مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا شب گذشته (چهارشنبه) در واکنش به رای موقت دادگاه لاهه در خصوص شکایت ایران از آمریکا که در آن تصریح شده تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری اخیر آمریکا علیه ایران می‌تواند ناقض مفادی از پیمان مودت میان دو کشور باشد، اعلام کرد دولت ترامپ از این پیمان خارج خواهد شد.
وی که در یک کنفرانس خبری سخن می‌گفت، ضمن متهم کردن ایران به استفاده سیاسی از دادگاه لاهه گفت: «همین‌جا اعلام می‌کنم که دولت ترامپ به پیمان مودت با ایران پایان می‌دهد. این تصمیمی است که باید ۳۹ سال پیش [یعنی پس از پیروزی انقلاب] گرفته می‌شد!»
پیمان مودت چیست؟
"پیمان مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی" که به طور اختصار با نام‌هایی چون "عهدنامه مودت" یا "پیمان دوستی" نیز شناخته می‌شود، یک معاهده میان ایران و آمریکا در زمان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی است که در ۲۳ مرداد ۱۳۳۴ شمسی در مجلس شورای ملی ایران و مجلس سنای آمریکا به تصویب رسید و انگیزه انعقاد آن، حفظ مناسبات دوجانبه، گسترش همکاری‌های تجاری و ساماندهی روابط کنسولی عنوان شد.
این پیمان اما در پی خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان بار دیگر پس از ده‌ها سال بر سر زبان‌ها افتاد چراکه ایران در شکایتی که در دیوان بین‌المللی دادگستری موسوم به دادگاه لاهه علیه آمریکا تنظیم کرد، برای اثبات غیرقانونی بودن تحریم‌های دولت آمریکا به این پیمان استناد کرد و دادگاه لاهه نیز در رای موقتی که روز گذشته (چهارشنبه) در این باره صادر کرد، برخی تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری آمریکا علیه کشورمان را مغایر با بندهایی از این پیمان خواند.
موضع آمریکا در برابر پیمان مودت
دولت جدید آمریکا همچنانکه از بدو شروع کار در ژانویه ۲۰۱۷، بی‌تعهدی خود را نسبت به توافقات مهم بین‌المللی از جمله برجام، توافق آب و هوایی پاریس، پیمان تجاری دو سوی اقیانوس آرام (ترنس-پسیفیک) و قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) به اثبات رسانده، اکنون برای فرار از تبعات حقوقی نقض پیمان مودت با ایران و پرهیز از اجرای حکم موقت دادگاه لاهه در رفع برخی تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری علیه کشورمان از جمله در زمینه صادرات اقلام دارویی، مواد غذایی و قطعات یدکی هواپیما اعلام کرده است که از پیمان مودت با ایران خارج خواهد شد.
وزیر خارجه آمریکا که همسو با سایر مقامات کاخ سفید گمان نمی‌کرد یک پیمان قدیمی باعث محکومیت کشورش در دادگاه شود، شب گذشته در جمع خبرنگاران گفت «ایالات متحده پیمان دوستی با ایران را لغو می‌کند. این تصمیمی است که --صادقانه بگویم-- ۳۹ سال دیر گرفته شده است!»
این اظهارنظر به سرعت با واکنش گسترده‌ای در میان مقامات و رسانه‌های جهان مواجه شد تا آنجاکه محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان، نیز در یک پیام توییتری نوشت: «دولت آمریکا برجام که توافقی چندجانبه بود و در قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت گنجانده شده بود را به بهانه تلاش برای دستیابی به معاهده‌ای دوجانبه با ایران لغو کرد و امروز این رژیم قانون‌گریز از یک معاهده واقعی (دوجانبه) با ایران هم خارج شد!»
آیا آمریکا می‌تواند به پیمان دوستی با ایران پایان دهد؟
"پیمان مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی" در متن خود حق خروج از این توافق دوجانبه را برای هر یک از طرفین به رسمت شناخته است بنابراین، دولت آمریکا، همانطورکه پمپئو اشاره کرد، به صورت یکطرفه می‌تواند از پیمان دوستی با ایران خارج شود اما تبصره‌ای که در این معاهده وجود دارد، کار آمریکا را کمی برای فرار از مسئولیت حقوقی خود دشوار می‌کند.
بند ۳ ماده ۲۳ پیمان مودت میان ایران و آمریکا (تصویر فوق) به صراحت اعلام کرده است که پس از اتمام دوره ۱۰ ساله اولیه این معاهده، هر زمان که یکی از طرفین بخواهد به آن پایان دهد، از یک سال قبل باید درخواست خود را به صورت مکتوب به طرف مقابل اعلام کند. معنای این بند این است که از زمان اعلام خروج آمریکا، این معاهده همچنان تا یک سال اعتبار خواهد داشت.
حال باید دید که دولت ترامپ که احتمالا متن این معاهده را نیز همانند برجام نخوانده است چه واکنشی به این بند از پیمان مودت خواهد داشت و اینکه آیا دیوان بین‌المللی دادگستری خواهد توانست آن را در برابر این پیمانِ ۶۳ ساله پاسخگو قرار دهد یا خیر.
