علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی به تشریح دستاوردهای این سازمان در دولت یازدهم و برنامه های جدید در دولت دوازدهم پرداخت. صالحی در این گفتگو تأکید کرد که سازمان انرژی اتمی به جایگاهی دست یافته است که مطابق با سفارش درخواستی قادر است تا با قوت، اقتدار و اعتماد به نفس از عهده تأمین نیازها برآید. مشروح این مصاحبه در ادامه ارائه شده است:
دستاوردهای سازمان انرژی اتمی در دولت یازدهم چه بود و برنامه ها در دولت دوازدهم چگونه پیش خواهد رفت؟
صالحی: در مورد موضوع هسته‌ای عرض کنم که برنامه‌ریزی‌های انجام شده در این سازمان به صورت یکساله است و در 26 فروردین تعداد زیادی از پروژه‌ها رونمایی شد که عملیاتی شدن آن در دو یا سه سال اخیر انجام گرفته و از ابتدا تا پایان آن نیز در دولت یازدهم اقدام شد و به ثمر رسیده است. برای مثال پروژه کرج دو ساله ساخته شد و یا پروژه عیارسازی سنگ‌ها نیز در یک بازه دو یا سه ساله انجام شده است. در این بین سامانه پرتودهی در قزوین نیز در یکساله اخیر انجام شده است. با شروع دولت دوازدهم نیز سازمان انرژی اتمی در نظر دارد تا پروژه‌های متعددی را در حوزه‌های مختلف از جمله سلامت، کشاورزی و صنعت داشته باشد. در زمینه نفتی ما سانتریفیوژ سنگ را به وزارت صنعت تحویل دادیم. موارد دیگری چون سطح سنج یا چگالی سنج را نیز به این وزارتخانه تحویل دادیم. این صحبت‌ها را برای این عنوان کردم تا بگویم که سازمان انرژی اتمی به جایگاهی دست یافته است که مطابق با سفارش درخواستی قادر است تا با قوت، اقتدار و اعتماد به نفس از عهده تأمین نیازها برآید. بر این اساس بسیاری از شرکت‌ها وابسته ما در حال خوداتکایی در زمینه‌های مختلف هستند و با توجه به خدمات دهی، بودجه‌ای از سازمان دریافت نمی‌کنند.
آقای دکتر سال گذشته سرمایه‌گذاری‌هایی در بخش ساخت راکتور انجام شد، در حال حاضر وضعیت ساخت این راکتورها در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
صالحی: در حال حاضر روسیه در حال انجام کار روی دو راکتور جدید است که بنابر رایزنی‌های ما با آنان قرار است روسیه بخش تامین مالی این پروژه را نیز بر عهده بگیرد. اخیرا نیز ما نامه‌ای امیدوار‌کننده از روس‌ها دریافت کردیم که آمادگی‌های اولیه برای همکاری آغاز شده است. در همین راستا ما با چینی‌ها هم مذاکراتی داشتیم که در آن بحث تامین مالی از سوی چین نیز مورد تاکید قرار گرفت. تاکید رئیس جمهور نیز بر نوآوری وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاست تا حتی المقدور از بودجه دولتی کمتر استفاده شود. دولت دارای بودجه‌ای محدود اما با تقاضاهای زیاد است و لذا با چین، روسیه، کره جنوبی و اتحادیه اروپا مذاکراتی صورت گرفته که چین در این راستا اعلام آمادگی کرده و همکاران ما نیز در حال بررسی برنامه‌های لازم در این زمینه هستند و هر وقت نتیجه‌ای حاصل شد متعاقباً اعلام می‌گردد.
در مورد بازسازی و طراحی راکتور اراک، سازمان انرژی اتمی چه برنامه‌هایی دارد؟
صالحی: روند بازسازی این راکتور نیز در دست اجرا است و از نظر زمانی در اجرای این طرح جلو هستیم و خوشبختانه قرارداد با چین نیز منعقد شد که آنها شرایط ایران را پذیرفتند و ما با حوصله و صبر توانستیم این قرارداد را به امضا برسانیم. طراحی مفهمومی این راکتور به پایان رسیده است و چینی‌ها آن را بازبینی کرده‌اند و مهر استاندارد و تایید آن را نیز زده شد. همچنین طراحی پایه نیز پس از طراح مفهومی توسط سازمان انرژی اتمی صورت گرفت که انشاءالله طی مدت کوتاهی مهر تایید را نیز دریافت خواهد کرد. پس از دو مرحله‌ای که عنوان کردم ما وارد مرحله سوم یعنی طراحی جزئی خواهیم شد که برنامه‌ریزی‌های لازم نیز در این زمینه انجام شده است.
