محمد مهدی زاهدی وزیر علوم دولت نهم در واپسین روزهای سال 95 میهمان خبرگزاری فارس بود.
زاهدی که دارای دکترای ریاضی از دانشگاه شهید باهنر کرمان است در تمام دوران کاری خود نگاهی به سیاست داشته و هر چند که کارنامه علمی وی همیشه وجه غالب زندگی او بوده است اما نمایندگی مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی و حضور در شورای شهر کرمان نشان از علاقه این استاد دانشگاه به سیاست میدهد.
با مرور سوابق اجرایی و مسئولیتهای رئیس کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی تنها شاهد فعالیت وی در عرصههای سیاسی و علمی داخلی نیستیم. زاهدی مدتی سفیر ایران در مالزی بوده و آشنایی بالقوهای با فعالیتهای بینالمللی دارد.
زاهدی با چهار دهه حضور در عرصههای علمی و سیاسی اولین نامزد انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم است که در ابتدا به صورت مستقل بحث حضور وی مطرح شد اما با ورود به جبهه مردمی نیروهای انقلاب هم از سویی دغدغه مردمی و گلهمند بودن خود از وضعیت کنونی را اعلام و هم روحیه تمکین از خرد جمعی را به منصه ظهور گذاشت.
در دورانی که زاهدی وزارت علوم دولت نهم را برعهده داشته است از وزرای پرکار و تلاشگر به حساب میآمده به طوری که در تمام این سالها تنها 7 جمعه را در منزل حضور داشته و بقیه تعطیلات خود را به سرکشی از دانشگاههای کشور پرداخته است.
همه این مسائل موجب شد در دیدار رئیس انجمن سیستمهای فازی ایران از خبرگزاری فارس سخنانی خواندنی مطرح شود. زاهدی پس از دیدار از تحریریه در جمع خبرنگاران حوزه مجلس و دانشگاه خبرگزاری فارس به سوالاتی در زمینههای علمی، سیاسی و اجتماعی پاسخ داد.
زاهدی در این نشست به طرحهای کلان ملی که زمین ماندهاند اشاره کرد و گفت: در لایحه بودجه دولت برای طرحهای کلان ملی به اندازه یک طرح کلان ملی نیز بودجه نیست. این مسائل جای نگرانی دارد که از دولت در این زمینه گلایه داریم.
وی در این نشست عدم پرتاب ماهوارهها را سیاسی عنوان کرد و گفت: متأسفانه برای پرتاب ماهوارهها تسامح شده است که به نظرم از تأثیرات برجام است و موجب شده ماهوارههای خود را پرتاب نکنیم. البته ماهوارههایی در دانشگاهها آماده شده که آمادگی پرتاب دارند و حدس میزنم مباحث سیاسی و بحثهایی مثل برجام مانع پرتاب ماهواره شده است.
وی همچنین در این نشست به پرونده علمی حسین فریدون اشاره کرد و گفت: در پرونده علمی حسین فریدون مسائلی وجود دارد که بعدها مطرح خواهد شد.
**مشروح مصاحبه خبرگزاری فارس را با محمد مهدی زاهدی را در ذیل مشاهده میکنید:
فارس: حضرتعالی سالیان سال هم به عنوان مدیر و هم تحت شرایط معلمی به خوبی با ارتباط مستقیم علم و قدرت ملی آگاهی دارید لذا به نظر شما چگونه قدرت علمی تبدیل به قدرت ملی میشود و مؤلفههای تبدیل این قدرت چیست؟
زاهدی: در روایات داریم که «العلم السلطان» یا در ادبیات هم شعر معروف فردوسی است که «توانا بود هر که دانا بود». علم و دانش در هر منطقه و کشوری قدرت به بار میآورد.
*به لحاظ امنیتی آنقدر قوی شدهایم که کسی فکر حمله به ایران نمیکند
اگر بخواهم یک مثال در این مورد بزنم به این مساله باید اشاره کنم که یکی از دلایلی که اوایل انقلاب جنگ تحمیلی علیه کشورمان آغاز شد این بود که ارتش و نیروهای نظامی ما توان دفاع نداشتند و وابستگی زیادی در حوزه نظامی به خارج از کشور داشتیم لذا حمله به ما شروع شد و فکر کردند کشورمان از هم میپاشد.
