سوابق و زندگینامه تولیت جدید آستان قدس رضوی

زندگی نامه حجت الاسلام والمسلمین رئیسی به این شرح است:

تولد و خانواده

سید ابراهیم رئیسی در سال 1339 هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی در محله نوغان مشهد مقدس دیده به جهان گشود. پدرش از روحانیون مشهد و جدّ مادری‌اش هم روحانی بود. ایشان از سادات حسینی(ع) است و نسب‌اش از هر دو سو به امام زین العابدین؛ علی ابن الحسین علیهم ‌السلام می‌رسد. ایشان پنج ساله بود که پدر بزرگوارش به رحمت ایزدی پیوست.

تحصیلات

پس از پایان تحصیلات ابتدایی در مدرسه جوادیه، طریق پدر را در پیش گرفت و وارد عرصه طلبگی و دروس حوزوی شد. ابتدا وارد مدرسه نواب شد و مدت کوتاهی در آنجا به تحصیل پرداخت و سپس برای گذراندن مقدمات شامل ادبیات، منطق، معانی و بیان به مدرسه علمیه آیت‌الله موسوی‌نژاد رفت.

ایشان بنابر تأکید و سنت آیت‌الله موسوی‌نژاد، در همان اوان طلبگی و از سال سوم، تدریس به طلبه های تازه وارد را آغاز کرد. تحصیل ایشان در مدرسه آیت الله موسوی نژاد تا سال 1354 ادامه یافت تا آنکه در این سال، به توصیه برادر بزرگ خود، تصمیم گرفت برای ادامه تحصیلات به شهر مقدس قم برود.

در زمان ورود وی به قم، مدارس فیضیه و دارالشفاء با اجبار طاغوت فعالیت نداشتند و از این‌رو وارد مدرسه آیت‌الله بروجردی شد. ایشان علاوه بر تحصیل در مدرسه آیت‌الله بروجردی، مدتی هم تحت مدیریت آیت‌الله پسندیده، در مدرسه ای که به‌طور رسمی زیر نظر دفتر امام(ره) ـ که آن زمان مسئولیتش با اخوی ایشان بود ـ اداره می‌شد، درس خواند.

ایشان در این مرحله کتاب اصول الفقه را نزد آیت الله مروی، لمعتین را محضر آیت‌الله فاضل هرندی، رسائل را نزد آیت‌الله موسوی تهرانی، مکاسب محرمه را خدمت آیت الله دوزدوزانی، مکاسب بیع را محضر آیت‌الله خزعلی، خیارات مکاسب را نزد آیت الله ستوده و آیت‌الله طاهری خرم‌آبادی و کفایه را خدمت آیت‌الله سید علی محقق داماد فرا گرفت.

اما اغتنام او از فضای علمی قم، تنها به فراگیری فقه و اصول محدود نماند و او در کنار دروس فقهی، شرح منظومه و فلسفه را نزد آیت‌الله احمد بهشتی و دوره شناخت را محضر آیت‌الله شهید مرتضی مطهری تلمذ کرد و درس نهج البلاغه را نزد آیت الله نوری همدانی گذراند.

او بنابر علاقه خود، در دوره های تفسیر قرآن هم شرکت کرد و به این منظور در جلسات تدریس آیت‌الله مشکینی حاضر بود و از علم آیت‌الله خزعلی استفاده برد.

حضور در محافل سیاسی و سوابق مبارزاتی

زمان حضورشان در قم مصادف با سال‌های پایانی حاکمیت طاغوت بر کشور بود. در این دوره و خصوصاً از سال 56 که با هتاکی روزنامه اطلاعات وقت به حضرت امام خمینی(ره)، موج جدیدی از اعتراض‌ها از قم آغاز و در سراسر کشور منتشر شد، ایشان در اجتماعات اعتراضی که مبدأ بیشتر آن‌ها در قم، مدرسه آیت الله بروجردی (مدرسه خان) و مقصد آن‌ها بیوت علمای عظام بود، شرکت می‌کرد، که از جمله مشهورترین این تظاهرات، تجمع 19 دی ماه سال 1356 در برابر منزل آیت الله العظمی نوری همدانی بود که با تیراندازی عوامل رژیم، به خون کشیده شد.

