خروج آمریکا از برجام یکی از مهمترین خبرهایی بود که هفته گذشته در مجامع بین المللی منتشر شد؛ بنا بر تحلیل خبرگزاری های خارجی مهم ترین هدف این اقدام ترامپ رئیس جمهور آمریکا، ضربه زدن به اقتصاد ایران است.
از آنجاییکه صنعت نفت پیشرو در درآمد زایی اقتصاد کشورمان است، بیشتر تحلیل ها، نگاه ها و غرض های کشورهای بیگانه بر روی آن معطوف می شود به طوریکه با تهدیدهای ترامپ (فرصت 180 روزه برای خروج از قراردادهای نفتی با ایران) پیش بینی می شود که اولین قدم شرکای تجاری آمریکا در اروپا و منطقه، دوری از منافع مشترکشان با ایران باشد که البته نکته مهم این فلسفه به میزان مراودات ایران با گروه 5+1 بر می گردد؛ آیا عقب گرد شرکای تجاری آمریکا تاثیری در صنعت نفت کشورمان خواهد داشت؟ آیا بزرگترین مشتریان نفت و انرژی ایران کشورهای اروپایی یا آمریکایی هستند؟
در این گزارش سعی شده تا با بررسی نظرات کارشناسان به اینگونه سوالات پاسخ داده شود که در ادامه می خوانید.
متقاضیان سرمایه گذاری در حوزه نفتی ایران فقط شرکای آمریکا نیستند
سید محمد علی خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک؛ درباره تهدید 180 روزه ترامپ مبنی بر خروج شرکت‌های سرمایه‌گذار در حوزه نفت ایران و محدودیت فروش نفت اظهار کرد: اکنون شرایط تحریم‌های اعمال شده با تحریم‌های قبلی متفاوت است چرا که تحریم‌های قبل در سطح گسترده‌تری علیه ایران اعمال شد و بندهایی از سازمان ملل در آن وجود داشت از اینرو استدلال کشورها از آن تحریم‌ها به علت وجود قطعنامه سازمان ملل شرایطی را فراهم کرده بود که نسبت به آن پایبند بودند.
وی ادامه داد: اکنون تنها آمریکا به اعمال تحریم علیه ایران پرداخته است بنابراین هیچ ابعاد گسترده‌ای در این موضوع ایران را در بر نمی‌گیرد. 5 کشور طرف برجام از جمله کشورهای اروپایی، چین و روسیه اعلام کرده‌اند که با آمریکا در اعمال تحریم‌ها علیه ایران همراهی نخواهند کرد و به عبارتی به توافق برجام، پایبند خواهند بود.
نماینده سابق ایران در اوپک با بیان اینکه تحریم نفتی آمریکا شامل خرید نفت و سرمایه‌گذاری است، افزود: آمریکا از همان آغازین روزهای تحریم علیه ایران نه تنها هیچ نفتی از ایران نخریده و نمی‌خرد بلکه هیچ سرمایه‌گذاری نیز در حوزه نفت در ایران نداشته است.
خطیبی تاکید کرد: بنابراین در این شرایط تحریم‌های آمریکا چیزی را عوض نمی‌کند چرا که خریداران نفتی و باقی کشورها از جمله اروپایی ها اعلام کرده‌اند که به برجام پایبند خواهند بود.
وی افزود: متعقدم پایبندی به برجام به معنای حفظ و تداوم روابط اقتصادی با ایران است، بنابراین خرید نفت و سرمایه‌گذاری در این حوزه از جانب همراهان با ایران در برجام وجود خواهد داشت، اگر غیر از این باشد و کشورهای اروپایی به قطع روابط اقتصادی با ایران بپردازند، پایبندی آنها به برجام معنا و مفهومی نخواهد داشت.
وی ادامه داد: خرید نفت از ایران، اعمال سرمایه‌گذاری، انجام مبادلات تجاری و تأمین تجهیزات کشور ما، از جانب کشورهای اروپایی به معنای پایبندی آنها به برجام است.
نماینده سابق ایران در اوپک با بیان اینکه با تهدید و مهلت 6 ماهه ترامپ هیچ اتفاق خاصی در صنعت نفت ایران نخواهد افتاد، افزود: در این 6 ماه باید مشخص شود که چه کشورهایی با تداوم روابط اقتصادی به برجام پایبند بوده و چه کسانی از آمریکا تبعیت خواهند کرد.
خطیبی افزود: تاکنون کشورهای اسرائیل و عربستان و امارات از دستور ترامپ حمایت کردند. این حمایت سه کشور تأثیری بر اقتصاد ایران نخواهد داشت؛ چرا که این‌ها نه تنها به خرید نفت از ایران نمی‌پردازند بلکه تاکنون هیچ سرمایه‌گذاری در کشور ما نداشته اند.
