در شرایطی که بحث‌ها بر سر تهدید ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران بالا گرفته، بازیگران سیاسی چه در داخل و چه در خارج آمریکا در حال بررسی و برنامه‌ریزی بر سر سناریوهای احتمالی در فردای خروج آمریکا از برجام هستند.
بنا بر گزارش روزنامه «واشنگتن پست»، مقامات و قانونگذاران آمریکا تا حد زیادی در خصوص پیش‌بینی اینکه اگر آمریکا و شرکای اروپایی‌اش ناتوان از اعمال تغییرات مدنظرشان بر برجام باشند، متفق‌القولند که ترامپ به وعده خود عمل می‌کند و از توافق هسته‌ای با ایران خارج می‌شود.
برای نمونه واشنگتن پست به صحبت‌های باب کروکر سناتور جمهوری‌خواه از ایالت تنسی اشاره می‌کند. کروکر چند روز پیش در اظهاراتی گفته بود که به نظر می‌رسد ترامپ در ماه می میلادی از برجام خارج خواهد شد. موعد آتی تأیید اجرای برجام از سوی ایران، روز 12 ماه میلادی است. به احتمال بسیار ترامپ خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران را اعلام خواهد کرد که این امر منجر به یک سری واکنش‌ها در گو‌شه کنار جهان خواهد شد.
هفته گذشته «برایان هوک»، مدیر برنامه‌ریزی سیاسی وزارت خارجه آمریکا به اروپا سفر کرد و با مقامات انگلیسی، آلمانی و فرانسوی دیدار داشت. هدف وی از این نشست‌ها، یافتن راهی برای «اصلاح» توافق هسته‌ای بود به طوری که همراستا و هماهنگ با معیارها و خواسته‌های ترامپ باشد. انتظارات برای موفقیت و زنده نگه‌داشتن توافق اندکند.
کارشناسان سیاسی بر این باورند که اگر ترامپ توافق را لغو کند، آمریکا می‌بایست آماده باشد تا تأثیرات منفی و مخرب این عمل را به حداقل برساند و جایگاه واشنگتن برای مذاکرات سیاسی را در ماه‌ها و سال‌های آینده بهبود ببخشد.
یک مقام ارشد به خبرنگار واشنگتن پست می‌گوید: «این احتمال وجود دارد که ما یک توافق مکمل با کشورهای انگلیس، آلمان و فرانسه امضا کنیم، اما باید خودمان را برای این احتمال آماده کنیم که به توافق نرسیم، این مسئله (آماده‌سازی برای پیشامدها) هدف برنامه‌ریزی ماست.»
وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا شروع به تدوین و توسعه راهبرد دیپلماتیک، اقتصادی و ارتباطات راهبردی‌ای برای خارج شدن از برجام، و وضع مجدد تحریم‌ها و مدیریت واکنش‌های بالقوه از سوی اروپا و چین و روسیه و ایران، کرده‌اند.
دولت ترامپ شرایط خود برای توافق تکمیلی با ایران را در 12 ژانویه اعلام کرد. این اقدامات شامل محدودیت‌های جدید بر برنامه موشک‌های بالستیک ایران، بازرسی‌های شدید از سایت‌ها و برنامه‌های هسته‌ای و کنارگذاشتن محدودیت‌های زمانی بر برنامه اتمی ایران، موسوم به غروب هسته‌ای است. مقامات آمریکا در دو مورد اول به دستاوردهایی رسیده‌اند.
تصور بر این است که اگر مذاکرات با اروپایی‌ها موفقیت‌آمیز باشد، ایران نیز وادار خواهد شد که محدودیت‌های جدید را بپذیرد. این مقام بلندپایه می‌گوید: «ایران مشوق‌های اقتصادی زیادی برای ماندن در توافق دارد و ارزیابی ما بر این است که اگر آمریکا و سه کشور اروپایی بر سر بندهای مکمل به توافق برسند، ایران نیز در توافق باقی خواهد ماند.»
