با عملیاتی شدن وعده خروج آمریکا از برجام در میانه اردیبهشت ماه، بار مسئولیت پیشبرد آن بر دوش تروئیکای اروپایی قرار گرفت و این پرسش را به اذهان عمومی جهان متبادر ساخت که آیا در شرایط کنونی اروپا از اراده و توان لازم برای نجات توافق هسته ای ایران و 1+4 برخوردار است یا خیر؟
ایران به عنوان یک طرف اصلی توافق از دیگر اعضای برجام به خصوص اروپایی ها (انگلیس، فرانسه و آلمان) به عنوان متحدان سنتی آمریکا تضمین می خواهد؛ تضمین هایی ملموس و قابل عملیاتی شدن که راه کارشکنی های «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا و مشاوران وی را مسدود سازد. لازم به ذکر است که تنگناهای مالی و تجاری آمریکا علیه ایران و فرایند بازگردانده شدن تحریم های هسته ای در دو بازه سه ماهه و شش ماهه انجام می گیرد.
بی تردید در این مدت محدود اگر اروپا توانست منافع ناشی از برجام را برای ایران تامین و تضمین کند، تهران همانند گذشته به تعهدات خود پایبند خواهد ماند. در غیر این صورت جمهوری اسلامی بر پایه اصل «بازگشت پذیری» مندرج در برجام به شرایط پیشاتوافق باز می گردد؛ شرایطی که از سرگیری فعالیت های صلح آمیز هسته ای با سرعتی مضاعف تر پیگیری خواهد شد.
از طرفی اروپایی ها عمق فاجعه ناشی از شکست برجام را درک کرده و وجود این توافق را برای امنیت منطقه مثمرثمر می دانند. ضمن این که کشورهای بزرگ قاره سبز بیش از دیگر بازیگران جهانی از برجام منتفع شده و توافقات چشمگیری را در زمینه های انرژی، خودرو، هواپیمایی و غیره با طرف کشور ما منعقد کرده اند که در صورت ناکامی برجام از بین خواهند رفت.
«برد- برد» بودن برجام از همان روزهای نخست شکل گیری توافق، مورد تاکید دو طرف قرار داشت و در آن میان، مسئولیت ها و وظایف هر یک از اعضا نیز مشخص بود. بدون شک ادامه پایبندی ایران به توافق هسته ای به رغم نادیده انگاری روح و متن برجام از سوی آمریکا، بدون همکاری موثر دیگر اعضا ناممکن به نظر می رسد. بنابراین انتظار می رود طرف مقابل دغدغه ها و نگرانی های تهران را درک کرده و در صدد رفع انها برآید.
البته تاکنون شاهد اقداماتی از طرف اروپایی ها با هدف نجات برجام بوده ایم؛ اقداماتی که تا کنون نتوانسته رضایت جمهوری اسلامی ایران را به دنبال داشته باشد. سران اتحادیه در شرایط کنونی شرکت های متوسط و کوچک را هدف برنامه های خود برای معاملات تجاری و اقتصادی با ایران قرار داده اند؛ شرکت هایی که به دلیل پیوستگی اندک با اقتصاد آمریکا، در برقراری و توسعه همکاری ها با ایران مشکلات کم تری را پیش رو خواهند داشت.
در هفت هفته ای که اجرای برجام منهای آمریکا می گذرد، اتحادیه اروپا بررسی «قانون مسدودساز» را در دستور کار خود قرار داده تا از این طریق، شرکت های خود را در تجارت با ایران از تحریم های آمریکا دور نگهدارد. افزون بر آن دستورالعمل های جدید برای بانک سرمایه گذاری اتحادیه اروپا از دیگر اقدامات این اتحادیه 28 عضوی برای حفظ برجام است.
به هر حال مطالبات ایران از منابع مختلف به صورت روشن و شفاف بیان شده واروپا باید گام های عملی و جدی در حوزه های بانکی و فاینانس، تجارت و سرمایه گذاری، نفت و حمل و نقل بردارد. ایران بر طبق متن برجام انتظار اجرای تمام و کمال مفاد آن را دارد. همان طور که بر پایه گزارشات 11 گانه آژانس بین المللی انرژی اتمی، تهران به تعهدات خود عمل کرده است. در نتیجه حال نوبت پنج کشور باقی مانده در توافق است تا به وظایف مشخص شده خود در چارچوب برجام جامه عمل بپوشانند.
جدا از اهمیت فزاینده برجام برای اروپا در زمینه های امنیتی و اقتصادی، این توافق به اعتبار سیاسی بروکسل گره خورده؛ شاید همین موضوع یکی از مهمترین دلایل ایستادگی اروپا در مقابل ترامپ تا به امروز بوده است. بنابراین رهبران اروپا در تلاشند که از جایگاه مستقل و مقتدر اتحادیه در سطح جهان دفاع کند.
اروپا ماه ها است که به این نکته مهم پی برده و آن اینکه به دلیل رفتار کاسب مآبانه ترامپ نمی توان روی دوستی و شراکت با کاخ سفید دست کم در این دولت آمریکا حساب باز کرد. هنوز مُهر خروخ آمریکا از پای سند یونسکو، پیمان جهانی مهاجرت، پیمان اقلیمی پاریس و برجام خشک نشده که چند روز پیش ایالات متحده از شورای حقوق بشر سازمان ملل خارج شد.
ترامپ حتی اخیرا اروپا را به جنگ تعرفه ای فراخوانده که در روزهای گذشته شاهد اوج تنش ها در این ارتباط بودیم. در چنین شرایطی اروپا حاضر نیست در موضوع برجام شکنی کنار آمریکا قرار گیرد اما باید منتظر ماند و دید که اروپا در برداشتن گام های رو به جلوی خود چقدر مصمم، جدی و همچنین توانمند است. از این رو بسیاری از تحلیلگران، برجام را به عنوان محکی برای سنجش میزان قدرت اتحادیه اروپا و همچنین استقلال سیاست های مستقلانه دو سوی آتلانتیک ارزیابی می کنند.
