رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه سابق آمریکا یکی از موانع اصلی خروج دولت ترامپ از برجام بود. اما ترامپ به جای گوش دادن به توصیه دیپلمات ارشد خود، از شر او خلاص شد و اکنون بیش از هر زمان دیگری ممکن است آمریکا تا روز 12 می، یعنی موعد بعدی تمدید تعلیق تحریم های آمریکا از برجام خارج شود.
اگر همه کشورها اجازه داشته باشند همچنان خرید نفت از ایران را ادامه دهند، خروج آمریکا از برجام هیچ تاثیری نخواهد داشت. اما اگر ترامپ بتواند اقدامات جدیدی را برای کاهش میزان صادرات ایران به اجرا بگذارد، این موجب کاهش شدید صادرات نفت ایران خواهد شد به نحوی که کاهش صادرات نفت ونزوئلا در مقایسه با کاهش صادرات ایران ناچیز به نظر خواهد رسید.
اما اگر ترامپ در موعد بعدی اقدام به خروج از برجام کند، کاهش صادرات نفت ایران ممکن است در مقطعی اتفاق بیافتد که اوپک و آژانس بین المللی انرژی انتظار دارند بازار جهانی نفت با کمبود عرضه مواجه شود. در سال 2012، وضع تحریم های سختگیران علیه صنعت نفت ایران موجب شد که میزان صادرات نفت این کشور به میزان حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش یابد. تکرار چنین وضعیتی موجب دو برابر شدن کمبود عرضه مورد انتظار در بازار نفت در نیمه دوم سال خواهد شد.
دولت ایران معتقد است منافع وعده داده شده ناشی از برجام در خصوص ورود سرمایه گذاران خارجی به این کشور را شاهد نبوده، اما در عین حال خاطر نشان کرده که پیشرفت های آهسته ای در زمینه جذب سرمایه گذاری شرکت های روسی و چینی به دست آورده است. اما کاهش تحریم ها به تهران کمک کرده تا تولید و فروش نفت خود را از ابتدای سال 2016 به این طرف بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
هرچند بزرگترین جهش در صادرات نفت ایران بعد از لغو تحریم ها در بازار اروپا و به ویژه ایتالیا، اسپانیا، یونان و فرانسه اتفاق افتاده، اما میزان صادرات نفت ایران به اروپا تنها به سه چهارم رقم قبل از تحریم ها رسیده است. میزان صادرات نفت ایران در بازارهای توسعه یافته آسیایی یعنی ژاپن و کره جنوبی حتی کمتر نیز شده است. این دو کشور قبل از وضع تحریم ها مجموعا حدود نیم میلیون بشکه در روز از ایران نفت خریداری می کردند، اما این رقم هم اکنون حدود نصف رقم قبل از تحریم هاست. در مقابل، دو کشور چین و هند به مشتریان علاقمند نفت ایران تبدیل شده اند و میزان خرید آنها از ایران افزایش یافته است.
بعید به نظر می رسد که اتحادیه اروپا تمایلی به وضع مجدد تحریم ها علیه ایران داشته باشد. در این شرایط چگونه می توان اطمینان یافت که خروج آمریکا از برجام تاثیری واقعی بر صادرات نفت ایران داشته باشد؟
یک رویکرد موثر می تواند وضع تحریم های بانکی مشابه دوران قبل از برجام باشد، اما ترامپ احتمالا برای برقراری تحریم هایی مشابه تحریم های دوران اوباما با مشکل مواجه خواهد بود. اما این رویکرد مناسبی نیست زیرا به گفته تحلیلگران موسسه کردیت سوئیس خریداران چینی و هندی ممکن است برای دور زدن تحریم های بانکی آمریکا از ارزهای محلی خود استفاده کنند. با این حال، همچنان خریدهای آنها احتمالا نمی تواند به میزان کافی افزایش یابد تا کاهش فروش نفت ایران به اروپا را جبران کند.
در مقابل ترامپ ممکن است شرکت های بیمه ای ارائه دهنده خدمات به محموله های نفتی ایران و کشتی های حامل نفت این کشور را هدف قرار دهد. شرکت های بیمه اتکایی مستقر در آمریکا به دلیل تحریم های دیگر نمی توانند در پوشش بیمه ای نفتکشهای ایرانی مشارکت کنند و شرکت های بیمه ای اروپایی جایگزین آنها شده اند. ترامپ برای هدف قرار دادن شرکت های بیمه خارجی باید به دنبال راهی باشد تا در صورت همکاری آنها با ایران مانع از دسترسی شان به بازار آمریکا شود.