علاوه بر این ایشان در مدرسه خان (که در دوره بسته شدن فیضیه و دارالشفاء برای طلاب انقلابی مرکزیت داشت) در قالب هسته‌ای از طلاب انقلابی فعالیت می نمود.

حجت الاسلام و المسلمین رئیسی در این دوران فعالیت‌های مبارزاتی خود را در ارتباط با علمای انقلابی که در زندان طاغوت بودند، پی گرفت و در این راستا به واسطه رفت و آمد به منزل آیات سید ناصر حسینی و شیخ هادی مروی، به مرور با بزرگانی چون شهید مطهری، بهشتی و مفتح، حکیمی و سایر بزرگان آشنا شد. ایشان در این دوران حضور پراکنده خود در تهران را با فعالیت انقلابی همراه می کرد و در تجمع هایی چون تحصن علماء و روحانیون دانشگاه تهران، شرکت داشت.

پس از پیروزی انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مرحوم شهید بهشتی که از نگرش عمیق حکومتی و تشکیلاتی برخوردار بود، بر آن شد تا با هدف کادرسازی برای تأمین نیازهای مدیریتی نظام، یک دوره آموزشی برای حدود 70 نفر از طلاب قم که آن‌ها را برای به دوش کشیدن بار مسئولیت‌های مختلف در کشور مناسب تشخیص داده بود، برگزار و آن‌ها را برای پذیرش این مسئولیت‌ها آماده کند؛ حجت الاسلام و المسلمین رئیسی یکی از این طلاب برگزیده بود.

در این دوره فشرده که عمدتاً در مدرسه عالی شهید مطهری برگزار می شد، شهید آیت الله بهشتی، حضرت آیت الله خامنه‌ای و سایرین از جمله مرحوم شهید حسن آیت، آیت الله موسوی اردبیلی و... به صورت هفتگی به تدریس می پرداختند.

در روزهای اول استقرار نظام جمهوری اسلامی، همچون برخی مناطق مرزی در کشور، اخبار خوبی از شهر مسجد سلیمان که پایگاه گروه‌های چپ و مارکسیست بود به گوش نمی رسید. این‌گونه شد که حضرت امام(ره) برای ساماندهی اوضاع، آیت الله شیخ هادی مروی را به عنوان نماینده خود در این شهر منصوب فرمودند. به این ترتیب حجت الاسلام و المسلمین رئیسی به دعوت آن مرحوم، برای کمک در کارِ فرهنگی و اداره شهر همراه با گروهی از طلاب به مسجدسلیمان رفت و کلید ارتباط ایشان با مجموعه دادسرای انقلاب هم از همان‌جا زده شد.

ایشان پس از بازگشت از مسجدسلیمان، مجموعه سیاسی ایدئولوژیک پادگان آموزشی صفر- دو در شاهرود را تأسیس و برای مدت کوتاهی آن را اداره کرد.

ورود حجت الاسلام و المسلمین رئیسی به عرصه مدیریت قضایی از سال 1359 و با حضور در جایگاه دادیاری شهرستان کرج آغاز شد. اما هنوز چند ماهی از این دوره نگذشته بود، که با حکم دادستان کل انقلاب، شهید آیت‌الله قدوسی، دادستان کرج شد.

اوضاع قضایی شهر کرج به علت مهاجرت عمومی به این شهرستان نزدیک به پایتخت و مسائل برآمده از محیط امنیتی- سیاسی عمومی کشور در اوان شکل گیری نظام مقدس جمهوری اسلامی- از جمله آغاز جنگ تحمیلی در شهریور 1359 - پیچیده بود و اداره آن نیازمند جذب نیروهای فهیم انقلابی و هماهنگی با دیگر مسئولان بود که حجت الاسلام و المسلمین رئیسی در طول این دوره بیش از 2 سال (سال‌های 59 و 60) به آن اهتمام ورزید.

موفقیت ایشان در ساماندهی وضعیت پیچیده این شهر موجب شد تا در سال 1361 ، همزمان با دادستانی کرج، مسئولیت دادستانی شهر همدان نیز به ایشان محول شود. به این ترتیب ایشان ناگزیر بود تا برای رسیدگی به امور هر 2 حوزه، ایام هفته خود را به دو بخش تقسیم و پیوسته میان این دو شهر تردد کند.

