بررسی و مرور اتفاقات مربوط به روزهای قبل از آغاز مجلس اول و پیام مهم و 10 ماده ای امام راحل درباره این مجلس که در حقیقت مانیفست مجلس انقلابی را ترسیم کرد، بخشی از مهم ترین محورهای گزارش قبلی «مردم سالاری دینی در ایستگاه پارلمان» بود که براساس مستند «پارلمان» تهیه و منتشر می شود. در قسمت پیش رو روند شکل گیری اولین هیئت رئیسه در اولین پارلمان و نیز نطق های آغازین نمایندگان و بحث ها بر سر اعتبارنامه نمایندگان از جمله شهید حسن آیت، مرور می شود.همچنین کشمکش ها در خصوص معرفی نخست وزیر میان رئیس جمهور و مجلس ادامه دارد. با تشکیل هیئت متشکل از تعدادی از نمایندگان مجلس و نماینده رئیس جمهور این مسئله نیز با معرفی محمد علی رجایی حل می شود. مسئله گروگان های آمریکایی و نامه اعضای کنگره آمریکا به نمایندگان مجلس و پاسخ آن ها به این نامه نیز در این گزارش مطرح می شود.
پیروزی قاطعانه هاشمی رفسنجانی در انتخابات هیئت رئیسه اول
چند روزی است که مجلس اول آغاز به کار کرده است و نمایندگان در تب و تاب اولین دستور کارها هستند. یدا... سحابی که مسن ترین نماینده مجلس است و فعلا ریاست مجلس را در دست دارد، دستور نخستین جلسه را تصویب طرح آیین نامه داخلی و انتخاب هیئت رئیسه اعلام می کند. پس از سخنان موافق و مخالف و تذکرات و پیشنهادهایی که داده می شود، دکتر سحابی با مذاکره با اعضای شورای نگهبان به توافق می رسند که طرح و تصویب آیین نامه، قبل از انتخاب هیئت رئیسه انجام شود. آیین نامه داخلی به مدت 2 ماه تعیین و بحث به انتخاب اعضای هیئت رئیسه می رسد. کاندیداهای ریاست مجلس، 4 نفر هستند. آقایان مهدی بازرگان، حسن حبیبی، اکبر هاشمی رفسنجانی و علی گلزاده غفوری. با حضور 196 نفر از نمایندگان در مورد انتخاب هیئت رئیسه رأی گیری می شود. آقای رفسنجانی 146 رأی، آقای حبیبی 20 رأی، آقای غفوری 15 رأی و مهندس بازرگان 12 رأی به دست می آورند. 3 نفر هم رأی ممتنع می دهند. با انتخاب اعضای حقوقدان شورای نگهبان و آغاز به کار مجلس شورای ملی، شورای انقلاب کار خود را از نظر قانونگذاری پس از 18 ماه خاتمه می دهد و قرار می شود آن بخش از اعضای شورا که همزمان مسئولیت وزارت را دارند، تا انتخابات دولت جدید بر سر کار باشند، البته نه به عنوان اعضای شورای انقلاب، بلکه به عنوان اعضای هیئت دولت انتقالی تا کار را به دولت جدید بسپارند. تا این تاریخ شورای انقلاب بیش از هزار لایحه را بررسی و تصویب کرده است. قوانین ملی شدن بانک ها، ملی شدن شرکت های بیمه، ملی شدن صنایع بزرگ، اصلاحات ارضی و تشکیل شوراهای محلی از مهم ترین آن هاست.
امام خمینی: باید عزای نهضت مان را بگیریم اگر...
امام در تاریخ 30 تیر 59 فرمان تاریخ سازی برای «تشکیل یک دولت مکتبی، قاطع و جوان» صادر می کنند. امام برای ایجاد تغییرات انقلابی در کشور، روی مجلس حساب ویژه ای باز کرده است. ایشان در پیامی تاریخی خطاب به مجلس می گوید: «حالا ما باید این مطلب را به مجلس شورا اعلام کنیم که باید یک دولت متدین، تماماً و صددرصد اسلامی و قاطع [انتخاب شودکه] یک نفر وزیر مثل بعضی از این وزرا که الان هستند، اگر باشد، اینها نپذیرند. تمام وزرا باید یکی یکی بررسی شوند. وزیر متدین، صددرصد انقلابی و مکتبی و قاطع، اگر چنانچه دولتمان مثل سابق باشد و آن دید را داشته باشد ما باید عزای نهضت مان را بگیریم و پیروزی ما امکان ندارد. و لهذا ما باید این اشتباهات سابق را جبران کنیم.»