آقای دکتر صالحی در مورد راکتور اراک صحبت‌های زیادی مطرح می شود و مخالفان دولت همواره بحث هایی را در مورد عدم کارکرد آن مطرح می‌کنند نظر شما چیست؟
صالحی: خب ما بارها در این زمینه جزئیاتی را اعلام کرده‌ایم و ما به مخالفان اختیار می‌دهیم که آنها این راکتور را راه‌اندازی کنند و یا در آنجا استغفار کنند و از مردم به خاطر تشویش در اذهان عمومی عذرخواهی کنند. مردم عزیز کشورمان صنعت هسته‌ای را متعلق به خود می‌دانند و هنگامی که خبرهایی مبنی بر توقف این صنعت به گوش آنها می‌رسد و یا می‌شنوند که در آن سیمان ریخته شده است و یا حتی با فتوشاپ می‌بینند که در چاله راکتور اراک سیمان ریخته شده است، آزرده خاطر خواهند شد. ما حتی حاضر بودیم فیلم‌ها و عکس‌هایی را در این جهت تهیه کنیم که به خاطر مباحث امنیتی امکان آن فراهم نشد. ما در لوله‌هایی بیرون از راکتور سیمان ریختیم که مشابه آنها هم موجود است. اقداماتی در دست اقدام داریم تا عکس‌ها و فیلم هایی در این رابطه منتشر شود تا به این بحث ها پایان داده شود.
آقای دکتر در سال قبل اعلام کردید که ظرفیت تولید آب سنگین ما بیشتر از حد نیاز بوده است. ممکن است در این زمنیه توضیحاتی را ارائه بفرمایید؟
صالحی: ببینید طبق برجام ما می‌توانیم 130 تن آب سنگین برای مصارف راکتوری خود تولید کنیم. به عنوان مثال در صنعت داروسازی و در حفاری‌های نفتی برای بررسی میران نفت موجود در "خلل و فرج" سنگ‌های چاه‌های حفاری شده به کار می‌رود. تفاوت آب سنگین با آب عادی در این است که اگر بخواهیم آب عادی را تزریق کنیم آب‌ها با هم یکی شده و از دقت بالایی هم برخوردار نخواهد بود. آب سنگین با آب عادی دو ماده کاملا مجزا از یکدیگر هستند و مزیت آن این است که می‌تواند نشان دهد که چه میزان نفت در این نوع از سنگ‌ها وجود دارد. سازمان انرژی اتمی مازاد بر 130 تن آب سنگین را برای فروش در اختیار خریداران بالقوه خارجی قرار می‌دهد. حال در این بین اگر هم خریداری وجود نداشت ما به وظایف خود عمل کرده‌ایم. تا به این لحظه ما مشکلی در فروش آب سنگین نداشته‌ایم و تمام آب سنگین مازاد خود را فروخته‌ایم.
وضعیت ما در تعامل با آژانس انرژی اتمی به چه شکل است؟
صالحی: تعامل ما با آژانس نیز در وضعیت خوبی قرار دارد. خب همانطور که می دانیم آژانس شرایط خاص خود را دارد و باید مجموعه‌ای باشد که عاری از جهت گیری و سمت پذیری باشد. اما باید توجه داشت که کدام مجموعه بین اللملی وجود دارد که برخوردار از این ویژگی ها باشد؟ آیا سازمان ملل بدین گونه است؟ برای مثال در وضعیت یمن را در نظر بگیریم. کشور دیگری با دخالت در آن چه فجایعی را به بار آورده است، اما می‌بینیم که سازمان ملل با وجود منابع مالی و نفوذ کشور متهاجم در آن نمی‌تواند طرف خاطی را محکوم کند! خب بنابراین طبیعی است که آژانس انرژی اتمی نیز از این گونه موارد در امان نیست.
آیا با گذشت دو سال از برجام می توان این تفاوت ها را قیاس کرد؟
صالحی: همانطور که عرض کردم روابط ایران با آژانس در مرحله خوبی قرار دارد و ما به آنها موضع خود را در قبال مواضع نسنجیده و غیر منطقی اعلام کرده‌ایم. برای مثال آنها اعلام کرده‌اند که آب سنگینی که ما به عمان فرستاده‌ایم را صادر شده تلقی کنید. اما در عمان ما سوله‌ای را تهیه کرده‌ایم که زمانی مشتری پیدا شد، بتواند محموله خود را تحویل بگیرد.
اوضاع کنونی توافق هسته‌ای را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صالحی: خب بدیهی است که جمهوری اسلامی ایران از آن راضی است، مشکلی که در این بین وجود دارد عدم رضایت آمریکا است. سازمان انرژی اتمی هم در صورت کارشکنی، پیشنهاد داده است تا واکنش‌ها به صورت حقوقی و سیاسی باشد و گزینه فنی در مرحله آخر باشد.
