طی سالهای اخیر و به خصوص پس از آشکار شدن ابعاد ماجرای جمال خاشقجی، داستان سریالی قتلهای سیاسی در ترکیه به یکی از مهمترین مباحث رسانهها بدل شده است. ماجرای جمال خاشقجی اولین تسویه حساب سیاسی در ترکیه نبوده و طبیعتاً آخرین مورد نیز نخواهد بود.
پیش از این موارد متعددی از قتلهای سیاسی چهرههای خارجی در ترکیه صورت گرفته که ذیلاً به بررسی اجمالی آنها میپردازیم.
جمال خاشقجی؛ عربستان سعودی
جمال خاشقجی روزنامهنگار عربستانی است که از هفته گذشته اخبار مربوط به ربوده شدن، شکنجه و احتمالاً قتل وی در رسانههای جهان مطرح شده است.
وی پس از آن که روز چهارشنبه وارد کنسولگری عربستان سعودی در استانبول شد، ناپدید شده است. در خبرها گفته میشود، وی در حالی که میتوانست امور اداری مربوط به اسناد ازدواجش را در ایالات متحده انجام دهد، اما پس از طی جریانهایی اداری-سیاسی به ترکیه کشانده شده و پس از مراجعه به کنسولگری ناپدید میشود.
جمال خاشقجی از روزنامهنگاران فعال و باسابقه سعودی است که از حدوداً یک سال پیش به آمریکا مهاجرت کرده و پس از آن حجم انتقاداتش نسبت به سیاستهای بنسلمان به میزان قابل توجهی افزایش یافت. بهویژه در جنگ سعودی علیه مردم یمن وی اقدام به انتشار مقالات انتقادی و افشاگریهای بسیاری کرده بود.
عروبه برکات؛ سوریه
عروبه برکات فعال سوری 60 ساله و از مخالفان بشار اسد بود که با آغاز جنگ در سوریه به ترکیه مهاجرت کرده بود. برکات 60 ساله علاوه بر مخالفت با دولت سوریه، علیه داعش نیز فعالیت میکرد.
در 22 سپتامبر سال 2017 در حالی جسد وی و دخترش حلا در آپارتمانشان در استانبول پیدا شد که با ضربات چاقو به قتل رسیده بودند.
قتل برکات در حالی صورت میگرفت که پیش از آن نیز سه تن از فعالان «کشتار رقه در سکوت»، گروهی که در علیه داعش فعالیت میکردند نیز در ترکیه به قتل رسیده بودند.
اگرچه با گذشت مدتی هیچ گروهی قتل برکات و دخترش را بر عهده نگرفت (بر خلاف خبرنگاران قبلی که داعش مسئولیت آنها را برعهده گرفته بود)، اما همچنان گمان تحلیلگران به سوی داعش و دیگر گروههای تروریستی است.
آندره کارلوف؛ فدراسیون روسیه
در میان تمام ترورهای صورت گرفته در ترکیه اما ترور آندره کارلوف، سفیر فدراسیون روسیه در آنکارا بیش از دیگر موارد مورد توجه رسانهها و مقامات سیاسی قرار گرفت.
کارلوف زمانی که در 19 دسامبر سال 2016 از یک رویداد هنری بازدید میکرد، حین سخنرانی هدف گلوله قرار گرفته و در مقابل دوربین رسانهها به قتل میرسد. قاتل این بار یکی از افسران پلیس ترکیه به نام مرت آلتینتاش بود که پس از شلیک به سفیر روسیه در همان محل کشته شد.
بعدها پوتین این ترور را در راستای تضعیف روند صلح سوریه عنوان کرد.
عبدالله بخاری؛ ازبکستان
عبدالله بخاری یک روحانی 38 ساله ازبک و از مخالفان دولت اسلام کریماف بود. بخاری پس از انتقادات نسبت به دولت ازبکستان و پس از تهدید و اعمال فشارهایی از سوی دستگاههای اطلاعاتی این کشور، به همراه خانوادهاش به ترکیه مهاجرت کرده و در شهر استانبول ساکن شد.