اما اگر توافقی میان آمریکا و اروپا حاصل نشود- و ترامپ نیز بنا بر توافق هسته‌ای تحریم‌ها را تعلیق نکند- شرایط بسیار پیچیده خواهد شد. وزارت خزانه‌داری آمریکا در حال تلاش برای تدارک «بازگشت سریع» تحریم‌های مختلف، شامل بازگرداندن فرمان‌های اجرایی دوره اوباما که بر طبق توافق فسخ شده بودند، می‌باشد. وزارت خزانه‌داری آمریکا برای اجرای دستور و تصمیم رییس‌جمهور آمریکا آماده خواهد بود.
پس از آن مشخص نیست که دیگر قدرت‌های جهانی چه واکنشی نشان خواهند داد. اخیراً بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، اندیشکده‌ای که رابطه نزدیکی با دولت ترامپ دارد، نشستی را با حضور 20 تن از کارشناسان مسائل ایران و عدم اشاعه هسته‌ای برگزار کرد تا به سناریوهای احتمالی خروج آمریکا از برجام بپردازند. نیمی از متخصصان رأی به اصلاح برجام و نیمی دیگر رأی به «خروج» دادند.
«مارک دوبوویتز» مدیر ارشد اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، می‌گوید که وی طرفدار اصلاح برجام است، اما اگر یک طرح واقعی برای خروج داشته باشیم، به اروپایی‌ها نشان می‌دهد که ترامپ جدی است و این امر احتمال دستیابی به یک توافق تکمیلی را افزایش می‌دهد.
وی می‌گوید: «برنامه‌ریزی برای پیشامدهای احتمالی خروج این امکان را به آمریکا می‌دهد تا قدرت چانه‌زنی‌اش برای اصلاح برجام را افزایش دهد.»
گزارش نشست بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، نتیجه می‌گیرد که «بدون داشتن طرح و نقشه‌راهی، روسیه و ایران بهره‌مند از شرایط خواهند شد که این امر، منجر به تهدید امنیت ملی آمریکا خواهد شد.»
با فرض اینکه ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام خواهد کرد، گزارش اندیشکده مذکور به ترسیم شرایط و سناریوهای «با احتمال بسیار زیاد» و «بدترین وضعیت» پرداخته است. بنا بر این گزارش، به احتمال زیاد ایران به برجام پایبند خواهد ماند، و دیگر کشورها را تشویق خواهد کرد تا با تحریم‌های آمریکا همراهی نکنند؛ ایران به تدریج توان موشکی و هسته‌ای‌اش را افزایش خواهد داد؛ اقدامات گروه‌های حامی و نیابتی‌اش در منطقه را بیشتر خواهد کرد تا به این طریق آمریکا را وادار سازد که به توافق برگردد. بدترین سناریو آن است که ایران شدیداً توان غنی‌سازی‌اش و فشار و نفوذ منطقه‌ای‌اش را افزایش خواهد داد که این امر منجر به بالا گرفتن بحران می‌شود.
این گزارش همچنین به واکنش‌های احتمالی روسیه، اروپایی‌ها و چین می‌پردازد. اروپایی‌ها احتمالاَ در راستای اعمال تحریم‌های جدید حرکت خواهد کرد اما ممکن است یک گزینه آنها این باشد که به ایران پیوسته و با تحریم‌ها مخالفت کنند و به صورت دیپلماتیک آمریکا را محکوم کنند. علاوه بر این، گزارش مذکور خواستار آمادگی و همکاری متحدان آمریکا در خاورمیانه برای تأمین نفت و نیز آمادگی برای مقابله با فشارهای ایران در منطقه، شده است.
وزارت دفاع آمریکا باید برای مقابله و واکنش نشان دادن به هر گونه پاسخ و رفتار ایران که ممکن است نیروهای آمریکایی و متحدانش را هدف قرار دهد، آماده باشند. علاوه بر این باید نقشه راهی برای آرامتر کردن اوضاع در صورت تمایل ایران برای مذاکره با آمریکا پس از خروج، وجود داشته باشد.
