درحال‌حاضر آمریکای ترامپ در حال مذاکرات فشرده با متحدان اروپایی، آسیایی و خاورمیانه‌ای خود برای همراهی آنها جهت اعمال تحریم‌های سنگین علیه ایران است تا از این طریق بتواند فشار فزاینده‌ای به تهران وارد کند. در این میان، یکی از بازیگرانی که همراهی یا عدم همراهی‌اش با تحریم‌های ایالات‌متحده می‌تواند بسیار مهم باشد، ترکیه است. به همین دلیل نیز چندی پیش یک هیات آمریکایی از هند راهی ترکیه شد تا مقامات آنکارا را نسبت به تحریم‌های یکجانبه واشنگتن اقناع کند. در نخستین واکنش‌ها پس از این دیدار آنکارا اعلام کرد که تحریم‌ها را زیر نظر دارد و خبرگزاری رویترز نیز گزارش داد بزرگ‌ترین واردکننده نفت ترکیه در ماه‌های اخیر وارداتش از ایران را کاهش داده است. اما کمی بعد، مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه گفت که کشورش با تحریم‌های هسته‌ای ایالات‌متحده علیه ایران مخالف است و خود را به تبعیت از آنها ملزم نمی‌داند. چاووش اوغلو همچنین تاکید کرد که این تحریم‌ها را درست نمی‌دانند.
البته ترکیه در شرایطی با آمریکا وارد یک چالش جدی در مورد ایران شده است که اخیرا برخی مسائل، روابط آنکارا و واشنگتن را به سمت بحرانی‌‌تر شدن سوق داده است. مساله نیز به حبس خانگی یک کشیش آمریکایی مربوط می‌شود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده تهدید کرده اگر کشیش آمریکایی زندانی در ترکیه آزاد نشود کشورش تحریم‌هایی را علیه آنکارا وضع خواهد کرد. این سخنان ترامپ با واکنش تند اردوغان مواجه شد و او نیز در پاسخ تاکید کرد: «کشورش هیچ‌گاه «کشیش برانسون» را با هدف معامله با آمریکا دستگیر نکرده و از تحریم‌های آمریکا هم نمی‌ترسد، چون بند ناف ترکیه به آمریکا وصل نیست و ترکیه کشوری مستقل است.»
به گزارش «عصر ایران» به نقل از سی‌ان‌ان ترک، اردوغان افزود: «مگر اینها (آمریکایی‌ها) ایران را تحریم نکرده‌اند. چه شد؟ مگر ایران با تحریم‌های آمریکا فروپاشید؟» او ادامه داد: «همان‌طور که امسال با تحریم‌های آمریکا علیه ایران مخالفت کردم، در دوره اوباما هم همین کار را کردم و در پاسخ به درخواست اوباما برای پیوستن به تحریم‌های ایران (۱۳۹۱) به او گفتم که عذر ما را بپذیرید؛ ما از ایران گاز می‌خریم و به این کارمان ادامه خواهیم داد. اگر ما از ایران گاز نخریم از کجا باید گاز خود را تامین کنیم؟ در سرمای زمستان، گاز مورد نیاز شهروندان‌مان را باید از کجا تامین کنیم؟ همین حرف‌ها را به ترامپ هم گفتم.» اردوغان همچنین در واکنش به تهدید آمریکا درباره عدم تحویل جنگنده‌های اف۳۵ آمریکایی گفت: «ترکیه از واشنگتن به محاکم بین‌المللی شکایت خواهد برد و آمریکا باید بداند که در جهانی متکثر زندگی می‌کنیم که گزینه‌های جایگزین زیادی در آن وجود دارد.»
با این اوصاف لفاظی‌ها میان آنکارا و واشنگتن در دو بعد شدت گرفته است؛ هم اعلام عدم همراهی ترکیه با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران و هم مساله بازداشت کشیش آمریکایی و تهدید آمریکا به تحریم ترکیه. اکنون این پرسش‌ها مطرح است که چرا ترکیه با این صراحت اعلام کرده که از تحریم‌های آمریکا علیه ایران پیروی نخواهد کرد؟ آیا این مساله به جایگاه ایران در سیاست خارجی ترکیه یا نیاز ترکیه به انرژی ایران مربوط می‌شود یا به‌دلیل مشکلاتی که در روابط ترکیه و آمریکا پیش آمده، آنکارا می‌خواهد از کارت ایران برای پیشبرد منافعش استفاده کند. روزنامه «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی این موضوع پرداخته است.