بسیجیان، مدافعین، رزمندگان، ارتشیان، سپاهیان کشور همه بسیج شدند و جلوی آن تجاوز را گرفتند. الان را با آن زمان مقایسه کنید ما الان به لحاظ دانش فناوری و صنعتی شدن در حوزه صنایع دفاعی و نظامی و امنیتی آنقدر قوی شدهایم که کسی حتی فکر حمله نظامی را در سر نمیپروراند. دشمن هر کاری را که فکر میکرده علیه جمهوری اسلامی از اول انقلاب انجام داده است. اما نتوانستهاند کار خاصی صورت دهند.
در بحث دفاعی و نظامی حرف جدی داریم اما متاسفانه در اقتصاد دارای ضعف هستیم.
در حوزه اقتصادی وقتی مؤلفههای مختلف اقتصاد دانشبنیان را دنبال میکنیم، میبینیم در بند اول و دوم سیاستهای کلی ابلاغی در اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبر معظم انقلاب ارائه شده است تاکید زیادی بر اقتصاد دانش بنیان شده است لذا باید کاری کنیم تا فنآوری و نوآوری را آنچنان توسعه دهیم که مرتبه اول فناوری و نوآوری را طبق چشمانداز در منطقه داشته باشیم. نتیجه این سخنان این است که درآمد بالا از صادرات، در قبال فروش فناوری دانشبنیان ایجاد خواهد بود.
دانش، قدرت به همراه میآورد. دانش فینفسه در تمام حوزهها قدرت علمی و همینطور قدرت چانهزنی ما در مذاکرات سیاسی را بالا میبرد. 1+5 از قبال قدرت علمی ما پای میز مذاکره آمد. اینها به لحاظ دانشی بود که در هستهای به دست آورده بودیم.
فارس: دولت یازدهم چقدر در زمینه تولید علم و ایجاد فضای رشد فناوری موفق بوده است؟
زاهدی: در حوزه علم و فناوری به طور کلی رشد علمی کشور در سه، چهار سال گذشته رشد مناسبی نبوده است، در زمانی که بنده وزیر علوم بودم طبق آمارهای اسکوپوس جهانی نرخ رشد علمی در سال 2007 به بالاترین حد خود رسید اما در این چند سال در مقطعی نرخ رشد صفر بوده است. البته امسال کمی بالا آمده است اما سرجمع رشد مناسب علمی، مطلوب و موردنظر نظام را نداشتیم.
* در تبدیل علم به ثروت ما هنوز اول راه هستیم
در بحثهای تبدیل علم به ثروت ما هنوز اول راه هستیم و حمایت و برنامهریزیهای لازم که در دولت باید شکل گیرد هنوز شکل نگرفته است. بسترهای قانونی خوشبختانه در مجلس ایجاد شده است یعنی قوانین خوبی را در بحث قانون رفع موانع تولید و تنظیم مقررات مصوب کردهایم و در برنامه ششم قرار داده شده است اما اینها باید عملیاتی شود که برای عملیاتی شدن باید آئیننامه اجرایی آن ابلاغ شود که هنوز ابلاغ نشده است.
*از 7هزار میلیارد بودجه پژوهش تنها 50 میلیار آن محقق شده است
فناوری و نوآوری ملاک اصلی تبدیل علم به ثروت و ایده به محصول است اما متاسفانه در این زمینه اگر با تسامح بخواهم بگویم رتبه 112 دنیا را داریم. این جایگاه شأن ما نیست هر دولتی که میآید بر روی این موضوع باید سرمایهگذاری جدی کند. در سال 95 در جدول 14 بودجه حدود 7 هزار میلیارد پیشبینی پژوهش شده بود اما متأسفانه تا الان فقط 50 میلیارد هزینه شده است. قرار بود این 7 هزار میلیارد بودجه تخصیص داده شده ما را به 1.1 درصد GDP برساند اما وقتی این پول داده نشده است حتماً زیر نیم درصد خواهیم بود. فضای این سخنان این است که قانون را زیر پای گذاشتهاند. اینها کملطفیهایی است که در این حوزه شده است.
