کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی یکی از کمیسیون‌های تخصصی پارلمان است که وظیفه محول شده به قوه مقننه در اصل نودم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را پیگیری می‌کند.
وظیفه ذاتی این کمیسیون رسیدگی به شکایات واصله از «طرز کار» مجلس، قوای مجریه و قضائیه است و در هر مورد که مربوط به «عموم» باشد گزارش کار خود را به اطلاع عامه می‌رساند، در مواردی که تضییع حقوق بیت المال یا اشخاص حقیقی و حقوقی اتفاق افتاده باشد پرونده به قوه‌قضائیه ارجاع داده میشود.
در گزارش زیر می‌توانید آیین‌نامه این کمیسیون را بخوانید:
فصل اول: وظایف و اختیارات قانونی کمیسیون:
ماده 1- با توجه به اصل نودم قانون اساسی و نیز مصوبات و آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، وظایف و اختیارات قانونی این کمیسیون به شرح ذیل است:
1- سامان دادن و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان.
2- رسیدگی به طرز کار مجلس، قوه مجریه، قوه قضائیه و مسئولین آنها، و نیز رسیدگی به شکایات مربوطه، و مطالبه پاسخ آنها از قوای مذکور.
3- اعلام نتیجه رسیدگی‌ها، و مطلع کردن عامه مردم در مواردی که موضوع مربوط به عموم باشد.
4- بررسی گزارش‌های قرائت شده کمیسیون‌های تخصصی از تریبون مجلس حسب تقاضای آنها، و اعلام نتیجه آن به مجلس.
5- مکاتبه و مراجعه به قوای سه‌گانه، وزارتخانه‌ها، ادارات، سازمان‌های وابسته به آنها، بنیاد‌ها، نهادهای انقلابی و مؤسساتی که به نحوی از انحاء به یکی از قوای فوق الذکر مربوط باشند.
6- اعلام عدم پاسخگوئی مسئولین به کمیسیون، یا عدم پاسخ صحیح آنها، یا عدم اجابت دعوت‌های کمیسیون، به مراجع صالحه قضائی جهت اعمال مجازات‌های قانونی.
7- اعزام بازرس یا بازرسان جهت انجام تحقیق و بررسی شکایات وارده و لزوم همکاری مسئولین ذیربط با آنان.
8- اعلام تخلف مسئولین دستگاه‌ها (در طرز کار خود) به مراجع صالحه قضائی برای رسیدگی خارج از نوبت.
9- اقدام قانونی نسبت به گزارش نهایی تحقیق و تفحصهای واصله از کمیسیون‌های تخصصی.
10- ارائه گزارش‌هائی که مربوط به عموم باشد به هیئت رئیسه مجلس، و قرائت آن در جلسه علنی مجلس.
11- تقاضای انجام بازرسی فوقالعاده از سازمان بازرسی کل کشور.
فصل دوم: تشکیلات کمیسیون
ماده 2- کمیسیون دارای 8 عضو دائم و 13 عضو دیگر است که طبق ماده 32 آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی انتخاب می‌شوند.
تبصره - اعضاء غیردائم کمیسیون پس از غیبت در سه جلسه متوالی و یا 5 جلسه متناوب در طول یکسال، مستعفی شناخته می‌شوند و باید کمیسیون مربوطه جانشین آنها را معین کند.
ماده 3- کمیسیون اصل نود دارای دو واحد است:
1- واحد رسیدگی به طرزکار‌ها و شکایات واصله که اعضای آن را نمایندگان عضو، مشاورین و کار‌شناسان کمیسیون تشکیل می‌دهند.
2- واحد دفتر برای اداره امور اجرائی که اعضاء آنرا کارمندان مجلس تشکیل می‌دهند.
الف- واحد رسیدگی به طرز کار‌ها و شکایات واصله
ماده 4- برای رسیدگی به طرز کار مجلس، قوای مجریه، قضائیه و شکایت‌ها یا گزارش‌های مربوط به سه حوزه تشکیل میشود.