چه سیلی ای به ما زد آن آدم!
امام در ادامه این پیام می نویسند: «آقایان سر یک ملی شدن مجلس دیدید که امروز چه جوری التماس می کنند که بگذارید یک قدری بگذرد. ببینیم ملی چه جوری است؟! ما چقدر سیلی از این ملیت خوردیم! من نمی خواهم بگویم در زمان ملیت، در زمانی که همه از او تعریف می کنند، چه سیلی ای به ما زد آن آدم. این ها منحل باید باشد. ما اسلام را می خواهیم. غیر اسلام را نمی خواهیم. مجلس باید اسلامی باشد. مجلس باید افکارش افکار اسلامی باشد. من نمی توانم تحمل بکنم که اینقدر ما جوانان مان از بین برود، برای این که ما مسامحه داریم می کنیم. مسامحه ها از کار باید برود. حالا که مجلس تأسیس شد و مجلس رسمیت پیدا کرد همه امور باید تحت نظارت مجلس به روال خود بگذرد و با جدیت و با قاطعیت هر کس خلاف کرد، او را بخواهند و اگر خلاف کرده است او را بدهند دست دادگاه ها تا دادگاه ها او را محاکمه اش کنند.»
هاشمی رفسنجانی: مجلس باید کاملا از روحیه انقلابی برخوردار باشد
در پی سخنان امام مبنی بر انتخاب دولت مکتبی، قاطع و جوان، نمایندگان مجلس نامه ای به امام می نویسند. نامه ای که هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس آن را قرائت می کند: «مجلس شورای اسلامی خود را وظیفه دار ملتی می داند که انقلاب را با نثار خون عزیزانش محافظت کرد و تا بدین حد رسانده است. مجلس نمی تواند و نمی باید به نام نمایندگی مردم دلخوش باشد که باید به راستی منعکس کننده خواست های بر حق مردم باشد و این جز با برخورداری کامل از روحیه انقلابی امکان پذیر نیست. مجلس خود را موظف می داند که خط استقلال و رهایی از سلطه قدرت های بزرگ و پیونده با ملت ها و جنبش های رهایی بخش را تعقیب کند و از قدرت های بزرگ مخصوصاً آمریکای عالم خوار و حیله های آنان نهراسد و با اتکال به خدای بزرگ خط نه شرقی و نه غربی را که ممیزه بزرگ انقلاب اسلامی است ادامه دهد.»
تغییر نام مجلس از مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی
31 تیر 1359، نخست مصوبه مجلس شورای اسلامی یعنی تغییر نام مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی بررسی می شود. بسیاری از نمایندگان اعتقاد دارند با توجه به این که نظام جمهوری اسلامی، اسلامی است، به جاست نام مجلس نیز اسلامی شود تا هم بر اسلامی بودن قوانین تکیه کند و هم به کشورهای اسلامی دیگر و سایر مسلمانان نشان دهیم که برای ما اسلامی بودن بر همه چیز اولویت دارد. یکی از افراد متمایل به نهضت آزادی در مخالفت با این تغییر می گوید:«بنده بسیار نگرانم، مصلحت نیست که نام مجلس عوض شود. بر خلاف قانون اساسی است و محتوای قانون اساسی را تغییر می دهد.» گروه اندکی از اعضای نهضت آزادی و برخی هواداران بنی صدر با این کار مخالفند. استدلال آنها این است که با این تغییر به ملیت و ایرانیت ما خدشه وارد می شود.
در مقابل عده ای دیگر از این کار دفاع می کنند. از جمله حجتی کرمانی در نطق خود در مجلس می گوید: «اسلام هرگز با ملیت سالم مخالفت ندارد. شمایید که چند روز است ملی گرایی را در مقابل اسلام قرار می دهید.» نهایتاً این طرح در جلسه 31 تیر 59 با 181 رأی موافق، 7 رأی مخالف و 7 رأی ممتنع به تصویب نمایندگان می رسد و شورای نگهبان آن را تأیید می کند.
