برجام و مکانیسمی که دست نخورده باقی مانده است!

محور مذاکرات

عراقچی در پایان این نشست گفت «بخش مهمی از جلسه، بحث برداشته شدن تحریم‌ها بود که موارد بدعهدی یا نقض برجام توسط طرف آمریکایی را شرح دادیم؛ در پایان جلسه اعلام کردیم که در مورد بدعهدی آمریکا قانع نشده‌ایم، آمریکا باید مسئول شناخته شود و جمهوری اسلامی ایران حق هرگونه واکنشی را محفوظ نگاه می‌دارد».

ادعای رویترز

پس از نشست، رویترز مدعی شد ایران برای دومین بار از ماه ژانویه ۲۰۱۷ (دیماه ۹۵) از فرصت هشتمین نشست کمیسیون مشترک برجام برای پیشبرد مکانیسم حل اختلاف بر سر نقض برجام استفاده نکرد. ایران، طبق سازوکارهای مشخص شده در برجام، در صورتی که معتقد باشد هریک از اعضای گروه ۱+۵ تعهدات خود را رعایت نکرده‌اند، می‌تواند موضوع را رسما به منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع کند.

کمیسیون  ششم

اشاره رویترز به ژانویه ۲۰۱۷ ششمین نشست کمیسیون مشترک برجام است که ۲۱ دیماه ۹۵ برگزار شد؛ در این نشست قرار بود پیرامون تکرار بدعهدی و اهمال آمریکا در اجرای تعهدات خود در برجام، چاره اندیشی شود؛ چرا که یکماه قبل از آن یعنی در آذر ۹۵ هیئت حاکمه آمریکا طرح تمدید تحریم‌های ۱۰ ساله ایران موسوم به «آیسا» را تصویب کرده بود.

مقامات ایرانی این تمدید را نقض برجام دانسته بودند؛ روحانی رئیس جمهور کشورمان در ۲۴ آذر ۹۵ طی دستوری، وزارت امور خارجه را موظف به پیگیری موضوع بدعهدی آمریکا با استفاده از سازوکار‌های پیش بینی شده در برجام کرد؛ به موجب این دستور در ۲۷ آذر ۹۵ ظریف وزیر امور خارجه کشورمان طی نامه‌ای به «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، خواستار برگزاری جلسه کمیسیون مشترک برجام جهت رسیدگی به اقدام آمریکا در تمدید قانون تحریم‌های ایران شده بود.

یکماه بعد یعنی در ۲۱ دیماه ۹۵ این کمیسیون برگزار شد اما آنطور که در گزارش اخیر رویترز آمده است، هیئت ایرانی در آن نشست از راهکار ارجاع به مکانیسم حل اختلاف که در برجام تعبیه شده است، استفاده نکرد؛ این هیئت در نشست دیروز نیز همین رویه را پیش گرفت و ترجیح داد فعلا موضوع را به مکانیسم حل اختلاف نکشاند.

تشدید مواضع تحریمی

پس از نشست ششم کمیسیون برجام (۲۱ دیماه ۹۵) که ایران به تمدید تحریم‌های موسوم به آیسا معترض شد، اما از ارجاع به مکانیسم حل اختلاف اجتناب کرد، در عمل شاهد تندتر شدن موضع آمریکا بودیم؛ بگونه‌ای که چند هفته بعد از آن یعنی در ۱۴ بهمن ۱۳۹۵ وزارت خزانه داری آمریکا به بهانه‌های موشکی، تحریم‌های جدیدی را علیه ۱۳ فرد و ۱۲ نهاد مرتبط با ایران اعمال کرد.

حالا هم که ایران باردیگر (در نشست کمیسیوم مشترک روز جمعه ۳۰ تیر ۹۶) از ارجاع به مکانیسم حل اختلاف، علی‌رغم شدت عمل تحریمی آمریکا، اجتناب کرده است، آیا باید منتظر تحریم‌های جدید باشیم؟

مکانیسم حل اختلاف

در مواد ۳۶ و ۳۷ برجام مکانیزم حل و فصل اختلاف و آثار و نتایج عدم حل و فصل اختلافات در این چارچوب و نقش شورای امنیت سازمان ملل متحد در این خصوص پیش بینی شده است. مرحله نخست، حل و فصل اختلاف توسط کمیسیون مشترکی مرکب از نمایندگان ۵+۱ اتحادیه اروپا و ایران است که در خصوص تقاضای هریک از مشارکت کنندگان در برجام به عدم ایفای تعهدات مذکور در این توافق توسط طرف‌های دیگر ظرف مدت ۱۵ روز رسیدگی می کند.

