۱۶ آذر در کشورمان به نام روز دانشجو نامگذاری شده است. این روز، به یاد سه دانشجو که هنگام اعتراض به دیدار رسمی ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا و همچنین از سرگیری روابط ایران با بریتانیا، در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۳۲ (حدود چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد همان سال) در دانشگاه تهران شهید شدند، گرامی داشته می‌شود.
در این گزارش دلایل شکل‌گیری حرکت انقلابی دانشجویان در 16 آذر 1332 را می‌خوانید.
کودتای 28 مرداد 1332
انگلیس که قدرت شاه مخلوع را در خطر می‌دید و سهم نفتی خود از ایران را از دست رفته می‌پنداشت، دست به توطئه چینی زد و با همراهی اداره جاسوسی آمریکا، اشرف پهلوی، جنرال شوارتذکف و هندرسن سفیر وقت آمریکا در ایران کودتای 28 مرداد 1332 را اجرایی کردند.
این اتفاق از دید دانشجویان پنهان نماند و آنان منتظر فرصتی بودند تا بتوانند اقدام آمریکا را برای کودتای 28 مرداد 32 پاسخ دهند تا اینکه در 24 آبان ماه همان سال اعلام شد که نیکسون معاون رئیس جمهور وقت آمریکا از طرف آیزونهار به ایران می آید.
شهید مصطفی چمران که از دانشجویان دانشگاه تهران و از شاهدان عینی واقعه 16 آذر 32 است درمورد دلایل دانشجویان برای اعتراض به ورود معاون رئیس جمهور آمریکا به دانشگاه تهران می‌گوید: "دانشجویان مبارز دانشگاه تصمیم گرفتند که هنگام ورود نیکسون نفرت و انزجار خود را به دستگاه کودتا نشان دهند."
بازگشایی سفارت انگلیس در ایران
یکی دیگر از دلایل دانشجویان که منجر به واقعه 16 آذر 1332 شد اعتراض به بازگشایی سفارت انگلیس در ایران بود.
پیش از تعطیلی سفارت انگلیس و ملی شدن صنعت نفت٬ نفت ایران در اختیار این کشور بود و حتی حدود 16 درصد مبلغ نفت ایران که به موجب قرداد ظالمانه تحمیلی 1933 به دولت ایران می‌رسید به عناوین مختلف دوباره به کیسه انگلیسی‌ها برمی‌گشت؛ لذا با بازگشایی سفارت انگلیس در ایران بار دیگر شرایط غارت نفت ایران برای انگلیس فراهم می‌شد.
چگونگی ماجرای 16 آذر
در آذر 1332 با ورود «دنیس رایت» کاردار جدید سفارت انگلیس به ایران دانشجویان دانشکده‌های حقوق و علوم سیاسی، دندان پزشکی، فنی، پزشکی و داروسازی در دانشکده‌های خود تظاهرات پر شوری علیه رژیم کودتا و مقاصد آن بر پا کردند.
بلافاصله سربازان و نیروها پس از هجوم به دانشگاه، به کلاسهای درس حمله کرده و صدها دانشجو را بازداشت و زخمی کردند در این تیراندازی‌ها سه دانشجو به نامهای احمد قندچی، آذر (مهدی) شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا شد. فردای آن روز نیکسون به ایران آمد و دکترای افتخاری در رشته حقوق را در دانشگاه تهران که در اشغال مشهود نیروهای نظامی بود، دریافت کرد!
دانشجویان دانشگاه تهران پس از واقعه 16 آذر اعلامیه‌ای را توزیع کردند که یکی از دلایل قیام دانشجویان را مبارزه با بازگشایی دوباره سفارت انگلیس در ایران عنوان شد. در اعلامیه دانشجویان آمده است: "از همان فردای اعلام تجدید رابطه ننگین با استعمارگران انگلیسی فریاد اعتراض دانشجویان علیه این اقدام ضدملی بلند شد و همه دانشگاهیان شرافتمند دانشگاه یکصدا اعلام کردند که این اقدام خیانتکارانه را هرگز به رسمیت نخواهند شناخت. حکومت خائن شاه – زاهدی٬ می‌خواست فریادهای استقلال‌طلبانه را با گلوله خاموش سازد ولی حساب نوکران این بار غلط از آب درآمد. شلیک جانگداز مسلسل‌ها که بی‌دریغ دانشجویان دلیر را مشبک می‌ساخت صدای خشم و اعتراض جوانان بیدار را خاموش نساخت.
دانشجویان برای مبارزه با استکبار جهانی٬ آمریکا و انگلیس تا آخرین قطره خون خود در مبارزه با آنها در میدان ماندند و برای همیشه دانشگاه و دانشجویان به عنوان نمادی از "استکبارستیزی" در تاریخ ثبت شدند.