طبق اصل 121 قانون اساسی رئیس جمهور باید در مجلس شورای اسلامی و در جلسه ای با حضور رئیس دیوان عالی کشور و اعضای شورای نگهبان سوگند یاد کند و سوگند نامه را امضا کند. در اولین جلسه ای که بعد از تعیین هیئت رئیسه و بعد از تاریخ 31 تیر 59 تشکیل می شود، آقایان بنی صدر و بهشتی در جلسه حضور می یابند و در حالی که بحث نمایندگان درباره تعیین نام مجلس در جریان است، هاشمی رفسنجانی جلسه را متوقف می کند و مراسم سوگند و تحلیف رئیس جمهور انجام می شود. در ابتدای این مراسم شهید بهشتی می گوید اگر به احترام قرآن بایستیم سزاوار است. بنی صدر سوگند خود را از روی متن قانون اساسی قرائت می کند: «من به عنوان رئیس جمهور در پیشگاه قرآن کریم و در برابر ملت ایران به خداوند قادر متعال سوگند یاد می کنم که پاسدار مذهب رسمی و نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی کشور باشم و همه استعداد و صلاحیت خویش را در ایفای مسئولیت هایی که بر عهده گرفته ام به کار گیرم.»
امام خمینی: بنا ندارم اشخاص منسوب به من متصدی امور شوند
در همین ایام، بنی صدر به امام پیشنهاد داده که اجازه دهند حاج احمد خمینی مسئولیت نخست وزیری را بر عهده گیرند. امام در پاسخی ساده و صریح به این درخواست بنی صدر پاسخی منفی می دهند و می گویند: «من بنا ندارم اشخاص منسوب به من متصدی امور شوند. احمد خدمت گزار ملت است و در این مرحله با آزادی بهتر می تواند خدمت کند.»
جدال نماینده بنی صدر و نماینده گروه های انقلابی در جلسه مجلس
در جلسه 2 مرداد 59 اعتبارنامه دکتر حسن آیت بررسی می شود. مخالف اصلی وی سلامتیان، رئیس دفتر هماهنگی رئیس جمهور است. مهمترین مسئله مورد استناد سلامتیان هم پرونده نوار سخنرانی از طریق روزنامه انقلاب اسلامی تحت عنوان کودتا علیه رئیس جمهور منتشر شده است. در این نوار حسن آیت با صراحت علیه بنی صدر سخنرانی کرده است. سخنگوی کمیسیون تحقیق در این باره پشت تریبون می رود و می گوید: کمیسیون تحقیق بعد از استماع اعتراضات آقای سلامتیان و توضیحات آقای آیت اعتبارنامه ایشان را با اکثریت آرا تصویب نمود. پس از این سخنان، سلامتیان مجدداً میکروفن را گرفته و از سخنگو سوال می پرسد: «پرونده حفاظتی آقای آیت در وزارت آموزش و پرورش از جمله کلیه اسناد و مدارکی است که در جاسوس خانه در مورد حزب زحمت کشان ملت ایران وجود داشت. می خواهم ببینم آیا این پرونده ها در اختیار شما بوده است؟»سخنگوی کمیسیون تحقیق دراین باره می گوید: ما بیش از آنچه شما تصور می کنید، تحقیق کرده ایم.
آیت: مشت جبهه ملی را باز می کنم!
در ادامه نوبت به دفاع دکتر آیت می رسد؛ دفاعی طولانی و با جزئیات کامل. وی می گوید: «من از قبل از سقوط نظام هم توطئه می چیدم! شب ها تا نیمه شب می نشستم با نظامی ها و غیرنظامی ها و علیه شاه توطئه می کردیم. این آقای پرورش یکی از کسانی است که می تواند شهادت بدهد که من از تهران به اصفهان می رفتم و ایشان یکی از اعضای تشکیلات مخفی ما بود که نظامی ها هم با ما بودند. بله! ما توطئه می کردیم! و الان هم من مشت آن جبهه ملی کذایی را بارها باز کردم. اما ببینیم کی توطئه کرد؟ توطئه را دفتر هماهنگی ریاست جمهوری و جنبش مجاهدین خلق علیه جمهوری اسلامی و علیه یکی از افرادی که در جمهوری اسلامی است، یعنی من، انجام می دهد.» در نهایت اعتبارنامه حسن آیت با 114 رأی موافق از 199 رأی تصویب می شود تا مجلس به دستور جلسه بعدی رسیدگی کند.