*دولت در لایحه بودجه به اندازه یک طرح ملی نیز بودجه در نظر نگرفته است
حدود 50 طرح کلان ملی داریم. هر کدام از طرحهای کلان کلی که به مرحله اجرایی برسد یکی از مشکلات کشور حل میشود و میتواند از واردات بسیاری از کالاها جلوگیری کند. اقتصاد دانشبنیان را راه اندازد اما طرحهای کلان ملی خوابیده است. در لایحه بودجه دولت برای طرحهای کلان ملی به اندازه یک طرح کلان ملی نیز بودجه نیست. این مسائل جای نگرانی دارد که از دولت در این زمینه گلایه داریم.
فارس: سالهای گذشته شاهد پیشرفتهای خوبی در عرصه هوا فضا بودهایم اما در شرایط کنونی نه تنها پرتاب ماهوارهای مشاهده نشده بلکه اخبار ضد و نقیص از بی توجهی به این صنعت شنیده میشود. نگاه دولتمردان فعلی به تحقیقات فضایی و بطور کل کمک و پشتیبانی از این صنعت استراتژیک و راهبردی چگونه بوده است؟
زاهدی: در سالهای پیش، دولت تدبیر و امید اصلاً بودجه مناسبی به این مسائل اختصاص نداد اما در سال 95 کمی وضع بهتر از سالهای قبل بود آن هم به لحاظ این که دولت متوجه شد باید طرحها را حمایت کند زیرا اولاً برای دولت از بُعد تبلیغاتی خوب است ثانیاً نظام انتظار سرمایهگذاری در حوزه هوافضا دارد تا هم قدرت موشکی خود را نشان دهیم و هم توان پرتاب و کنترل ماهواره را به نمایش گذاریم.
*پرتاب ماهواره جزء تکنولوژیهای بالا دستی است
شاید در ظاهر پرتاب یک ماهواره مسألهای ساده باشد اما این مورد که یک ماهواره را با تکنولوژی بومی خودمان بسازیم و پرتاب و هدایت کنیم و بعد با طرحهای ایستگاهی زمینی که خودمان آن را آماده کردهایم بتوانیم هدایت کنیم جزء تکنولوژیهای بالا دستی است که به ما نمیدهند.
*توان ماهواره به نفع امنیت کشور
اگر توان ماهواره خود را بالا ببریم این موضوع میتواند به نفع امنیت کشور باشد و توان ما را در این حوزه بالا ببرد. ما میتوانیم از این طریق با کمترین هزینه اطراف خود را رصد کنیم و به اطلاعاتی دسترسی پیدا کنیم که از لحاظ نظامی، امنیتی، تحقیقاتی، محیط زیست، آب، انرژی، آب و هوا به ما کمک میکند.
ما اگر این توان را داشته باشیم در صورت تحریم شبکههای تلویزیون به راحتی میتوانیم با ماهواره پوشش تلویزیونی ایجاد کنیم. پس حمایت از فناوری هوافضا یعنی بدستآوردن یک قدرت دیگر. اینکه میگویم فعالیت دولت در این زمینه در سال 95 بیشتر شده است به معنای عالی بودن نیست زیرا انتظار خیلی بیشتر از این است.
*برجام عامل عدم پرتاب ماهوارهها
فارس: برخی از صاحب نظران سیاست و مذاکره با برخی کشورهای غربی را یکی از عوامل عدم پرتاب ماهواره در سالهای اخیر میدانند. نظر شما در این زمینه چیست؟
زاهدی: متأسفانه برای پرتاب ماهواره تسامح شده است که به نظرم از تأثیرات برجام است و موجب شده ماهوارههای خود را پرتاب نکنیم. البته ماهوارههایی در دانشگاهها آماده شده که آمادگی پرتاب دارند و حدس میزنم مباحث سیاسی و بحثهایی مثل برجام مانع پرتاب ماهواره شده است. همچنین عدم سرمایهگذاری بر روی ماهوارهها باعث تأخیر در پرتاب شده است.