وی در خصوص مشوق‌های عربستان سعودی برای تصاحب مشتریان سنتی نفت ایران و همراهی با آمریکا در زمینه محدود کردن فروش نفت ایران افزود: اینکه عربستان چه توانی در زمینه تولید دارد و تا چه اندازه می‌تواند تولیدات خود را افزایش دهد تا جایگزین نفت ایران در بازارهای جهانی شود جای سؤال دارد اگرچه از نظر فنی با اعمال فشار به ذخایر می‌توان بطور غیر صیانتی میزان تولید را افزایش داد اما این موضوع در کوتاه مدت جوابگوست.
نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به اظهار نظر وزیر نفت عربستان مبنی بر اینکه اوپک به همراه کشورهای همراهش می‌تواند میزان فروش نفت خارج شده ایران در اثر فشار آمریکا را جایگزین کند، افزود: مفهوم این ادعا این است که توافق‌نامه اوپک یعنی کاهش تولید و مدیریت عرضه در بازار جهانی نفت که اکنون به ثبات رسیده است باید لغو شود. البته برای این کار همه اعضای اوپک باید به اجماع نظر برسند.
خطیبی افزود: بنابراین کافیست وزیر نفت ما مخالفت کند تا این تصمیم وتو شود. از این رو در اوپک این موضوع به اجماع نخواهد رسید. علاوه بر این در اوپک کشورهایی هستند که از ایران حمایت کنند. مگر اینکه اوپک بخواهد بصورت غیر قانونی تولید خود را افزایش و توافقات را زیر سؤال ببرد.
وی بیان کرد: به نظر می‌رسد هیچ یک از مشتریان نفت ایران از تهدید ترامپ حمایت نکردند. بنابراین در این سناریو اتفاق خاصی صنعت نفت ایران را تحت شعاع قرار نخواهد داد.
خطیبی گفت: اگر در بدبینانه‌ترین شرایط با فشار و تهدیدهای آمریکا و جریمه‌هایی که ترامپ برای دارایی مشتریان نفتی ایران در نظر خواهد گرفت هرچند به تدریج کاهش‌هایی در خرید نفت ایران اعمال خواهد شد اما باید اذعان کرد که این فشار ترامپ مبنی بر محدود کردن فروش نفت ایران در بازارهای جهانی از ماهها قبل شروع شده است و موضوع جدیدی نیست.
وی ابراز کرد: آمریکا و متحدانش در زمینه محدود کردن فروش نفت ایران چندان موفق نبودند.
نماینده سابق ایران در اوپک تأکید کرد: آنچه مهم است نقطه ضعف ما در وابستگی به درآمدهای نفتی است که باید هرچه سریعتر برطرف شود.
وی در پایان گفت: باید سعی کنیم تا در وهله اول وابستگی به درآمدهای نفتی و در وهله دوم وابستگی به خام فروشی را از بین ببریم تا دشمنان ما از این نقطه ضعف علیه ما استفاده نکنند.
هند، چین، کره و روسیه مشتریان اصلی نفت ایران
علیرضا پیمان‌پاک کارشناس ارشد اقتصاد نفت و گاز ما می‌گوید: در سال‌های 87 تا 92 با وضع تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل بسیاری از کشورهای اروپایی توسعه میادین را ترک کردند و ضمن کنار گذاشتن پروژه‌های ما به فایناس‌های خود عمل نکردند.
وی ادامه داد: حتی در پروژه‌هایی که برنده شده بودند بویژه در حوزه پتروشیمی، به لایسنس‌های نهایی شده خود عمل نکردند.
کارشناس ارشد اقتصاد نفت و گاز تأکید کرد: کشورهای اروپایی در سال‌های 87 تا 92 به دلیل فشارهای آمریکا و قطعنامه سازمان ملل و شورای امنیت به قطع تمام همکاری‌ها و قراردادهای منعقد شده به ایران دامن زدند.
پیمان‌پاک ادامه داد: کشورهای درجه 2 که علاقمند به همکاری در حوزه پایین دستی ما بودند بدلیل مشکلات مالی، نقل و انتقالات وجوه، فروش قطعات و تجهیزات و لایسنس کار زیادی از پیش نبردند.
وی در تشریح شرایط همکاری شرکت‌های اروپایی از سال92 به بعد و با تحقق توافق برجام گفت: علی‌رغم گشایش‌هایی که صورت گرفته بود بحث‌ها در حد MOU، توافقات و جلسات غیر کاربردی و غیر اجرایی بوده است. به عبارتی در عمل شرکت‌های اروپایی چندان وارد پروژه‌های صنعت نفت ایران نشده‌اند.
کارشناس اقتصاد نفت و گاز ادامه داد: این موضوع نشان می‌دهد که با سخت‌تر شدن شرایط و فشارهای آمریکا قطع به یقین شرکت‌ها و کشورهای اروپایی همچون گذشته به تعهدات خود عمل نمی‌کنند. بعبارتی کار دچار انقباض‌ها و تنگناهایی می‌شود، هرچند اروپایی‌ها اعلام کنند که در برجام می‌مانند به‌نظرم حداقل در حوزه بالا دستی نفت به علت سنگینی حجم پروژه‌ها ،وجوه سنگین نقل و انتقالات و هزینه‌بر بودن تجهیزات اتفاق خاصی از جانب آنها در ایران رخ نخواهد داد.