روز 5 مرداد در مجلس شورای اسلامی نامه بنی صدر مبنی بر معرفی مصطفی میرسلیم به عنوان نخست وزیر خوانده می‌شود. بنی صدر مخاطب نامه را عنوان مبهم «نمایندگان محترم» نوشته و این باعث بحث‌هایی می‌شود. هاشمی رفسنجانی می گوید: «آنهایی که موافق این هستند که این نامه مخالف آئین نامه عمل شده و نامه باید به نام مجلس شورای اسلامی نوشته بشود یا رئیس مجلس، قیام کنند!»
تلاش بنی صدر برای کاهش اختیارات مجلس
رئیس جمهور بنی صدر در جلسه غیرعلنی مجلس در تاریخ 6مرداد 59 پیشنهاد تشکیل هیئتی را برای رسیدگی به صلاحیت داوطلبان نخست وزیری مطرح می کند. نظر بنی صدر این است که اعضای هیئت دولت از طرف امام، رئیس جمهور و مجلس انتخاب شود. 7 مرداد بنی صدر بعد ازجلسه خصوصی روز قبل نامه ای می نویسد و از مجلس می خواهد بحث نخست وزیری را فعلاً مسکوت بگذارد. این نامه در مجلس خوانده می شود: «ناگزیر فعلاً اخذ رأی تمایل نسبت به نامزد نخست وزیری بی وجه به نظر می رسد. بنابراین تا اطلاع ثانوی موضوع را مسکوت بگذارید.» آقای هاشمی رفسنجانی نیز بعد ا زقرائت این نامه در صحن مجلس می گوید: «در این رابطه این مسئله آزادگان یک تیتری دارد که ملت ایران باید توجه داشته باشد که آن مضمون درست نیست. آقای توکلی آن تیتر را بخوانید!» توکلی تیتر روزنامه انتخاب را می خواند: نخست وزیری میرسلیم از طرف مجلس رد شد. توکلی توضیح می‌دهد: رد شدن هنگامی مطرح است که آن نامه در مجلس علنی مطرح شود و رأی گیری شود و چنین کاری انجام نشد. ضمناً مطلب دیگری هم نوشته که رئیس جمهور انتخاب نخست وزیر را به مجلس واگذار کرده که این نیز خلاف است زیرا مسئولیت این کار برعهده رئیس جمهور است و مجلس این مسئولیت را برعهده نگرفته است بلکه برای رشد سریع کار و هماهنگی بیشتر توافق شد که هیئتی متشکل از چند نماینده و بقیه آقایان تشکیل بشود تا به این کار رسیدگی کنند.
دفتر امام اطلاعیه ای در خصوص انتخاب نماینده از طرف ایشان برای بررسی صلاحیت نخست وزیر و وزرا منتشر و تأکید می کند رسیدگی به صلاحیت نخست وزیر و وزرا مربوط به رئیس جمهور و نمایندگان مجلس است. در نتیجه هیئتی متشکل از: آقایان خامنه ای، باهنر، پرورش، امامی کاشانی و یزدی برای ارائه نظریات مجلس و حل اختلافات به رئیس جمهور معرفی می شوند. محمد یزدی در مجلس می گوید: «قرار بر این شد که مجلس نمایندگانی را انتخاب کند و ایشان هم نماینده ای را معرفی کند البته ایشان معتقد بودند که از ناحیه امام هم یک نماینده معرفی بشود و مجلس معتقد بود که این کار ضرورت ندارد و تقریباً هم مطمئن بود که امام هم این کار را نمی کندکه عملاً بعد هم همینطور شد».