حضور همزمان ایشان در این دو مسئولیت، سه تا چهار ماه ادامه داشت، تا آنکه به عنوان دادستان استان همدان معرفی شد و از 1361 تا 1363، به مدت 3 سال در این سمت خدمت نمود.

سال 1364 ، سال آغاز مدیریت قضایی ایشان در پایتخت بود و به این ترتیب عهده دار سمت جانشینی دادستان انقلاب تهران شد.

با گذشت 3 سال از این تاریخ و در سال 1367، مورد توجه ویژه حضرت امام خمینی(ره) قرار گرفت و احکام ویژه (1 و 2 و 3) و مستقیمی برای رسیدگی به مشکلات قضایی در برخی استان‌ها از جمله لرستان، کرمانشاه و سمنان را مستقل از ساختار قوه قضائیه، از بنیانگذار انقلاب اسلامی دریافت کرد. بعد از آن هم حضرت امام خمینی(ره) چندین پرونده مهم را برای تصمیم قضایی به ایشان و جناب آقای نیری محول فرمودند.

بعد از رحلت حضرت امام(ره) و آغاز زعامت حضرت آیت الله خامنه ای، حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی با حکم آیت الله یزدی؛ رئیس وقت قوه قضائیه، به سمت دادستان تهران منصوب شد و از سال 1368 تا 1373 به مدت پنج سال این مسئولیت را برعهده داشت. پس از آن و از سال 1373 به ریاست سازمان بازرسی کل کشور منصوب شد و این سمت را تا سال 1383 عهده‌دار بود.

حجت الاسلام و المسلمین رئیسی از سال 1383 تا سال 1393، به مدت 10 سال معاون اول قوه قضائیه بود و از سال 1393 تا کنون نیز دادستان کل کشور است.

همچنین ایشان از سال 1391 تا کنون با حکم مقام معظم رهبری به عنوان دادستان کل ویژه روحانیت نیز منصوب شدند.

درس و بحث همگام با پذیرش مسئولیت‌های مختلف در نظام جمهوری اسلامی

حجت الاسلام و المسلمین رئیسی درباره انگیزه خود برای جدا نشدن از کانون درس و بحث حوزوی می گوید: "اگرچه اشتغال به فعالیت‌های انقلابی و مناصب قضایی و فرهنگی در طول دوره مبارزات انقلابی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، برای ما که تابع ولایت فقیه و مقلّد حضرت امام(ره) بودیم، یک واجب کفایی محسوب می شد و گریزی از تقیّد به آن نبود، اما واقعیت آن است که برای یک طلبه، حلاوت قرار گرفتن در بحبوحه درس و بحث حوزوی و فقهی، با هیچ اشتغالی قابل معاوضه نیست."

بر این اساس ایشان درسال اول پذیرش مسئولیت دادستان انقلاب اسلامی در کرج، با سه نفر از دوستان طلبه خود، حضور در یک دوره فقهی در محضر آیت‌الله مدرسی را آغاز کرد و برای آنکه به اشتغالات اداری او ضربه‌ای وارد نشود، زمان آن را در هماهنگی با استاد، اولین ساعات صبحگاهی تنظیم نمود.

این رویه را خصوصاً پس بازگشت از همدان به تهران ادامه داد و علاوه بر صبحگاهان، برخی روزهای تعطیل خود را هم به دنبال کردن دروس حوزوی اختصاص ‌داد. او در این دوره، خارج اصول را نزد مرحوم آیت‌الله سید محمدحسن مرعشی و آیت‌الله هاشمی شاهرودی و خارج فقه را محضر مرحوم آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی تلمذ کرد. از سال 1370 هم که رهبر معظم انقلاب اسلامی؛ حضرت آیت الله خامنه ای جلسات درس خارج فقه خود را دایر نمودند، به مدت چهارده سال در درس معظم له هم حضور یافت و دروس جهاد، قصاص و مکاسب محرمه را در محضر ایشان تلمذ نمود.