1- حوزه رسیدگی به طرز کار قوه مجریه و شکایات مربوطه
2- حوزه رسیدگی به طرز کار قوه قضائیه و شکایات مربوطه
3- حوزه رسیدگی به طرز کار مجلس (و امور ویژه) و شکایات مربوطه
تبصره: هریک از این سه حوزه می‌توانند حسب اقتضاء، کمیته‌هائی را تشکیل دهند.
1- حوزه رسیدگی به طرز کار قوه مجریه و شکایات مربوطه
مسئولیت این حوزه به عهده یکی از نواب رئیس و معاونت آن به عهده یکی از اعضای کمیسیون خواهد بود و در آن پنج کمیته به شرح ذیل تشکیل میشود:
کمیته فرهنگی: برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون‌های فرهنگی و آموزش و تحقیقات مربوط به وزارتخانههای آموزش و پرورش- علوم، تحقیقات و فناوری- فرهنگ و ارشاد اسلامی- سازمان حج و زیارت - سازمان اوقاف و امور خیریه - سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - سازمان صدا و سیما- سازمان تبلیغات اسلامی- سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی- سازمان تربیت بدنی - سازمان ملی جوانان - سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای - دانشگاه آزاد اسلامی و...
کمیته اقتصادی: برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون‌های اقتصادی و برنامه، بودجه و محاسبات مربوط به وزارتخانههای بازرگانی - امور اقتصادی و دارائی- بانک‌ها- بیمه‌ها - گمرک جمهوری اسلامی ایران - بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و...
کمیته سیاسی و نظامی: برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون‌های امنیت ملی و سیاست خارجی و شورا‌ها و امور داخلی کشور مربوط به ریاست جمهوری، معاونت‌ها و سازمان‌های تابعه آن (که در کمیته‌های دیگر ذکر نشده) - وزارتخانههای کشور- دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح- امور خارجه- نیروهای نظامی و انتظامی- استانداری‌ها- شهرداری‌ها- شوراهای اسلامی و...
کمیته اجتماعی: برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون‌های بهداشت و درمان و اجتماعی مربوط به وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی- کار و امور اجتماعی- رفاه و تأمین اجتماعی - تعاون - بنیادشهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی - جمعیت هلال احمر- بنیاد پانزده خرداد- و...
کمیته فنی و عمرانی: برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون‌های صنایع و معادن، عمران، انرژی و کشاورزی، آب و منابع طبیعی مربوط به وزارتخانههای نیرو- ارتباطات و فناوری اطلاعات- صنایع و معادن- مسکن و شهرسازی- راه و ترابری- نفت - جهاد کشاورزی- سازمان حفاظت محیط زیست- بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و...
2- حوزه رسیدگی به طرز کار قوه قضائیه و شکایات مربوطه
مسئولیت این حوزه به عهده یکی از نواب رئیس و معاونت آن به عهده یکی از اعضای کمیسیون خواهد بود و برای این حوزه کمیته‌هایی به نام کمیته قضائی جهت رسیدگی به طرز کار و شکایات واصله از قوه قضائیه (مشتمل بر دیوانعالی کشور- سازمان بازرسی کل کشور- دیوان عدالت اداری- دادستانی کل کشور- سازمان ثبت اسناد و املاک کشور- سازمان قضائی نیروهای مسلح- سازمان پزشکی قانونی- سازمان‌زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور- دادگستری‌ها)، وزارت دادگستری، ستاد اجرائی فرمان حضرت امام (ره) و... تشکیل میشود.