در برخی از دانشگاهها واقعاً دانشجویان جوان زیرنظر اساتید دانشگاه 24 ساعته در این زمینه کار میکنند یعنی این طور نیست که بخشی از روز را به تحقیق اختصاص دهند بلکه با شیفتبندی محکم پای کار هستند.
فارس: شما در سخنرانیهای خود به «دولت شیشهای» اشاره کردهاید. در صورت امکان کمی بیشتر در اینباره توضیح دهید.
زاهدی: در کشور شاهد هستیم تخلفهای بزرگ بانکی و اختلاسهایی صورت میگیرد و یا برای راهاندازی کار نیاز به پارتی و پول است. یعنی عدم شفافیت در حوزه اجرایی کشور. لذا باید دولتی روی کار آید که همه چیز را شفاف در اختیار مردم قرار دهد. البته مسائل سری و امنیتی و نظامی جای خود دارد. مگر چند درصد اقدامات کشور سری و محرمانه است. باور کنید شاید به 5 درصد هم نرسد پس 95 درصد را مردم باید بدانند چه اتفاقی میافتد.
*ماجرای پرداخت وام 1000 میلیاردی از سوی دولت
شاهد هستیم در همین وامهای بانکی، وام 100 میلیاردی با سود 1.5 درصد داده میشود حتی وامی توسط بانک ملت در دبی داده شده که بالای 1000 میلیارد تومان با سود 1.5 درصد است. آیا نباید یک سیستم شفاف آن را پیگیری کند که این وام کجا هزینه شده و چقدر به تولید و اقتصاد به رشد اقتصادی و اشتغالزایی کمک کرده است. یعنی همینطور پول را بدهیم برود!
دولت شیشهای یعنی این مسائل را به معرض نمایش بگذارد تا همه ببینند این وام به چه کسی داده شد و چه سیستمی آن را نظارت میکند اصلا دولت باید شیشهای باشد. اگر بخواهیم در کشور سلامت نفس در حوزه اجرایی داشته باشیم و اعتماد مردم را به همراه داشته باشیم نیاز به دولت شیشهای است. به صراحت میگویم اعتماد مردم در بسیاری از موارد اجرایی سلب شده است. در حالی که نظام مبری از این مسائل است. جمهوری اسلامی آمده تا با این بیعدالتیها، باندبازیهای اقتصادی و سیاسی و رشوهخواری مبارزه کند. شفافسازی به همین معنا است. دولت شیشهای یعنی این مسائل را به منظر مردم بگذارد آن وقت مردم اعتمادی کنند.
*در پرونده علمی حسین فریدون مسائلی وجود دارد
فارس: سال گذشته شاهد بودیم اخباری در رسانهها منتشر شد که نشان میداد حسین فریدون برادر رئیس جمهور با تخلف قصد دارد در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی ادامه تحصیل دهد. گویا مجلس شورای اسلامی این موضوع را پیگیری میکند. تا به حال چه اقداماتی برای روشن شدن این پرونده انجام شده است؟
زاهدی: گروهی سه نفره متشکل از آقایان قمی، ابطحی و خانلری تشکیل شده که کاملاً دور از سیاسیکاری هستند. جلسات خوبی با افرادی که مطلع این موضوع بودند از جمله سازمان سنجش، وزارت علوم و مسئولین وقت دانشگاه شهید بهشتی داشتهاند و به اطلاعاتی نیز دسترسی پیدا کردهاند که در مراحل جمعبندی هستند. قاعدتاً باید گزارش آماده باشد و با تشکیل جلسه کمیسیون احتمالاً گزارش نهایی ارائه شود. البته به نظر من نتیجه آن معلوم است چون به من گفتهاند که مسائلی بوده است.