مرحله دوم، ارجاع اختلاف به سطح وزاری خارجه هشت عضو مذکور و یا بطور جایگزین و یا هم زمان ارجاع اختلاف به شورای مشورتی سه نفره برای دریافت نظریه مشورتی است که در صورت عدم فیصله موضوع ظرف ۱۵ روز، کیسیون مشترک پنج روز دیگر مهلت خواهد داشت تا موضوع را با توجه به نظریه شورای مشورتی حل و فصل کند.

در صورت عدم رضایت شاکی از نتایج این تلاش ۳۵ روزه و چنانچه عدم رعایت برجام عدم اجرای عمده تلقی شود شاکی می‌تواند به ایفای تعهدات خود بر اساس برجام خاتمه داده و بطور هم زمان یا مقدم بر آن موضوع را به اطلاع شورای امنیت برساند.

در این صورت، شورای امنیت ظرف مدت ۳۰ روز قطعنامه‌ای دال بر استمرار لغو تحریم‌ها را بر اساس ماده ۴۱ منشور ملل متحد به رای خواهد گذاشت. عدم تصویب این قطعنامه در مدت مقرر موجب از سرگیری تحریم‌ها بدون اثر قهقرایی شده و ایران در این صورت می‌تواند به ایفای تعهداتش بر اساس برجام خاتمه دهد.

باید بازیگر متخلف را ادب کرد

سیدحسین نقوی‌حسینی نماینده مردم ورامین با اشاره به اخباری مبنی بر اینکه ایران باز هم از مکانیزم حل اختلاف در هشتمین کمیسیون برجام استفاده نکرد، گفت: آمریکایی‌ها از ابتدای برجام نشان دادند که بنا ندارند با بقیه کشورها در اجرای برجام همکاری کنند.

وی با بیان اینکه آمریکایی‌ها از همان روز اول اجرای برجام تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرده اند افزود: آمریکایی‌ها بعد از آن هم بیش از 17 بار برخلاف برجام عمل کرده‌اند.

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به اینکه اقدامات آمریکا بعد از برجام کینه توزانه و خصمانه بود، تصریح کرد: این درحالی است که برجام با 6 کشور منعقد شده است و مورد تأیید شورای امنیت، سازمان ملل و اتحادیه اروپا قرار گرفته و مورد استقبال جامعه جهانی است.لذا در چنین شرایطی دیپلماسی ما باید از فضای موجود بیشتر بهره برداری کند تا اینکه یک عضو خاطی این مجموعه را تحت فشار قرار دهد.

نقوی حسینی با بیان اینکه درحال حاضر یک کشور در بین 1+5 متخلف است، گفت: معتقدم برای یک بازیگر متخلف نباید بازی به هم بخورد بلکه باید آن بازیگر متخلف را ادب کرد لذا ما باید از مکانیزم‌های ادب کردن این بازیگر متخلف استفاده کنیم و چنان آن را تحت فشار قرار دهیم که آن بازیگر یا رفتارش را اصلاح کند و یا اینکه از جمع خارج شود بنابراین به اعتقاد بنده دستگاه دیپلماسی باید قوی تر و محکم‌تر از فضای کمیسیون مشترک برجام استفاده کند.

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با بیان اینکه کمیسیون مشترک برای حل اختلاف‌ها تعبیه شده است، اظهار داشت: وقتی ما نمی‌توانیم در این کمیسیون تخلفات و نقض عهد یک عضو متخلف را تفهیم و جا بیندازیم و درباره آن حکم ومصوبه بگیریم این خود نشان می‌دهد که نتوانستیم یک دیپلماسی فعال و پرتحرک را در موضوع برجام به خدمت بگیریم.

وی در پایان افزود: قطعا این طبیعی است که ما نباید در کمیسیون مشترک سکوت کنیم بنابر این ماخواستار این هستیم که دستگاه دیپلماسی با برنامه وارد چنین جلساتی شود و مطالبه خود را در دستور کار کمیسیون مشترک قرار دهد چرا که اگر مطالبه ما در دستور کار کمیسیون قرار نگیرد و فشارهای منطقه‌ای و بین المللی علیه این بازیگر خاطی بسیج نشود، ما در این جلسات به نتایج مطلوبی دست پیدا نخواهیم کرد.