نامه اعضای کنگره آمریکا به مجلس اول
8 مرداد نامه 185 نفر از اعضای کنگره آمریکا به مجلس شورای اسلامی توسط کاردار سوئیس به رئیس مجلس تحویل داده می‌شود. هاشمی رفسنجانی در این باره می گوید: «آنچه که من می‌توانم به عنوان نظر خودم بگویم این است که شما اعضای کنگره موظف هستید به مردم آمریکا بگویید که دولت شما دروغ می گوید که ادعا می کند که ما داریم تلاش می کنیم بحران بین المللی را برطرف کنیم. آمریکا از آن روزی که در ایران مسئله گروگان ها پیش آمد نه تنها تلاشی برای رفع بحران نکرده بلکه دائماً اقدام برای تشدید بحران کرده است».
افشاگری روحانی علیه تیمسار مدنی در مجلس
در جلسه علنی روز 14مرداد مجلس ارتباط تیمسار مدنی نماینده مجلس شورای اسلامی با ساواک و عناصر ضدانقلاب و عملکرد خائنانه او در استانداری خوزستان فاش می شود.
حسن روحانی در نطقی در مجلس می گوید: «با همین دستوری که ایشان داد و سربازی را یکسال کرد و بعد هم ارتش را محلی کرد باعث شد که پادگانهای غرب کشور ما در خطر قرار بگیرد و پادگان مهاباد بدون درگیری تاراج بشود. حتی تانک هم از پادگان مهاباد ببرند. مجرم و خائن اصلی در این ماجرا ایشان است و البته باید محاکمه شود و در این مسائل دادگاه باید رسیدگی کند.»
حسن روحانی در ادامه نطق خود می گوید: «راجع به مسئله نیروی دریایی ایامی که ایشان بودند، در نیروی دریایی اولاً پست ترین افراد را افرادی که سابقه داشتند و این سابقه بارها به ایشان تذکر داده شده بود و ایشان گوش نمی داد، در سمت های مهم گذاشته بود و خبرنگاران خارجی در قسمتهایی از ناوها که حق ندارند وارد بشوند، ایشان در دوره تصدی، خودش شخصاً اجازه می‌داده است، خبرنگاران آمریکایی و انگلیسی از تمام خصوصیت ناوهای ما با خبر می شدند، از مقدار آمادگی ما و این مسئله ای است که باید تعقیب شود». حسن آیت نیز در نطقی در همان روز اعلام می کند: «مجلس را شبی که درست شب قبل کودتا می خواست بشود (گفت) بعد من حساب مجلس را می رسم که حرف پر معنی است». انصاری نماینده دیگر دوره اول مجلس نیز در این جلسه می گوید: «دانشجویان پیرو خط امام تأکید می کنند آن گزارش لانه جاسوسی را که از آقای مدنی یاد کرده بود به عنوان چهره ای مدافع آمریکا» با افشای عملکرد خائنانه مدنی، اعتبارنامه او با 176 رأی رد می شود. موسوی خوئینی ها در مجلس اعلام می کند: اعتبارنامه آقای سیداحمد مدنی رد شد.
پیام امام درباره روز قدس
15مرداد 59 به دنبال صدور پیام امام خمینی به مجلس درباره روز قدس، مجلس ضمن تجدید بیعت دوباره با امام امت اینطور پاسخ می دهد: ای امام عزیز! شما فقط رهبر سیاسی به حساب نمی آیید بلکه مرجع تقلید ما و نماینده امام دادگر و غایب و ولی امر واجب الاطاعه می‌باشید و در همین نامه بار دیگر بیعت گذشته را تجدید می کنیم و تعهد خود را در پافشاری روی مواضعمان در خصوص گزینش مسئولان متعهد مکتبی، قاطع و مدیر و مدبر تجدید می نماییم.
