چه مقدار از صادرات نفت ایران به واسطه تحریم‌های آمریکا مختل خواهد شد؟ مقامات آمریکایی نظراتی متفاوت در این مورد ارائه کرده‌اند اما بسیاری از افراد تصمیم‌گیرنده در مورد میزان کاهش صادرات ایران، در هند و چین سکونت دارند.
در ماه‌های اخیر هم هند و هم چین، هر کدام ۶۰۰ هزار بشکه در روز نفت از ایران خریده‌اند. روی هم‌رفته این ۶۰ درصد از صادرات نفت ایران را تشکیل می‌دهد و به این ترتیب این کشورها در موفقیت تحریم‌های آمریکایی نقش بسیار مهمی دارند.
مشخص نیست هند چه مسیری را در پیش بگیرد. به دلیل نزدیکی به ایران و عطش روزافزون هند برای نفت، این کشور یکی از خریداران بزرگ نفت ایران است. اما دولت نارندرا مودی، روابط مثبت و خوبی با دولت‌های اوباما و ترامپ داشته است. در حالی‌که ترامپ به روابط آمریکا و بسیاری از کشورها آسیب رسانده است، دولت هند توانسته است تا کنون از این روند جلوگیری کند.
این روال در صورتی‌که هند به تحریم‌های آمریکا در مورد ایران پایبند نباشد، تغییر خواهد کرد. اما نیاز بالای هند به نفت وارداتی، این کشور را در وضعیتی سخت قرار می‌دهد، به‌ویژه که با بالا رفتن قیمت سوخت، ناآرامی‌هایی در توده مردم ایجاد خواهد شد. قطع واردات نفت از ایران و وارد کردن آن از جای دیگر هزینه‌بر است و در طول دوره قبلی تحریم‌ها، قبل از سال ۲۰۱۵، هند یکی از معدود کشورهایی بود که واردات نفت خود از ایران را ادامه داد.
با تصویب برجام، ایران نفت خود را با شرایطی خوب، ارسال رایگان و دوره ۶۰ روزه اعتبار برای پرداخت، به هند ارائه می‌کند. این شرایط هند را از قطع کردن واردات نفت ایران باز می‌دارد. یکی از منابع نیودهلی ماه گذشته به رویترز گفت: ما می‌توانیم نفت سنگین بصره، کویت یا عربستان را جایگزین نفت ایران کنیم. مشکل پیدا کردن نفت جایگزین نیست، بلکه پیدا کردن نفتی با بالاترین ارزش اقتصادی است.
اما زمزمه‌هایی هم وجود دارد که هند ممکن است نفت آمریکا را جایگزین نفت ایران کند. به این ترتیب کسری تجاری آمریکا با هند پر می‌شود و ممکن است هند در عوض از تعرفه‌های فولاد و آلومینیوم آمریکا معاف شود.
چین در طرف دیگر این ماجرا قرار دارد و داستان آن کاملا متفاوت است. جنگ تجاری بین آمریکا و چین، در واقع می‌تواند چین را به خرید بیشتر نفت از ایران متمایل کند. علاوه بر این درحالی که پالایشگاه‌های اروپا، ژاپن و کره‌جنوبی همین حالا به کاهش خرید نفت ایران روی آورده‌اند، حجم عظیمی از صادرات ایران به دنبال منزلی جدید می‌گردد. ایران احتمالا به پالایشگاه‌های چین تخفیف بدهد و چین هم آماده است تا واردات خود را از این نفت ارزان بیشتر کند. یک مقام ایرانی به وال‌استریت‌زورنال گفت: ما برای فروش نفت خود به چین هیچ مشکلی نداریم.
همچنین آن‌چه برای چین بیشتر حائز اهمیت است امکان انجام معامله با یوآن چین است که باعث می‌شود ارزش یوآن چین بالا برود و شاخص نفتی شانگهای هم در این فرایند شکوفا گردد. ممکن است حتی اروپایی‌ها هم در تلاش برای حفظ برجام از خرید نفت ایرانی بیشتر توسط چین پشتیبانی کنند.
تهدید ترامپ برای اعمال تعرفه‌های جدید بر ۵۰۰ میلیارد دلار از واردات چین، باعث شدت گرفتن جنگ تجاری شده است. تحلیل‌گران معدودی انتظار دارند که چین زیر این فشارها کمر خم کند. خرید بیشترین میزان نفت از ایران، می‌تواند یکی از راه‌های تلافی اقدامات واشنگتن باشد.
حجم کل کاهش صادرات ایران، تا حد زیادی به این بستگی دارد که آمریکا تا چه حد پیچ تحریم‌ها را سفت‌تر کند. در ماه ژوئن یک مقام وزارت کشور آمریکا اعلام کرد که هدف آمریکا این است که صادرات نفت ایران را به صفر برساند. این اظهارات قیمت نفت را به اوج رساند. از آن به بعد دولت آمریکا نرمش بیشتری نشان داد و وزیر خارجه آمریکا، مایک پومپئو گفت که کشورش درخواست معافیت برخی کشورها از تحریم ایران را لحاظ خواهد کرد.
هرچند حتی اگر آمریکا بخواهد فشار حداکثری را به ایران وارد کند، چین و هند که روی هم رفته نزدیک به دو سوم صادرات نفت ایران را می‌خرند، هنوز بیشترین کارت‌های بازی را در اختیار دارند.