حجت الاسلام و المسلمین رئیسی علاوه بر این، بنا به توصیه مکرر آیت الله مهدوی کنی و آیت الله آقا مجتبی تهرانی مبنی بر حفظ ارتباط درسی خود با طلاب، از سال‌ها پیش تا کنون به عنوان مدرس در مدرسه علمیه مروی به تدریس سطوح عالی و کفایتین مشغول بوده و اکنون نیز قواعد فقه تدریس می کند.

ایشان در این مدت، تدریس تمام سطح از مقدمات تا رسائل و مکاسب و پایان کفایتین را در مدارس علمیه تهران از جمله مدارس مجد، امیرالمومنین(ع)، امام حسین(ع) و مروی تدریس کرده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی همچنین پس از اتمام تحصیلات در دوره کارشناسی ارشد با تشویق بعضی از اساتید خود، از جمله مرحوم آیت‌الله مرعشی در کنکور دکترای مدرسه عالی شهید مطهری شرکت کرد و پس از قبولی در آزمون کتبی و شفاهی، دوره دکترای فقه و اصول را در این مرکز علمی گذراند و با دفاع از پایان‌نامه خود با عنوان «تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق» موفق به کسب مدرک دکتری در رشته فقه و حقوق خصوصی شد. ایشان علاوه بر این رساله‌ای هم با عنوان ارث بلاوارث برای دریافت مدرک سطح 4 به عنوان بالاترین مدرک حوزه علمیه قم، ارائه کرد که موفقیت در ارائه آن منجر به اخذ بالاترین مدرک حوزوی شد.

ایشان در حوزه دانشگاهی هم در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه امام صادق(ع) و دانشگاه شهید مطهری به تدریس دروس تخصصی فقه قضا و فقه اقتصاد پرداخته است.

عضویت در شورای مرکزی روحانیت مبارز

در نیمه دوم سال 1376 پیشنهاد اعضای مؤثر جامعه روحانیت مبارز از جمله آیت‌الله مهدوی کنی و آیت الله یزدی برای حضور و عضویت در شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز را پذیرفت و با رأی اعضا در یکی از جلسات جامعه، رسماً به عضویت شورای مرکزی جامعه روحانیت در آمد.

حضور و عملکرد در مجلس خبرگان

ایشان در سال 1385 ، از طرف جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و جامعه روحانیت مبارز و به توصیه نخبگان استان خراسان جنوبی برای عضویت در چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری، خود را در معرض انتخاب مردم شریف آن استان قرار داد و با نظر مثبت بیش از 80 درصد مردم این استان وارد مجلس خبرگان شد. 2 سال پس از حضور در این مجلس، با رأی خبرگان ملت به عنوان عضو هیئت رئیسه انتخاب و عضویت ایشان در این جایگاه تا اتمام دور چهارم، با رأی نمایندگان محترم مجلس خبرگان تمدید شد.

در هیئت رئیسه مجلس، مسئولیت بخش اجرایی دبیرخانه را بر عهده گرفت و علاوه بر آن مسئولیت دفتر تهران که مسئول ارتباط خبرگان با نهادها و سازمان‌های مختلف است به ایشان محول شد. عضویت در کمیسیون آیین‌نامه مجلس خبرگان و عضو منتخب کمیته تنظیم بیانیه پایانی تمامی اجلاسیه ها در دوره چهارم، از سایر مسئولیت‌های ایشان در این دوره بود.

ایشان در طول دوره چهارم مجلس خبرگان رهبری، عضو و دبیر کمیسیون تحقیق نیز بود.

سوابق علمی

- سطح چهار فقه و اصول از حوزه علمیه قم

- فوق لیسانس حقوق بین الملل خصوصی

- دکترای فقه و مبانی حقوق با گرایش حقوق خصوصی از دانشگاه شهید مطهری

- تدریس متون فقهی سطح عالی و قواعد فقه قضاء و فقه اقتصاد در حوزه‌های علمیه تهران و دانشگاه‌ها

تالیفات و آثار

الف- کتب در دست انتشار

- تألیف کتاب در خصوص ارث بلاوارث در فقه و حقوق

- تألیف کتاب در خصوص تعارض اصل و ظاهر در فقه و حقوق

- کتاب تقریرات درس قواعد فقه (بخش قضایی)

- کتاب تقریرات درس قواعد فقه (بخش اقتصادی)