آیا ممکن است با روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در آمریکا چالش های ما بیشتر و غیرقابل پیش‌بینی‌تر باشد؟
صالحی: ترامپ دچار یک آشفتگی و سردرگمی سیاسی است. آنها در سیاست خارجی هنوز برنامه مشخصی ندارند. مواردی چون خروج از توافق نامه پاریس و معاهده نفتا را شاهد بودیم. لذا بر اساس این آشفتگی‌ها نمی‌توانیم دقیق پیش‌بینی کنیم که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. نکته مهم برای ایران این است که باید هوشمندانه عمل کنیم و خود را برای بدترین سناریوها آماده کنیم.
در صورت نقض احتمالی برجام وضعیت چگونه خواهدبود؟ اگر آمریکا به طور یک طرفه از این توافق خارج شود، باید منتظر چه رویدادهایی باشیم؟
صالحی: خب این مساله باید توسط متولی آن یعنی ستاد نظارت بر برجام تشخیص داده شود، اما نظر شخصی بنده این است که اگر آمریکا به صورت یک طرفه ناقض توافق هسته‌ای باشد و اتحادیه اروپا، چین و روسیه با قدرت همکاری خود را با ایران ادامه دهند و آمریکا در این بین منزوی شود، می‌تواند اختلالی را در همکاری دیگر کشورها با ما وارد کند. اینکه دیگر کشورها با آمریکا همکاری بکنند یا نکنند دو موضوع متفاوت است.
مقام معظم رهبری نیز درباره نقض احتمالی فرمودند که جمهوری اسلامی ایران قادر است ظرف مدت یکسال و نیم به ظرفیت صدهزار سو برسد. هر چند که آمریکا سعی دارد در توافق هسته‌ای اختلال ایجاد کند اما برجام برای کشورمان یک نقطه قدرت محسوب می‌شود. حتی رئیس جمهور آمریکا که دوبار اعلام کرده بود که این توافق را بر هم می‌زند، جرأت این کار را پیدا نکرد. اما در صورت همراهی اروپا با آمریکا در موضوع نقض برجام، ایران نیز برنامه‌هایی دارد و ساکت نخواهد نشست.
آقای دکتر چند ماه پیش بود که ایران گزارشی را در مورد پیشرانه های هسته‌ای خود اعلام کرد. در این زمینه نیز توضیحاتی را عنوان می کنید؟
صالحی: ما در این زمینه و ظرف مدت سه ماه گزارش و امکان سنجی اولیه‌ای را ارائه کردیم که هم تسلیم مقام معظم رهبری و هم رئیس جمهور شد. در بحث امکان‌سنجی اولیه عنوان کردیم که این پروژه باید در مقیاس سال مورد بررسی قرار گیرد و برای آن افقی ده یا پانزده ساله در نظر گرفته شود. کشورهای انگلیس، چین، روسیه، آمریکا و فرانسه نیز جز پیشروهای این پیشرانه‌ها هستند. تنها کشور در حال توسعه‌ای که با بیش از 20 سال و صرف چند میلیارد دلار با کمک روس‌ها توانست به کشورهای دارای پیشران های هسته‌ای بپیوندد. بنابراین این یک پروژه بلند مدت و سختی است. ما در حال حاضر در حال بررسی ارسال گزارش دوم هستیم که جامع است و در این بین گروه محققین هم در این زمینه آماده به کار هستند و محلی را نیز برای آنان درنظر گرفته‌ایم که پروژه را به طور مستقیم به جلو می‌برند. باید توجه داشت که این صنعت دارای پیچیدگی‌های خاص خودش است. قرار است راکتور فشرده شده در کشتی قرار گیرد و باید مخاطرات آن را نیز در نظر داشت. زیرا در صورت آسیب دیدن کشتی و یا غرق شدن آن، دریا در معرض خطر بزرگی قرار خواهد گرفت.
آقای دکتر آیا این تهدیدات واکنش غربی‌ها و یا آژانس را در پی داشته است؟
صالحی: خیر. ما بارها اعلام کرده‌ایم که ایران فعالیت در این زمینه‌ها را حق مسلم خود می‌داند و این موضوع برای ما یک توانمندی ایجاد می کند. من این موضوع را با آقای آمانو نیز در میان گذاشتم و نکته مهم این است که تمام فعالیت‌های ما زیر نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی صورت می پذیرد. آنها بیشتر از توانمندی ایران هراس دارند و گرنه مطمئن هستند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست. طبق فرمایشات مقام معظم رهبری نیز ساخت و نگهداری بمب اتم حرام محسوب می‌شود.
