی اقتصادی‌مان را گم نکنیم؛ می گوید: اقتصاد اکنون در بخش خام فروشی و نفت فروشی و محصولات خام تخصص پیدا کرده در حالی که راه نجات اقتصاد این است که مشوق‌هایمان را به سمت محصولات هایتک و تولیداتی که به مغز آدم ها بر می‌گردد و به عبارتی به نرم افزار بر می‌گردد هدفمند کنیم.
وی با اشاره به برخی راهکارهای کاهش تاثیر تحریم ها بر بخش تولید می افزاید: به عنوان نمونه باید از تولید و صادرات داروی نانویی که در داخل تولید می‌شود یا محصولاتی که در فرآیند و تولید آنها از دانش استفاده شده و تولیدات دانش بنیان و محصولاتی که مستعد دانش بنیان هستند یا محصولات صنعتی که دارای تکنولوژی امروزی است حمایت شود.
«کلیه فروشی در اقتصاد» ممنوع!
ملکی می گوید: فروش نفت یک نوع خام فروشی است یا خاک کف رودخانه‌های کشورمان به صورت رسمی یا قاچاق صادر می‌شود و این یک نوع منبع فروشی است که من از آن به «کلیه فروشی در اقتصاد» تعبیر می‌کنم. بنابراین هر نوع تولید و هر نوع صادراتی خوب نیست. حتما باید تولید و صادراتی داشته باشیم که مغز آدمهای ما را به فعالیت وادار کند؛ به عنوان نمونه نرم‌افزاری تولید و صادر کنیم و این مهم باعث فعال شدن مغز‌ها می‌شود و جلوی منبع فروشی ها را بگیریم.
وی معتقد است: تفاوت یک اقتصاد توسعه یافته با یک اقتصاد توسعه نیافته در این است که اقتصاد توسعه یافته متکی بر استفاده از مغز و دانش و به عبارتی دانش افزار و مغز افزار است و بهترین تصمیمات را می‌گیرد و اجرا می‌کند ولی در اقتصادهای توسعه نیافته مطلبی به نام دانش‌افزار نداریم. استراتژی تولیدی ما نیاز به اصلاح دارد تولید و صادرا ت ما باید در بخش مادر باشد که تحریم تاثیر چندانی بر آن نداشته باشد.
ملکی می افزاید: تولید و صادرات بعضی محصولاتی که سنتی بوده و نرم افزاری نیستند تحولی در اقتصاد ایجاد نمی‌کند ضمن اینکه گرانی و افزایش قیمت‌ها و تورم را با خود به همراه دارد چرا که ظرفیت‌هایش محدود است. حتی صادرات محصولات آب برکشاورزی مانند هندوانه، خیار و خربزه به نوعی نقش کلیه فروشی را در اقتصاد ما ایفا می‌کند و این تولیدی نیست که ما بتوانیم برای صادرات برنامه‌ریزی لازم را روی آن داشته باشیم.
وی توجه به صادرات محصولات مدرن در دوران تحریم را بسیار ضروری دانسته و می گوید: اگر ما 10 تا محصول مدرن را نشانه گیری و هدفگذاری کنیم و تولیدش را بالا ببریم و صادرات و تولید هم مد نظر داشته باشیم اقتصاد ما می‌تواند فرم مناسبی به خودش بگیرد.
ملکی تاکید کرد: باید از نیروی انسانی جوان و کارآمد استفاده کنیم و شایسته سالاری را حاکم کنیم و خصوصا در تولید، بخش خصوصی مولد را دخالت دهیم یعنی وقتی که شرکت‌ها دولتی می‌شود مسلم است که هزینه‌ها از جیب دولت می‌رود و این اقتصاد درآمدزا نیست بلکه اقتصادی هزینه‌زاست.
با توجه به آنچه از منظر کارشناسان بیان شد به نظر می رسد برای رسیدن به ثبات اقتصادی به ویژه در بخش تولید که از برجام تا تحریم همچنان در مشکلات خود غرق بوده است نیاز به اتخاذ تمهیدات و سیاست هایی وجود دارد تا ضمن رشد و شکوفایی تولید دانش بنیان و مادر با کاهش واردات خصوصا واردات نمونه های مشابه تولید داخل اثرات تحریم ها در این بخش کاهش یابد.
