توافق برجام را روی سه محور می‌توان بررسی کرد؛ محور اول این‌که این توافق در چه شرایطی تنظیم شد. براساس الگویی که برای تنظیم این توافق در نظر گرفته شد مجموعه‌ای از تعهدات از ایران گرفته شد و در نقطه مقابل آمریکا هم تعهد کرد که تحریم‌ها را لغو کند. در شرایطی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر نحوه اجرای تعهدات ایران نظارت دارد و تاکنون هفت بار پایبندی کشورمان به برجام را تائید کرده است اما در نقطه مقابل هیچ نهادی بر نحوه اجرای تعهد از سوی آمریکا نظارتی ندارد. همان زمان معاون حقوقی وزارت خارجه آمریکا در نامه‌ای به کنگره تاکید کرد که متن برجام برای ما الزام‌آور نیست و هر گاه ایران از تعهدات خود تخطی کند ما تحریم‌ها را برمی‌گردانیم. بنابراین هرگاه ایران از تعهدات خود تخطی کند مورد مجازات قرار می‌گیرد اما آمریکایی‌ها خیالشان راحت است چون در صورت تخطی از تعهدات خود مجازاتی در انتظار آنها نیست.
محور دوم این‌که تعهدات آمریکا روی کاغذ است و در عمل به گونه‌ای دیگر عمل می‌کنند. اصلی‌ترین تحریم‌ها علیه ایران، تحریم‌های بانکی است که همچنان ادامه دارد و آمریکا همواره از مکانیزم‌هایی استفاده می‌کند تا در عمل ممانعت‌هایی را برای لغو تحریم‌های بانکی ایجاد کند. از همین رو است که ما همچنان در فهرست ریسک معاملات بانکی هستیم. این قضیه باعث شده که بسیاری از شرکت‌ها و بانک‌ها از رابطه اقتصادی با ایران هراس داشته باشند. در کنار این مساله باید به محرومیت کسانی که به ایران سفر کردند از دریافت ویزای آمریکا اشاره کرد. اضافه بر این‌که اموال ایران در آمریکا و کانادا مصادره شده است. همچنین ما دیدیم که در سال 94 و 95 به نسبت سال‌های قبل، میزان سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به مقدار زیادی کاهش پیدا کرد.
محور سوم این‌که با توجه به تجربه بدعهدی‌های آمریکا ما هیچ راهی برای خروج از این بن‌بست نداریم. چون طبق متن موجود برجام، درصورت شکایت از بدعهدی آمریکا مسیر پیچیده‌ای را باید طی کنیم و موضوع قابل تامل این‌که شکایت ما به کسانی ارائه می‌شود که هم طرف مذاکره ما هستند و هم قاضی نهایی برای رسیدگی به شکایات ما. بنابراین تنها راه‌حل ما برای خروج از این بن‌بست این است که رسما اعلام کنیم که با توجه به بدعهدی‌های صورت‌گرفته از سوی طرف مقابل، دیگر حاضر به اعمال تعهدات خود نیستیم و از این معاهده خارج می‌شویم مگر این‌که با تنظیم متن جدیدی، مجازاتی برای تخطی طرف مقابل در نظر گرفته شود. در غیر این صورت ادامه این مسیر به ضرر ما است.
مصطفی مصلح‌زاده