اهمیت همجواری با ایران
دکتر میرقاسم بنی‌هاشمی، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی معتقد است که این موضع‌گیری ترکیه را می‌توان از منظر راهبردی و بلندمدت بررسی کرد. به گفته این کارشناس، از منظر راهبردی می‌توان گفت دولت آنکارا به یک متغیر بسیار مهم توجه دارد و آن هم موقعیت همجواری با ایران و روابط استراتژیک اقتصادی با تهران است. او با اشاره به اینکه شاید آنکارا در عرصه سیاسی و امنیتی همسویی‌های معینی با ایران نداشته باشد ولی تلاش کرده‌اند در عرصه ژئواکونومی به‌ویژه حوزه انرژی، تعاملات بلندمدتی را در دو دهه گذشته با ایران ایجاد کنند. بنابراین منطق مواضع ترکیه نسبت به درخواست‌های آمریکا در همراهی با تحریم‌های ایران به این موضوع بازمی‌گردد. همچنین بنی‌هاشمی گفت که ترکیه نمی‌خواهد بر مبنای مواضع سیال و متغیر سیاست خارجی آمریکا، روابط خود را با ایران دچار تنش کند و نیازهای راهبردی در حوزه انرژی را نادیده بگیرد. این کارشناس مسائل ترکیه در ادامه به اختلافات دوجانبه آنکارا و واشنگتن در حوزه گروه‌های تروریستی به‌ویژه پ‌ک‌ک و پ‌ی‌د، بحث استرداد فتح‌الله گولن(ترکیه این شخص را مجری کودتای سال ۲۰۱۶ می‌داند) و اخیرا نیز دستگیری کشیش مسیحی آمریکایی در ترکیه به جرمجاسوسی اشاره کرد و افزود: «ترکیه سعی دارد روابط با واشنگتن را بر مبنای این متغیرها تنظیم کند و این مسائل باعث شده که ترک‌ها پاسخ مثبتی به آمریکا ندهند.»
تجربه ترکیه در تحریم‌های سال ۹۱-۹۰
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی به عملکرد ترکیه طی تحریم‌های سال ۹۰ و ۹۱ علیه ایران نیز اشاره کرد و گفت که در آن مقطع شاهد بودیم ترکیه بیش از کشورهای شرق آسیا، کشورهای اروپایی و عربی در برابر تحریم‌های آمریکا ایستادگی کرد.
هویت جدید سیاسی
او «هویت جدید سیاسی» که ترکیه در برابر آمریکا برای خود تعریف کرده را نیز در این موضع‌گیری‌ها موثر دانست و گفت: «به‌ویژه بعد از کودتای ۲۰۱۶ تصور می‌رود که ترکیه بیش از دیگر شرکای اقتصادی و سیاسی ایران هم بنا به موقعیتی که برای خود تعریف کرده و هم تنش‌های جدی با آمریکا در برابر تحریم‌ها مقاومت کند.» البته این کارشناس تاکید کرد که سیاست‌های دولت ترکیه طی چند دهه گذشته رئالیستی بوده و بر همین مبنا هیچ‌گاه تخم‌مرغ‌هایشان را در یک سبد قرار نداده‌اند و به‌عنوان مثال در بحث انرژی نیازمندی‌های بازار خود را متنوع کرده‌اند. بنابراین در موضوع تحریم‌ها علیه ایران نیز دور از تصور نیست که آنکارا آن را به یک کارت بازی تبدیل کند اما با توجه به نیازهایی که به انرژی ایران دارند و هم تنش‌هایی که در روابط آنکارا و واشنگتن وجود دارد احتمالا ترکیه با آمریکا همراهی نخواهد کرد و همین سیاست را فعلا ادامه خواهد داد.
تلاش آمریکا برای اخلال در مناسبات تجاری تهران-آنکارا
از دیگر سو داود احمدزاده، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل خاورمیانه نیز در این‌خصوص با اشاره به اینکه آمریکا بعد از خروج از برجام با اجرایی کردن تحریم‌های گسترده علیه ایران، به‌دنبال ایجاد فضای جنگ روانی و تسلیم در قبال خواسته‌های غیرمنطقی خود است، گفت: «ابزار تسلیم، فشار و جنگ روانی در یک نکته مهم خلاصه می‌شود و آن‌هم جلوگیری از تجارت خارجی ایران و ایجاد اختلال اساسی در مناسبات تجاری به‌ویژه با ترکیه به‌عنوان یکی از همسایگان راهبردی آن است.» احمدزاده در همین زمینه به «دنیای اقتصاد» گفت: «حجم تجارت خارجی تهران و آنکارا بالغ بر ۲۰ میلیارد دلار است و ایران به‌عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی نفت و گاز ترکیه، بازار مناسبی برای کالاهای مصرفی و صنعتی ترکیه است.» به باور این استاد دانشگاه، ترکیه و شخص اردوغان نمی‌خواهد مراودات اقتصادی و روابط سیاسی روبه گسترش دو همسایه تحت‌تاثیر روابط خصومت‌آمیز واشنگتن قرار بگیرد.
