روز گذشته دادگاه لاهه با محوریت بررسی شکایت ایران از آمریکا برای خروج از برجام و نقض عهدنامه مودت 1955 تشکیل و به صورت زنده از رسانه‌های جهان پوشش داده شد. این دادگاه چهار روز (۵ تا ۸ شهریور) به طول خواهد انجامید.
جلسه استماع روز گذشته دادگاه به اظهارات نماینده ایران در راستای بررسی پیمان شکنی آمریکا اختصاص یافت و امروز در جریان جلسه دوم هم نماینده ایالات متحده در خصوص اقدام اخیر کشورش بر مبنای خروج از برجام توضیح خواهد داد. اما لاهه کجاست و وظیفه دیوان بین‌المللی کیفری چیست؟
دیوان بین‌المللی کیفری (دادگاه لاهه)
لاهه شهری در هلند است که دیوان بین‌المللی کیفری در آن واقع شده و دادگاه این دیوان به همین نام (لاهه) معروف است. وظیفه این دیوان، رسیدگی به جرایمی مانند نسل کشی، جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی است.
تاکنون در دادگاه لاهه به شکایات مهمی مانند اعاده حق فیلیپین در قبال چین در سال 2013 رسیدگی شده است. در جریان این پرونده، چین براساس نقشه جغرافیایی متعلق به سال 1940، مدعی شد بخشی از جزایر دریای جنوبی چین، در مالکیت این کشور است. مطابق گزارش‌های به عمل آمده، بستر دریای جنوبی چین، سرشار از منابع نفت و گاز است. از طرفی پکن بخش قابل توجهی از رزمایش‌های نظامی خود را در این دریا برگزار می کند؛ هنگام برگزاری این رزمایش‌ها از ورود قایق‌های ماهی‌گیری و کشتی‌ها به آب‌های این منطقه جلوگیری می‌شود.
پس از بررسی های انجام شده در این راستا، حکم دادگاه به نفع فیلیپین صادر و ادعای چین درباره مالکیت این جزایر رد شد. طبق رای دیوان در رابطه با این پرونده وجود کشتی‌های نظامی چین در دریای جنوبی منطقه را به خطر می‌اندازد.
براساس توضیح رای دادگاه لاهه در این باره باید گفت، این دادگاه قرار نبود به دعوای حقوقی بین چین و فیلیپین رسیدگی کند، بلکه قضات باید مشخص می‌کردند که جزایر یادشده، جزیره به معنای خاص هستند یا فقط جزایری که نمی‌تواند به خاک یک کشور تعلق داشته باشد.
پیشینه شکایات ایران از آمریکا در دادگاه لاهه
تاکنون جمهوری اسلامی ایران برای دادرسی درخصوص برخی مسائل پیش آمده، سه بار به این دیوان طرح شکایت کرده که هر سه آنها علیه ایالات متحده آمریکا بوده است. بار اول پس از سانحه حمله آمریکا به هواپیمای ایرباس در تاریخ 12 تیرماه 1367، که منجر به شهادت شمار زیادی از هموطنانمان شد، بار دیگر هم در پی انهدام سکوهای نفتی ایران در سال 1371 به دست آمریکا و شکایت سوم درسال ۱۳۹۵ در خصوص توقیف دارایی‌های ایران ارائه شد.
دولتمردان کشورمان چهارمین شکایت خود علیه آمریکا برای خروج غیرقانونی از برجام را تنظیم و به لاهه ارائه کردند. البته در این دادگاه دو شکایت هم علیه ایران، یکی در سال 1330 از سوی دولت انگلیس به دلیل ملی شدن صنعت نفت و دیگری شکایت آمریکا در سال 1358 بواسطه تسخیر لانه جاسوسی طرح شد.
نقض تعهد آمریکا بر اساس عهدنامه مودت 1955
مناسبات این دادگاه با سازمان ملل متحد از طریق معاهده‌های معینی تنظیم شده است و شرط بررسی پرونده‌ها در دادگاه لاهه این است که طرفین دعوی صلاحیت این دادگاه را به رسمیت بشناسند. شکایت ایران از آمریکا در رابطه با برجام هم براساس عهدنامه مودت 1955 طرح شده است. مطابق این عهدنامه در صورت بروز اختلاف، هر دو طرف صلاحیت دادگاه لاهه برای حل مسائل پیش آمده را قبول دارند.
در خصوص ضمانت اجرایی حکم دادگاه لاهه هم گفته می شود که تعهد و تکیه معنوی و روانی کشورها به دیوان برای احقاق مسالمت‌جویانه حقوق است. به علاوه رای دیوان از وزن حقوقی سنگینی برخوردار است و کشورهای جهان حکم صادره را قبول دارند.
جلسات سوم و چهارم این دادگاه در روزهای آتی یعنی فردا (چهارشنبه )و پس فردا برگزار خواهد شد و رای دادگاه یک ماه دیگر اعلام خواهد شد.