3- حوزه رسیدگی به طرزکار مجلس (و امور ویژه) و نیز شکایات مربوطه
مسئولیت این حوزه و انتخاب معاونت آن به عهده رئیس کمیسیون می‌باشد و برای این حوزه کمیته ای به نام کمیته مجلس و امور ویژه جهت رسیدگی به طرز کار مجلس، نمایندگان آن، کمیسیون‌ها، شعب، دیوان محاسبات کشور، مرکز پژوهش‌ها و... و شکایات مربوط به آنها تشکیل میشود. این کمیته به امور ویژه (گزارش‌های مربوط به وزارت اطلاعات، امنیت ملی کشور، و کلیه مواردی که دارای طبقه‌بندی تلقی میشود) نیز رسیدگی می‌کند.
ماده 5- هر یک از کمیته‌های کمیسیون دارای یک رئیس، یک معاون، یک دبیر و به تعداد لازم مشاور و کار‌شناس خواهد بود که توسط هیئت رئیسه کمیسیون انتخاب می‌گردند.
تبصره 1- هیئت رئیسه می‌تواند با موافقت کمیسیون از نمایندگان ادوار مجلس در کمیته‌ها استفاده کند.
تبصره 2- هیئت رئیسه کمیسیون، روسای کمیته‌ها و نمایندگان کمیسیون در مجامع و شورا‌ها از میان اعضای ثابت کمیسیون انتخاب می‌شوند. ولی با نظر هیئت رئیسه کمیسیون سایر اعضاء کمیسیون نیز می‌توانند به‌عنوان رؤسای کمیته‌ها و نماینده کمیسیون در مجامع و شورا‌ها عضویت و یا شرکت داشته باشند.
تبصره 3- هر یک از اعضاء غیر ثابت کمیسیون متناسب با کمیسیون تخصصی خود باید عهده دار وظیفه‌ای در کمیته مربوطه باشند.
تبصره 4- در هر مورد که به اظهارنظر مشاوران و یا کار‌شناسان رشته خاصی نیاز باشد، رئیس کمیته مراتب را به رئیس کمیسیون گزارش می‌کند تا با موافقت وی پیگیری شود.
تبصره 5- برای موضوعاتی که (به تشخیص هیأت رئیسه کمیسیون) مربوط به کمیته‌های مختلف باشد کمیته خاص (مرکب از اعضاء کمیته‌های مربوطه) تشکیل میشود.
تبصره 6- هیچ یک از کمیته‌ها نمی‌توانند در پرونده‌ها و امور کمیته‌های دیگر دخالت کنند مگر با نظر رئیس یا هیئت رئیسه کمیسیون.
تبصره 7- هیئت رئیسه کمیسیون می‌تواند حسب ضرورت برای هر یک از کمیته‌ها، گروه‌های کاری تخصصی به صورت موقت یا دائم ایجاد نماید.
ب- واحد دفتر:
ماده 6- امور اداری کمیسیون و اجزاء آن و نیز مرخصی، حضور و غیاب و سایر مسائل اداری بازرسان، مشاوران و کار‌شناسان توسط مدیرکل دفتر اجرائی و زیر نظر رئیس کمیسیون انجام می‌پذیرد.
ماده 7- هیئت رئیسه کمیسیون حقوقدانان، مشاوران، کار‌شناسان کمیسیون به ویژه دبیر کمیسیون را از میان افراد متقی، امین، با تجربه، با حسن شهرت، متخصص (متناسب با وظایف و نیازهای کمیسیون) انتخاب و به سازمان اداری مجلس جهت صدور احکام آنان معرفی می‌نماید.
ماده 8- در صورتی که مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون، عدم صلاحیت یکی از کارکنان را احراز کند پس از موافقت رئیس یا هیئت رئیسه کمیسیون او را به سازمان اداری مجلس معرفی خواهد کرد.
ماده 9- کلیه نامه‌های طبقه بندی شده زیر نظر رئیس کمیسیون مفتوح میشود.
تبصره: مسئولین کمیته‌ها هر مطلبی را که مربوط به امور ویژه تشخیص دهند باید به کمیته مربوطه منتقل کنند.