بخاری در مورخ 10 دسامبر سال 2014، زمانی که قصد ورود به دفتر دانشکدهای که در آن به تدریس علوم دینی میپرداخت را داشت، مورد حمله افرادی ناشناس قرار گرفت و به ضرب گلوله به قتل رسید. ترکیه پس از تحقیقات توانست قاتل بخاری و دو همدستش را دستگیر کند. ضارب یک شخص چچنی روسیالاصل بود.
عمرعلی قوتاف؛ تاجیکستان
عمرعلی قوتاف یکی از تاجران معروف تاجیک و از مخالفان دولت امامعلی رحمان در تاجیکستان بود.
او در سال 2012 یک جنبش سیاسی مخالف را تحت عنوان «گروه 24» تاسیس کرد که بعدها به یکی از جریانات مهم و تاثیرگذار عرصه سیاسی تاجیکستان بدل شد.
اگرچه وی و نیروهایش عمدتاً در روسیه ساکن بودند، اما در اکتبر سال 2014 توانستند تظاهرات و اعتراضات گستردهای را علیه ناکارآمدی و فساد دولت تاجیکستان سازماندهی کنند و پس از آن بود که فعالیت این گروه در تاجیکستان ممنوع شد.
با بستهتر شدن فضای سیاسی در تاجیکستان و ناامن شدن روسیه در پی احتمال استرداد وی به دولت تاجیکستان، قوتاف و همراهانش به ترکیه مهاجرت کردند. با این حال اما در شامگاه 5 مارس سال 2015 رهبر گروه 24 که به دلیل مسمومیت در راه انتقال به بیمارستانی در استانبول بود از سوی افرادی ناشناس هدف تیراندازی قرار گرفته و به قتل میرسد.
موسایف، آلتیمیروف و امیراف؛ جمهوری خودمختار چچن
برگحاج موسایف، رستم آلتیمیروف و زائربیک امیراف سه چچنی دیگری بودند که در سال 2011 در ترکیه به قتل رسیدند.
گفته میشود این سه نفر از شبهنظامیان چچنی بودهاند که در بمب گذاری فرودگاه دمودوو (Domodedovo) مسکو در همان سال که منجر به کشته شدن 37 نفر و زخمی شدن 170 نفر شده است، دست داشتهاند. این سه نفر در راه بازگشت از نماز جمعه مورد هدف گلوله 5 مرد چچنی در دو اتومبیل قرار میگیرند و به قتل میرسند.
علیرضا عسگری؛ جمهوری اسلامی ایران
ماجرای ربوده شدن علیرضا عسگری، از مقامات عالیرتبه نظامی کشورمان و معاون سابق وزیر دفاع نیز به ترکیه و شهر استانبول باز میگردد.
عسگری که پس از بازنشستگی به امور تجاری، بهویژه تجارت زیتون مشغول بود، در تاریخ 16 آذر سال 1385 زمانی که از دمشق به استانبول سفر میکند، خبر ناپدید شدنش منتشر میشود.
نخستین بار خبرگزاری فارس به نقل از روزنامه الوطن خبر ناپدید شدن عسگری را منتشر کرد و نوشت: کارشناسان امنیتی ایران و ترکیه در حال تحقیقات مشترک درباره ناپدید شدن سردار علیرضا عسگری از مقامات دفاعی جمهوری اسلامی هستند.
اگرچه ماجرای ربوده شدن عسگری همچنان با گذشت بیش از 10 سال در هالهای از ابهام است، اما گفته میشود موساد و دستگاههای اطلاعاتی برخی کشورهای غربی از جمله آلمان و انگلستان در ربایش او و پس از آن انتقالش به سرزمینهای اشغالی نقش داشتهاند.