*تغییر و تحولات اخیر در دانشگاهها صد در صد سیاسی است
فارس: در رزوهای اخیر تغیر و تحولاتی در برخی از دانشگاهها توسط وزارت علوم رخ داده است کا دارای شائبه سیاسی است. نظر شما در این باره چیست؟
زاهدی: تغییر و تحولات در دانشگاهها از جمله دانشگاه الزهرا، ملایر و شهید بهشتی صد درصد سیاسی است. به نظرم دولت رویکردی را ایجاد کرده که به جای پاسخگویی به مطالبات مردم و ارائه گزارش به آنها در جهت قولهایی که داده است ادبیات جدیدی را به کار برده است. در این ادبیات به گونهای رفتار میشود که انگار مردم، فهم و درک و شعور جدی ندارند. این خیلی بد است که با این ادبیات با مردم صحبت شود. خیلی بد است که به جای پاسخگویی مردم را حواله دهیم به ادبیات گلابی، جهنمی و عذاب. اینها واقعاً در شأن دولت محترم نیست با این ادبیات با مردم صحبت کند. اینها بیشتر مردم را تحریک میکند که موضعگیری به دولت داشته باشند.
*ادبیات دولت در مقابل مردم درست نیست
باید خودمان را نوکر، خادم و سرباز مردم ، نظام و انقلاب بدانیم نه اینکه ادبیاتی را به کار بگیریم که انگار ما در رأسیم و آقا بالاسر مردم هستیم و پائینیهای ما هیچی نمیفهمند. این در شأن ملتی که انقلاب کرده نیست. البته تفکر بیاعتمادی مردم قائل به نظام نیست بلکه منتهی به عدهای از مسئولین است. رهبری همیشه از مردم صحبت کردهاند و حتی ایشان دردلهای مردم را به مسئولین گوشزد میکنند و میفرمایند من خیلی نگرانم و ناراحت میشوم از اینکه جوان تحصیلکردهای را بیکار میبینم. وقتی رهبری از اقتصاد دانشبنیان سخن میگویند نگران معیشت مردم هستند و اتفاقا راجع به حوزه معیشت بارها سخن گفتهاند. هیچ گاه نمیبینند ایشان خود را بالاتر از مردم میبینند بلکه همواره همراه مردم بودهاند. امام هم همینطور بودند واژه من نوکر و خادم مردم هستند را به کار میبردند.
فارس: با توجه به اینکه شما رئیس کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و نقشه جامع علمی کشور هستید کمی درباره برنامههای این سه نهاد برای دانشگاهها صحبت کنید؟
زاهدی: در کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی برنامه داشته و داریم. خوشبختانه کارهای خوبی هم در ستاد نقشه جامع علمی کشور و شورای اسلامی شدن دانشگاهها صورت گرفته است. در برنامه ششم هم خط و خطوط خوبی برای 5 سال تدارک دیدهایم تا دانشگاهها در چه مسیری حرکت کنند. در ستاد نقشه جامع علمی کشور بحث آمایش سرزمینی در حوزه آموزش عالی را دنبال میکنیم که شامل همین مسائل میشود و مشتمل بر تمام دانشگاههای وزارت علوم، بهداشت، دانشگاه آزاد و غیرانتفاعیها است که آمایش خود را اعلام کردهاند. به جد به دنبال این هستیم که برنامه ششم را دنبال کنیم.
در کنار آمایش سرزمینی به دنبال توسعه شرکتهای دانشبنیان هستیم تا کمکهایی که میتوانیم انجام دهیم را با جدیت دنبال میکنیم.
*مشکل فارغ التحصیلان رشتههای دانشگاه آزاد حل خواهد شد
فارس: همیشه بین دانشگاهازاد اسلامی و وزارت علوم بر سر تایید برخی رشتههای دانشگاه آزاد از سوی وزارت علوم کشمکشهایی وجود داشته است اما در سال 95 این مسائل به بالاترین حد ممکن رسید و وزارت علوم 700 رشته محل دانشگاه آْزاد را مورد تایید نمیداند. در این خصوص کمیسیون و یا شورای عالی انقلاب فرهنگی چه اقدامی صورت داده است؟
زاهدی: کارگروهی متشکل از وزارت علوم و دانشگاه آزاد ایجاد شده است که رشته به رشته تمامی رشته محلهای دانشگاه آزاد را بررسی میکنند. گزارشی که وزارت علوم ارائه داده حدود 700 رشته محل را تأیید نکرده اما در این زمینه آنهایی که مدرک گرفتهاند مشکلشان حل میشود. با تفاهم وزارت علوم و دانشگاه آزاد این مسائل حل خواهد شد و قرار شد به گونهای رفتار کنند که دانشجو ضرر نکند.