فصل سوم: آیین رسیدگی به شکایات
ماده 10- کلیه نامه‌ها، گزارش‌ها و شکایات واصله توسط اداره کل دفتر اجرائی کمیسیون ثبت، بررسی و خلاصه آن با پیشنهاد مشخص حداکثر ظرف مدت یک هفته به مسئول ارجاعات کمیسیون منعکس میشود.
ماده 11- مسئول ارجاعات (که منتخب هیئت رئیسه از بین اعضاء ثابت کمیسیون است) مواردی را که خارج از صلاحیت کمیسیون تشخیصدهد توسط دفتر اجرائی (همراه با راهنمایی‌های لازم برای پیگیری) به شاکی اعلام می‌کند. سایر موارد جهت اقدام به کمیته‌های مربوطه ارجاع میشود.
ماده 12- کلیه شکایت‌های دریافتی، به ترتیب وصول به کمیته‌های مربوطه، مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، و در هریک از مراحل رسیدگی نیز باید به ترتیب وصول به همان مرحله، اقدامات لازم انجام گیرد مگر در موارد ضروری به تشخیص مسؤل کمیته.
ماده 13 - در مواردی که رسیدگی به یک پرونده فوریت داشته باشد و اعضاء کمیته مربوطه در دسترس نباشند، یا به هر دلیلی مصلحت نباشد بنا به تشخیص رئیس یا هیئت رئیسه کمیسیون آن را به کمیته دیگری ارجاع داده یا شخصاً اقدامات لازم را انجام می‌‌دهد.
ماده 14- دفتر اجرائی موظف است نتیجه اقدامات انجام شده توسط کمیسیون را به اطلاع شاکی برساند مگر در امور طبقه‌بندی شده یا مواردی که مسؤل کمیته موافق نباشد.
ماده 15- مسئول هر کمیته شکایات واصله را بین نمایندگان عضو کمیته، مشاوران، و کار‌شناس مربوطه که مسئولیت کارگزاری را هم به عهده دارد توزیع می‌کند. کار‌شناس مزبور باید ظرف مدت کمتر از یک ماه کلیه وظائف محوله به خود را با سریع‌ترین ابزار ممکنه اعم از تلفن، فاکس، مذاکره و... انجام داده، ابهامات و نقائص اسنادی پرونده را بر طرف نموده و جهت تصمیمات بعدی به مسئول کمیته تقدیم نماید تا وی دستورات مقتضی را صادر کند. این مدت با نظر مسئول کمیته برای یک بار قابل تمدید است.
ماده 16- هیچ پروندهای نباید بیش از چهار ماه در کمیته بماند مگر آنکه رئیس کمیته ادله کافی این امر را به هیئت رئیسه کمیسیون ارائه نماید.
ماده 17- هر پروندهای پس از تصمیم‌گیری نهایی، جهت اقدامات بعدی (بایگانی یا گزارش به هیئت رئیسه کمیسیون) با امضاء مسئول کمیته به مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون ابلاغ میشود.
ماده 18- هر پرونده پس از موافقت هیئت رئیسه کمیسیون در دستور کار کمیسیون قرار می‌گیرد.
ماده 19- شکایاتی که ناشی از نقص یا ابهام قوانین در طرز کار قوای سه گانه است پس از بررسی درکمیته ذیربط، با پیشنهاد اصلاح قانون مربوطه به هیأت رئیسه کمیسیون گزارش میشود تا پس از بحث و بررسی در جلسه عمومی کمیسیون مطرح و در صورت تأیید نهائی جهت اصلاح قانون مزبور به دولت یا کمیسیون مربوطه ارائه شود.
ماده 20- کلیه پیشنهادات ابتدائی راجع به اصلاح قوانین و طرز کار دستگاه‌ها باید به تصویب کمیسیون رسیده باشد.