انتخاب محمد علی رجایی به عنوان نخست وزیر کشور
رئیس جمهور بنی صدر در 17مردادماه در سخنانی تأکید می کند که من 14نفر را به این هیئت معرفی کردم تا آنها بررسی کنند که کدامیک از آنان مکتبی هستند و این هیئت امروز صبح گفت بهترین مورد آقای رجایی است. آقای محمد یزدی در این باره در مجلس می گوید: پس از مبادله افکار و رسیدن به 3 نفر که اینها صلاحیت دارند و درجه بندی در صلاحیت آنها، در همان جلسه هم به این توافق رسیدیم که آقای رجایی در رده بالا قرار می گیرد. آقای محمد علی رجایی با 153 رأی و آرای مخالف 24 رأی و 19رأی ممتنع، رأی تمایل مجلس را به دست می آورد.
توصیه امام به نمایندگان مجلس
جمعی از نمایندگان مجلس 19 مرداد ماه به مناسبت روز عید سعید فطر به دیدار امام خمینی می روند. امام خمینی در سخنانی می فرمایند: «امروز ملت راه پیدا یافته است به مجلس» ایشان ادامه می دهند: «هرکسی نظری دارد هرکسی اجتهاد دارد هرکسی باید مسائل را طرح کند و بگوید امام همانطور که طلبه ها مسائل را می‌گویند که منتهی به این نشود که من مخالف شما هستم در نظر و شما مخالف من هستید در نظر، این منتهی به این شود که ما دوتا خصم و دو تا دشمن با هم هستیم اگر اینطور باشد که واقعاً - خدای نخواسته - روی خصام باشد، باید ما خودمان را بشناسیم به اینکه ما اهل ناریم. برای اینکه خصام اینجا آن خصام را می‌آورد و اگر چنانچه ایمان در کار باشد، برادری در کار باشد و با برادری و حسن نیت [و] رفاقت مسائل طرح بشود، همه باید نظر خودشان را بدهند و هیچ کدام هم برایشان حتی جایز نیست که یک چیزی را بفهمند و نگویند. باید وقتی می‌فهمند، اظهار کنند. این موافق هر که باشد، باشد؛ مخالف هر که هم باشد، باشد؛ برای اینکه شما وکیل مردم هستید، امین مردم هستید. امین و وکیل باید مسائلی که طرح می‌شود آن مقداری که می‌تواند و می‌فهمد اظهار کند، لکن نه به‌طور خصومت.»
پاسخ صریح مجلس به نامه نمایندگان کنگره آمریکا
29 مردادماه حجت الاسلام سید محمد خاتمی، مخبر کمیسیون امور خارجه مجلس نتیجه بررسی نحوه برخورد با نامه185 عضو کنگره آمریکا را اعلام می کند: «در این موقعیت به دلایل چندی به این نتیجه رسیدیم که لازم است ما به این نامه پاسخ بدهیم. ما در یکی از بزرگترین معرکه های تاریخ گام نهادیم. آمریکا به عنوان بزرگترین قدرت مادی و ضد بشری که تاریخ تاکنون سراغ دارد به جنگی تمام عیار علیه ملت ما دست زده است. این جنگ جنگ میان دو حکومت، 2 ملت و یا حتی 2 نظام نیست تا بتوان بر سر منافع موسمی با هم کنار آمد و سازش کرد. جنگی است میان یک نظام که مظهر آن آمریکاست که سرشت و ماهیتی جز قلدری و چپاول ندارد و میان یک ملت که تمام سلاح و سرمایه او ایمان و آرمان اوست و بر سر ایمان و آرمان نمی توان به هیچ وجه به مصالحه و سازش رسید. آرمان و ایمان مایه و سرمایه ای است که باید بر اساس ارزش های مستخرج از این مکتب و آرمان و ایمان این نظام را بنا کرد. بنابراین نه می توان و نه باید با این ابرقدرت که با ما بر سر جنگ است به عنوان مظهر و نماینده همه ابرقدرت های توسعه طلب به سازش نشست.» مجید انصاری نیز در این جلسه می گوید: در آغاز کار این مجلس، اینها یک نامه ای را نوشته اند در یک مسئله ای و این مسئله اولین و آخرین مسئله ما با آمریکا نیست. ما همانطو رکه گفتند تضادمان با آمریکا بنیادی و مکتبی است و هرروز از این مسائل خواهیم داشت. 29 مرداد ماه همچنین با حکمی از سوی بنی صدر، محمد علی رجایی به عنوان نخست وزیر منسوب می شود...