*وزارت علوم سیاسی کاری را کنار بگذارد
فارس: شما 4 سال در وزارت علوم به عنوان عالیترین مقام حضور داشتهاید، عملکرد وزارت علوم در دولت تدبیر و امید را چگونه ارزیابی میکنید؟
زاهدی: وزارت علوم سیاسی کاری را باید کنار بگذارد. به مصلحت علم و فناوری کشور نیست که در این وزارتخانه سیاستبازی کنیم. این به معنای سیاسی نبودن دانشگاه نیست. سیاسیبازی با سیاسی بودن فرق میکند. اینکه یک مدیر توانمند و مورد وثوق جامعه دانشگاهی را به خاطر عدم همسویی سیاسی مثل آقای طهرانچی در دانشگاه شهید بهشتی یا خانم خزعلی در دانشگاه الزهراء (س) را به راحتی کنار بگذاریم و جایگزین برای آنها قرار دهیم این به نفع دانشگاه نیست حتی به صراحت میگویم به نفع دولت هم نیست. این تغییرات موجی از بدبینی را نسبت به دولت ایجاد میکند. اگر فکر میکنند با این تغییرات دانشگاههایمان را به سمت دولت میآورند. اشتباه فکر کردهاند. بسیاری از جامعه دانشگاهی از این تغییرات بیزارند و حتماً در انتخابات میآیند و مخالفت خود را با این تغییرات در رأیشان نشان میدهند. دانشگاه، دانشگاهیان و قشر نخبه که خود جریانساز حوزههایی سیاسی اجتماعی هستند نباید با آنها این گونه رفتار کرد.
*دولت بین وزارت علوم و بهداشت تبعیض قائل میشود
نکته دیگر این است که دولت در لایحه بودجه سال 96 افزایش بودجه دانشگاه علوم پزشکی را 31 درصد قرار داده در حالی که در مورد دانشگاههای وزارت علوم این رقم 12 درصد است. این چه عدالتی است و از مسئولان وزارت علوم انتظار داشتیم با دولت بحث و چالش کنند و نسبت به این تفاوت اعتراض کنند. یکی از دلایل این نگاه دوگانه این است که عزیزان ما در وزارت علوم وارد مسائل سیاسی شدند و از مسائل معیشتی، رفاهی، علمی، بودجهای و تجهیزاتی غافل شدهاند. در حالی که آن طرف در وزارت بهداشت ضمن اینکه کار سیاسی میکنند از موضوع بودجه غافل نشدند.
دولت پاسخگو باشد چرا این تبعیض را قرار داده است. دانشگاهیان ما در وزارت علوم از این نگاه تبعیضآمیز دلخورند و نگاه دلخوری ما اول به حوزه ستادی وزارت علوم است و بعد به حوزه ستادی دولت و معاونت برنامهریزی است.
*قرص خواب من در زمان وزارت خواندن گزارش دانشگاهها بود
قرص خواب من در زمان وزارت علوم خواندن گزارش از تمام دانشگاههای کشور بود. هر شب از سه منبع که اسم نمیبرم از کل دانشگاهها گزارش میگرفتم گاهی اوقات میشد در دورترین نقطه کشور از رئیس دانشگاه به اتفاقات آن روز دانشگاه زودتر دسترسی پیدا میکردم.
یادم میآید یک دفعه ساعت 12:30 شب به یک رئیس دانشگاه زنگ زدم و از خواب بیدارش کردم و گفتم خبر داری در فلان خوابگاهت فلان اتفاق دارد میافتد. اصلاً تعجب کرد من 12:30 شب زنگ زدهام و این مسأله را بیان کردهام.
می دانستم در تکتک دانشگاهها کدام تشکلهای دانشجویی فعال هستند و رابطه آنها با رئیس دانشگاه چطور است. وقتی رئیس دانشگاه میبیند وزیر در جزئیات آنقدر اشراف دارد مجبور بود کار کند.