پیمان‌پاک تصریح کرد: شرکت‌های بزرگ در سال‌های آتی با توجه به فشارهای آمریکا و جهت‌گیری‌های ترامپ تمایلی برای همکاری نشان نخواهند داد.
وی در تشریح دوران مربوط به تحریم‌های قبلی یعنی سال‌های 87 تا 92 گفت: با نگاهی به تجربه آن زمان درمی‌یابیم که روابط ایران تنها متمرکز بر یکی دو کشور جهان همچون چین و کره شده بود. تنها تجربه موفق ما با چینی‌ها بود که در قبال فروش نفت‌مان اقدام به اخذ تجهیزات می‌کردیم.
کارشناس اقتصاد نفت و گاز ادامه داد: البته با هند نیز مراوداتی داشتیم به طوری که در ازای فروش نفت اقلام مختلفی از آنها تحویل می‌گرفتیم این در حالی است که در حوزه فاینانس و سرمایه‌گذاری حداقل در حوزه نفت به 2 دلیل موفق نبودیم.
پیمان‌پاک اضافه کرد: اول اینکه چینی‌ها سخت می‌گرفتند و شرایط خاصی را به ما تحمیل می‌کردند و دوم اینکه حوزه فنی ایران تمایل و رغبت چندانی برای بهره‌مندی از دانش فنی و استفاده از تکنولوژی چینی‌ها در حوزه‌های مختلف نداشت چرا که چینی‌ها در حوزه بالا دستی نفت قوی و فعال نیستند.
وی بیان کرد: تنها اتفاق متفاوتی که این دوره از تحریم‌ها را با دوره‌های قبل متفاوت کرده است، اول اهتمام، فقط آمریکا به منظور اعمال تحریم‌ها علیه ایران است و دومین مورد که در دو سال اخیر رخ داده است تحریم روسیه توسط آمریکا و اتحادیه اروپاست.
کارشناس اقتصاد نفت و گاز افزود: روسیه در روابطش با غرب به سمتی در حال حرکت است که روزبه روز بر میزان اختلاف خود با آنها می‌افزاید،نکته قابل توجه در این بین همکاری‌هایی است که در طول 1 سال و نیم و گذشته بین ایران و روسیه صورت گرفته است.
پیمان‌پاک اضافه کرد: برای فروش نفت، تأمین تجهیزات و قطعات در حوزه نفت اگر با روسیه به توافق برسیم دیگر مشکلی که با چین داشتیم برایمان در دور جدید تحریم‌ها به وجود نخواهد آمد.
وی گفت: اکنون هند، چین، کره و روسیه ، سبدی در پیش روی ما هستند که می‌توانیم در انتخاب پروژه‌ها ، انتخاب پیمانکاران و همکاری با آنها یک فضای رقابتی مطلوبی را به نفع خود ایجاد کرده و انحصار چین را در روابط اقتصادی خود از بین ببریم.
کارشناس اقتصاد نفت و گاز با بیان اینکه روسیه به لحاظ تجربه در حوزه نفت و گاز از استانداردهای بسیار بهتر و بالاتری نسبت به چین برخوردار است، افزود: روسیه روزانه 10 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که 90 درصد آن بر مبنای توانمندی تجهیزات و تکنولوژی خودش است.
پیمان‌پاک اضافه کرد: شرکت‌های معروفی چون لوک‌اویل، روسنفت، تاتنس و گازپروم مجموعه فعالی در حوزه صنعت نفت جهان هستند که مبتنی بر توانمندی روسیه در حال فعالیت هستند.
وی تصریح کرد: بنابراین بین ایران و روسیه فضای همکاری خوبی در سال‌های آتی پیش روست بطوری که می‌توانیم هم برای تجارت فرآورده‌های نفتی و هم پروژه‌های فنی از آنها مساعدت جوییم.
کارشناس اقتصاد نفت و گاز با بیان اینکه تنها مشکل در روابط اقتصادی با روسیه تفاوت استانداردها و بی‌علاقه‌گی وزیر نفت فعلی و تیمش است، افزود: متأسفانه دید وزارت نفت کاملاً به سمت غرب بوده و نسبت به روسیه منفی است. همین موضوع باعث می‌شود رابطه مطلوبی بین ایران و روسیه شکل نگیرد.
پیمان‌پاک اضافه کرد: اکثر مدیران نفتی ما دانش‌آموخته واحدهای آکادمیک غربی، اروپایی و آمریکایی هستند و ذهن آنها بر مبنای استانداردهای غربی شکل گرفته است از این رو برای برون رفت از این مشکل که با تشدید تحریم های آمریکا برای صنعت نفت ما دردسرساز خواهد بود نیازمند تغییر ساختار نظام فکری این قبیل از مدیران هستیم.
وی در پایان گفت: اگر این اتفاق بیفتد می‌توانیم تحریم‌های سخت‌گیرانه آمریکا و غرب را که حوزه نفت ما را نشانه گرفته است با موفقیت خنثی کنیم.