ماده 21- کلیه مکاتبات با رهبری، سران قوای سه گانه، رؤسای مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری و شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرماندهان ارشد نیروهای مسلح (ستادکل، ستاد مشترک، نیروهای سه گانه و ناجا)، معاون اول رئیس جمهور و نظائر آنها با امضاء رئیس کمیسیون انجام می‌گیرد.
مکاتبه با سایر معاونین رئیس جمهور، وزراء و همطرازان آنها با امضاء رئیس یا نواب، ومکاتبه با سایرمقامات کشوری، لشکری وقضائی حسب موضوع با امضاء رئیس کمیته مزبور هم انجام می‌گیرد.
تبصره: رئیس کمیسیون می‌تواند در موارد ضروری امضاء نامه‌های فوق الذکر را به صورت موردی به نواب رئیس محوّل کند.
ماده 22-مسئولین کمیسیون باید در ارسال مفاد شکوائیه‌ها برای دیگران رعایت اخلاق اسلامی و احتیاطات لازم را خصوصاً در مسائل امنیتی بنمایند.
ماده 23- اگر دستگاه‌های ذیربط حداکثر تا یک ماه از تاریخ دریافت نامه کمیسیون در اعلام پاسخ تعلل نموده یا پاسخ قانع‌کننده‌ای ارائه ننمایند رئیس کمیته باید پس از یکبار پیگیری و عدم وصول پاسخ، گزارشآن را به هیئت رئیسه کمیسیون ارائه کند تا تصمیم مقتضی اتخاذ گردد.
ماده 24- دعوت از رؤسای قوای سه گانه پس از پیشنهاد رئیس کمیسیون و تأیید هیأت رئیسه و تصویب دو سوم اعضاء کمیسیون با اطلاع هیأت رئیسه مجلس انجام می‌گیرد.
ماده 25- دعوت از مسئولین قوای ثلاثه به کمیسیون با رعایت ماده 21 انجام میشود.
ماده 26- مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون می‌تواند حسب دستور مسؤل کمیته و متناسب با مخاطبین نامه‌ها، پیگیری نامه‌های ارسالی وی را امضاء نماید.
ماده 27- مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون می‌تواند نامه‌های مربوط به رؤسای بخش‌های مختلف سازمان اداری مجلس را امضاء نماید.
ماده 28- چنانچه با پیشنهاد مسئولین کمیته‌ها و تشخیص هیئت رئیسه یا مسئول کمیسیون برای تحقیق در پروندهای نیاز به اعزام هیئت باشد آن هیئت با ابلاغ رئیس کمیسیون به محل اعزام میشود. هیئت مذکور موظف است پس از پایان مأموریت گزارش سفر خود را (همراه با نظریه و پیشنهاد) حداکثر ظرف 15 روز به رئیس کمیسیون ارائه نماید. این گزارش با موافقت هیئت رئیسه و تصویب کمیسیون منتشر خواهد شد.
تبصره: در هیئت اعزامی باید یکی از نمایندگان مجلس (با اولویت رئیس کمیته مربوطه) به عنوان رئیس، و مشاور و کار‌شناس کمیته (با موافقت رئیس کمیسیون) حضور داشته باشند. حضور کار‌شناسان سایر دستگاه‌ها نیز با موافقت رئیس کمیسیون بلامانع است.
ماده 29- گزارش کلیه پرونده هائی که لازم است در صحن علنی مجلس قرائت شود باید به تصویب کمیسیون رسیده باشد.
ماده 30- مقامات دولتی، قضائی و نمایندگان مجلس تنها با درخواست کتبی و موافقت رئیس کمیسیون می‌توانند اسناد موجود در کمیسیون را رویت کنند.
ماده 31- اسناد و اوراق پرونده‌ها نباید از کمیسیون خارج گردد، مگر در موارد ضرورت با موافقت کتبی رئیس کمیسیون.
ماده 32- مدیــرکل دفتر اجرائی کمیسیون می‌تواند درجلسات رسمی کمیسیون و هیات رئیسه شرکت کند، مگر در موارد خاصّ.