جایگاه استراتژیک ایران
احمدزاده ادامه داد: «نکته دیگر اینکه حتی در دوره جنگ تحمیلی و دوره‌های تاریخی گذشته که آمریکا در کنار متحدان منطقه‌ای خویش تلاش داشت با اهرم تحریم، ایران را در انزوا قرار بدهد، ترکیه از تصمیمات آمریکا و اروپا پیروی نکرد. امروزه با توجه به رویکرد مشترک ایران و ترکیه نسبت به مسائل سوریه و منطقه، بروز بحران در روابط واشنگتن-آنکارا به‌دلیل مسائل حقوق بشری، کودتای ناکام ۲۰۱۶ و همراهی پنهان آمریکایی‌ها با حزب گولن و زندانی شدن اندرسون کشیش آمریکایی، افق روابط دو متحد سابق، بسیار تیره و تار به‌نظر می‌رسد. به همین دلیل اردوغان آشکارا ضمن رد هرگونه فشار برای تبعیت از تحریم‌های آمریکایی علیه ایران اعلام کرده که جایگزینی برای نفت و گاز ایران نمی‌بیند. این مساله نشان‌دهنده جایگاه استراتژیک ایران در مناسبات منطقه‌ای ترکیه است.»
ترکیه به آمریکا اعتماد ندارد
دکتر قدیر گلکاریان، عضو هیات علمی دانشگاه «نییرایست قبرس» نیز در پاسخ به «دنیای اقتصاد» دلیل موضع‌گیری ترکیه در مورد اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را هم دارای جنبه سیاسی و هم جنبه اقتصادی با هدف تاثیرگذاری استراتژیک عنوان کرد و گفت: «ترکیه در دو سال گذشته با آنکه متفق مهم آمریکا و همچنین عضو پرپتانسیل ناتو است نتوانسته در رسیدن به خواسته‌های خود از این جبهه سیاسی همسویی لازم را دریافت کند. قضیه کردهای سوری، ماجرای به تعلیق گذاشته شدن فروش تسلیحات مهم دفاعی و تهاجمی به ترکیه از سوی آمریکا، عدم همگامی و معاضدت قضایی در قضیه استرداد گولن و وابسته‌های آن و... باعث شده آنکارا اعتماد لازم را به آمریکا نداشته باشد.»
ریسک کاهش مناسبات تجاری
این استاد دانشگاه معتقد است: «در بعد اقتصادی ترکیه پیش‌ذهن منفی در مورد تحریم‌ها دارد. به‌طوری‌که در تحریم رژیم صدام ترکیه بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار در طول دوران تحریم متضرر شد. در دوران تحریم‌های ایران نیز در گذشته سالانه قریب به ۳۲ میلیارد دلار خسارت دید و به اجبار در تبعیت از قطعنامه‌های سازمان ملل، میزان مبادله خود از ایران را تا ۲۰ درصد کاهش داد. در شرایط فعلی ترکیه درحالی‌که در مبادلات تجاری خود با ایران حجم بالای ۳۰ میلیارد را مورد هدف قرار داده، تنها در سال ۲۰۱۷ حجم مبادلات مشترک حدود ۷/ ۱۰ میلیارد دلار را تشکیل داد. از سوی دیگر میزان ۸/ ۱۱ درصد واردات انرژی ترکیه از ایران تامین می‌شود.» او با اشاره به حجم مبادلات تاکید کرد که اگر ترکیه بخواهد با آمریکا در اعمال تحریم‌ها همگام شود، دچار کسری تراز بازرگانی شده، حتی اگر نفت و گاز جایگزین هم وجود داشته باشد، هزینه‌های ترانزیت و ... موجب بالا رفتن قیمت سوخت در ترکیه خواهد شد. چرا که ترکیه یکی از کشورهایی است که بالاترین نرخ سوخت را دارد. گلکاریان وضعیت متشنج اقتصاد ترکیه را نیز به‌عنوان یک عامل دیگر در این موضع‌گیری مهم دانست و گفت: «این روزها نرخ برابری پول ملی ترکیه در برابر سایر ارزها کاهش یافته، میزان تورم بالا رفته و کسری بودجه هم مشکل دیگری است. اگر عوارض ناشی از اعمال تحریم‌ها هم به آنها افزوده شود، حقیقتا ترکیه با بحران اقتصادی جدی مواجه خواهد شد. البته اگر مسیر ترانزیت و مواصلاتی ایران برای ترکیه، میزان قابل توجه تجارت چمدانی، بخش گردشگری که امسال گردشگران ایرانی در ردیف نخست قرار گرفته‌اند و همچنین حضور سرمایه‌گذاران ترک در ایران را در نظر بگیریم، مشخص می‌شود که واقعا روابط اقتصادی میان ایران- ترکیه در حد استراتژیک بوده و آنکارا ریسک خطرناک کاهش مناسبات تجاری با ایران را نمی‌تواند به خود بقبولاند.»
